Katalog

isabel Allende'den Canım sevgilim ines' Soykınm günlerinde aşk Adını, 19. yüzyıl ünlü âşık Don Juan literatüründen kalma bir deyişten alsa bile, Canım Sevgilim ines, tam da Amerika'daki "imha" döneminden söz ediyor. Avrupa'nın dört mevsim karanlıkkalan göğünden kaçanerkeklerinaltının ışığıiçin Amerikayıseçtiği, mazeret olarak ispanya kralı ve kilise adına öldürmenin taçlandırılma arzusunu taşıdık- larını söyledikleri ve sadece gaspla, cinayetle ilgilendikleri bir çağdan. Açıkçası, Allen- de'nin düş gücü ve aşk öyküleri çıkartıldığında romanından geriye kalanlar bu. O SedatDEMlR D ünyanın bugüne yakın duran takviminde, Uzakdoğu'da, yaşama dair tüm anlamları ya- kan bir şey oldu: Atom bombası patladı. Birkaç saniye içinde al- eviyle, geniş bir bölgedcki tüm canlıları yuttu, çiğneyemediği nes- nelerin ise şeklini bozdu. Bugün, o bombanın ateşi soğudu, fotoğraf- ları eskidi. însanlık ve toprak hâlâ onun neden olduğu sıkıntıları yaşıyor. Ancak bu toz ve duman bulutunun sunduğu en önemli hatırlatma, Batılı emperyalist anlayışın önceki yüzydlarda da ölüm konusunda elini çabuk tuttuğu ve bu yoldan edindiği bazı alışkanlıkların çağ- rışımıydı. BÜYÜK İMHA Amerika'nın soykırım tarihine göz at- mak için oldukça soğukkanh olmak ge- rekiyor. Bunun en belirgin nedeni, Is- panyollar başta olmak üzere, birçok Av- rupalı ırkın orada gerçekleştirdikleri in- san yok etme biçimleri. Hamile kadınla- rın ya da küçük çocukların "imhasına" daha önce Moğolların Ortadoğu'da ger- çekleştirdikleri vahşetlerde de rastlan- mıştı. Ama bu kıyımlardaki hız ile Ame- rika'da yapılan işkenceyle ölüm acısını uzatmanın arasında sadece süre farkı değil, beyaz adamın kıtanm yerlilerine karşı asla anlaşılamayacak kininin şid- deti de vardı. Kolomb'un ada sakinleri- ne haber etmeden, selam vermeden Ka- rayipler'e adım atmasının ardından, kısa bir süre içinde, civardaki adalarda Ko- lomb'un peşi sıra sürüklediği grupların kılıç ve hastalıklarıyla yaklaşık sekiz milyon insan ölmüştü. llerleyen işgal döneminde, iki komşu kıtada milyonlarca yerliden birçoğu, ka- ba bir hesapla dört yüz yılda iki yüzelli milyon insan katledildı, yani yirmi yerli- den sadece bir tanesi havatta kaldı. Ko- şan çocuklar üzerinde mermilerinin ve oklarının isabet gücünü denetlcyen, te- cavüze direnen kadınlardan artık yoru- lup, onlan köpeklere parçalattıran ölçü- süzlüğün, daha doğrusu sapkınlığın ha- yatta bırakacağı insan sayısı da ancak bu kadar olabilirdi. Şilili yazar Allende'nin Güney Ameri- ka'nın tarihiyle ilgilenmesi yeni değil el- bette. Varlığı, eski dünya tarafmdan tes- pit edilmesinden bu yana, kıtonın gürül- tülü tarihiyle hep ilgilendi. Ruhhtr Evi, KaJerin Km ve Sararmış Bir Fotoğraf ile hem doğduğu topraklann iki yüzyılı- nı hem de bu topraklar üzerinde olup bitmış pohtik aynntılarla ilgilenen ro- manlar yazdı. Halihazırda babası, bili- nen bir diplomat ve Şili'nin ünlü cum- hurbaşkanlanndan Salvador Allen- de'nin kuzeni. Böyle bir aileye mensup, Isabel. Kendi görgü tanıkhğını ve sözlü tarihi kullanma şansını çok iyi değerlendirmiş ve bu üçlemeyi, daha çok etik ve politik çerçeveler içinde kaleme almış; üçünde de, yazma deneyimini aile kökleri boyu- tunda olduğu kadar Latin Amerika tari- hi ekseninde gerçekleştirmiş. Allen- de'nin bu yapıtlarının, yayımlandığı dö- nemde oldukça ses getirdiği söylenmeli. Öncelikle, tüm tanıklıklarını kâğıda dö- kerken Latin Amerika'da henüz filizle- nen bir yazın anlayışıyla yazdı. Ruhlar Evi, kendi özgünlüğü bir tarafa, Mar- quez'in Yüzyühk Yalnızlıkıyla karşılaş- tırıldı, birlikte değerlendirildi. Eleştir- menler, Alejo Carpentier'in, Julio Cor- tazar'ın da içinde bulundukları büyülü gerçekçiliğin mistik örgüsüyle, makul abartısıyla, gerçekçiliğin rahatı bozan tavrıyla anlatnıayı kendısine yakm bul- du. Açıkçası, Ruhlar Evi ile Yüzyılhk Yalnızlık arasında, romanlardaki aile şe- cerelerinin ortaya dökülüş biçimi ve bu ailelerdeki kahramanların kimlikleri arasmda benzerlikler vardı. Ancak, Ruhlar Evi, dayanaklarını daha bilinen isimlerden aldığı ortada, tıpkı Canım Sevgilim Ines'te olduğu gibi. EXTREMADURADAN SANTIAGO'YA Canım Sevgilim Ines'in ana kahrama- nı, Yeni Dünya'nın oluşnıasında en et- kili güç olan Ispanya'nın, olmazsa ol- maz figürlerinden cesur, inatçı ve özgür ruhlu Dona Ines Suarez'in ger- çek yaşamı. Ines, başın- dan geçenleri, ben-anla- tıcmın ağzından, artık yaşamının son demlerin- de, yaşlı bir kadın olarak anlatıyor. tspanya'nın en batısında özerk bir bölge olan Extremadura'nın Plasencia şehrinde genç bir terzi olan Ines, çap- kın kocası Malagalı Ju- an'ın peşine düşüyor, hiç bilmediği bir kıtaya zor- lu bir yolculuk pahasına. Ines, bir duyum üzerine kocasını bulma hırsıyla Atlantik'e açılan ilk ge- miye atlıyor. Yolculuğu boyunca, lnes, aynı zamanda. çok bilinen bir deyişle, kendi içine doğru da yolculuğa çıkar. Kendisinden ve yeğeninden başka bir ka- dın olmayan gcmide, er- keklerden oluşan tayia- nın karşısında, tahmin edilebilecek güçlüklerle boğuşur. Bunlardan mücadeleci, zeki yapısıyla sıyrıhr. Aylar sonra, Pana- ma'ya ulaştığında kocasının ünlü komu- tan Pizzaro'nun ordusunda savaşırken öldürüldüğünü öğrenir. Bundan sonra, Ines'in üzerine düşen, yeteneklerini ha- yatta kalmak konusunda kullanmak ka- hr. Serüveni içerisinde rastladığı Pizza- ro tarafından, yine adaleti ve kahraman- lığıyla ün salmış Pedro de Valdivia ile tanıştığı Peru'da görevlendirilir. Pizza- ro'nun en önemli komutanlanndan olan Valdivia, açıkçası herhangi bir unvanm, yönetimin emri altında bulunmaya pek gönüllü değildir. Serüven konusunda, bitmek tükenmek bilmeyen bir iştahı vardır ve Ispanyol împaratorluğu adma, güneydeki toprakları fethedip Hıristi- yanlaştırmak için sadece kraldan izin is- ter. Koskoca bir kıtada tek başına bir îs- panyol kadın olmanın tehlikesiyle sü- rekli karşı karşıyadır, Ines. Kıta, erkek tayfayla dolu bir gemidir. Yine böylesi bir tehlike, Valdivia ile Ines'i tanıştırır. Kocasından umudunu kesen kadın ile Ispanya'daki eşinden vazgeçmek zorun- da olan erkeği, bu tanışma birbirlerine âşık olmalarını sağlar. Bütün dedikodu- lara rağmen birliktelikleri başlar. Kato- lik eğilimin evliliğe ve cinsel birlikteliğe getirdiği ölçütler bellidir ve birbirine tutkuyla bağlı olan bu çift için bu sınır oldukça sakıncalıdır. Ancak çift, yolcu- luklannda çıkan aksiliklere karşı savaş- tıkları gibi bu söylentilerle de omuz şilltl yazar Allende'nin cuney Amerika'nın tarihiyle ilgilenmesi yeni değil elbette. varlığı, eski dünya tarafından tespit edilmesinden bu yana. kıtanm gurültulü tarihiyle hep İlgilendi. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1042 omuza verip çarpışmayı bilir. Yolları ıssız ve kurak Atacama Çö- lü'ne düştüğünde ise, Ines'in parlak fi- kirleriyle hayatlarını kurtaran suyu bu- lurlar. Salt bu yüzden bile Ines, oradaki askerler ve daha sonra ispanya ile Şi- li'nin gözünde bir azizeye dönüşür. Ines, Valdivia ve onun askerlerinin ça- balarıyla, üzerlerine gelen Mapuçeler- den, Şili yerKlerinden kurtulur. Yakıcı kumun üstünde ve kavurucu güneşin al- tında epey yol aldıktan sonra, verimli, yerleşebilecekleri, bugün Şili'ye baş- kentlik yapacak ve Santiago adıyla anı- lacak bir vadi bulurlar. Ancak, keşif her şeyin başıdır. Uzun yıllar, Mapuçeler ve farklı gruplardan oluşan Ispanyollarla çetin savaşımlar verir, fetihler gerçekleş- tirirler. Hatta gerektiğinde Ines de bu can pazarının tam ortasında yer alır ve bütün yüreğiyle savaşır. BÜYÜLÜ BİR DENEYİM Kuşkusuz, anlatıldığı gibi, salt altınla , ilişküi bir bağlamı barındırmıyor Pizza- ı ro'nun başını çektiği fetihler. Hatta bu olup biteni fetih gibi masum bir kelime yerine, işgal girişimleri demek doğru. Aslına bakarsanız, yerli halklarla Ispan- yollar arasındaki savaşlar, kurban ile cellat ilişkisini andırır. Allende'nin ro- manında ise, yargılarını dişil bütünlük içinde yaşayan ve bu kıyımı değerlen- dirmekten uzak bir kahraman var. Yazarın bir önceki yapıtı, ünlü Zor- ro'yu içinde tutan bir romandı. Zor- rddaki kahraman, tipografisi bakımın- dan zaten popülistleşmeye yakın duru- yordu. Benzer bir nitelikte sunulan Ines, modern kadının bilinciyle konuşu- yor. Bu ne kadar doğru bir söylem ve Allende neden bu yöntemi seçnıiş, bi- linmez ama anlatılanların arkasında koskoca bir gerçek, yani Batılı işgal an- layışının öldürme ahşkanlığı duruyor ve bu gerçeğin üzerini, Ines ile Valdi- via'nın yaşadığı aşk kapatıyor. Bu yüz- den, keşifler çağını dülendiren roman, ister istemez Ines'in mücadelelerinin ve aşkının serüvenine dönüşmüş. Aynı zamanda, Canım Sevgilim Ines, küçük, yan öykülerle dolu. tlginç bir yerli çocuğun ilk yerleşime katılması, Ines'e âşık delikanlının başına gelenler, De La Hoz'un ihanet eylemi içinde re- simlenmesi gibi birçok ayrıntıları barın- dırıyor, anlatı. Romanın tüm isimleri; Ines, Pedro de Valdivia, Rodrigo de Quiroga, Francisco de Villagra, Fran- cisco de Aguirre, hepsi bu dünyada ya- şamış gerçek kişiler. Yine de, yazılı kül- türün olmadığı bu dönemi Allende'nin cümlelerıyle okumak, okur için "büyü- lü" bir deneyim olarak görunüyor. • Canım Sevgilim Ines/ habelAllende/ Çeviren: îna'Ku// Can Yayın/arı/394s. S AY F A 15