Catalog

Fernando Pessoa şiirleri çevirisi, Uzaklıklar, Eski Denîzler1 Pessoa efsanesi: Kendini yok etmenin estetiği Usta şair, çevirmen Cevat çapan'ın Fernando Pessoa şiirleri çevirisi, uzaklıklar, Eski Denizler" adı altında Can Yayınları tarafından yayımlandı. Bu küçük külli- yat, Pessoa sevenler kadar, onun dünyasına adım ata- caklar için de başucu kitabı niteliğinde. Fadime USLU I 1 • « ^ ışkimlikleriyle birlikte I ^şairin yorumlanması güç I m eserlerini yetkin bir üs- * - ^ lupla çeviren Cevat Ça- pan, Uzaklıklar Eski Denizler' de şiirleri dilimizin ahengiyle yeniden yaratmıştır. Denize Övgü, (îyi Şeyler Yayıncüık, Ist. 1999), Düş- sel ve Gcrçek, (Dünya Kitapları, îst. 2004) kitaplarından sonra yayımla- nan Uzaklıklar, Eski Denizler, (Can Ya- yınları, îst. 2009) edebiyatımızda oldu- ğu kadar, Pessoa'nın diğer dillerde ya- pıltnış çevirileri içinde de önemli bir yer tutmaktadır. Bunun nedeni, her iki şai- rin düşüncenin seyyahı olmasından, fel- sefi bir yalınlıkla ülkelerinin algısını es- tetize etmelerindendir. Çapan ile Pessoa dilinin aynı atmos- ferde buluşması edebiyatımıza sunul- muş bir armağandır. Sanatı, sanatçı ikti- darından, dogmalardan, değişmesi bek- lenmeyen ortak izlek ya da üslup teke- linden arındırıp, eserlerini kendinden soyutlayarak yazmıştır Pessoa. Onun betiği özün yansımasıdır. Birbirinden farklı duyumları dile getirmeleri için ya- rattığı kişilerle, kişilerinin farklı düzey- deki sesleri birbirini çağırır. Şiirleriyle hayat bulan dışkimliklerinin ruhu Cevat Çapan'ın eşsiz yorumuyla betimlenmiş- tir. PESSOA: PORTEKİZ Fernando Pessoa üzerine yapılan ça- lışnıalar farklı eksenlerden yola çıkıla- rak kurulsa bile, söz bir süre sonra onun yarattığı dışkimliklere ulaşır. Al- berto Caerio, Alvaro de Compos, Ricar- do Reis, düzyazılarında, şürlerinde kul- landığı takma adlar değil, onların yerine geçerek duyumlarını dışa vurduğu en ünlü kişilerdir. Pessoa bu kişilerle bir- likte, Portekiz'dir. Ülkesinin geçmiş ya- şantısı; doğası, denizi, taşı ve toprağıyla coğrafyası; başka dillerle ilişkisini sor- gulayarak kendini bulan dilidir. Okul yüzü görnıemiş çoban Caeiro, doğanın saf duyularını yansıtır. ".. .ben, yalnızca o ciddi kişi -Doğanın/ bir yorumcusu- yum-/ Çünkii o bir dil olmadığı için/ Onun dilini anlanıayan insanlar var" di- yen Caerio'nun, "O Yüksek Dalların Arkasındaki Ayışığı" şiiri, Huzursuzlu- ğun Kitabînda, Pessoa'nın yarı-dışkim- liği Bernardo Soares'in sözlerine bir karşılık gibidir. "Duygulanmızda ger- çek olan, biz olmayandır tam da," "Biz olmadığımız şeyiz," sözleri ile "O yük- S AY FA 14 sek dalların arkasındaki ayışığı/ Bütün şairlere göre daha çok bir şeymiş/ O yüksek dalların,arkasındaki ayışığın- dan/ Ama ne-düşündüğünü bilmeyen bana göre-/ O yüksek dalların arkasın- da ayışığı/ Olan şey/ O yüksek dalların arkasında ayışığı/ Olmasından/ Fazla bir şey değildir aslında" dizeleri, Pes- soa'nın kişilerinin metinlerarası ilişkisi- ni de gösterir. Caeiro, sözünü apaçık söylerken hem kendini, hem şiirini tarumlar şiirinde. "Uyakların hiçbir anlamı yoktur benim için/ Pek ender aynıdır yan yana duran iki ağaç./ Renkli çiçekler gibidir düşün- mem ve yazmam./Ama daha az yetkindir kendimi dile getirmem /Yoksun oldu- ğum için tanrısal yalınlıktan/ Ve sadece göründüğüm gibi olduğumdan. / Baka- rım ve duygulanırım. /Suyun bir yamaç- tan aşağı akışı gibi duygulanırım / Ve rüzgânn çıkışı gibi doğaldır şiirim. (Cae- rio, Uyaklann Hiçbir Anlamı Yoktur Be- nim îçin, Uzaklıklar, Eski Denizler) Gemi mühendisi, serüvenci Alvaro de Compos'un anlatımı, Caeiro'da olduğu gibi doğrudandır. Modern Ingiliz şiiri- nin etkisinin de görüldüğü dizelerinde, modern çağm ironisini bulmak müm- kündür. "Denize Övgü" şiirinde düşsel yolculuğun kahramanı, deniz ülküsü, Portekiz'in denizler aracılığıyla başka ülkeler üzerinde kurduğu egemenlik ilişkisi dile getirilmiştir. Şiirin her bölü- mü başlı başına bir inceleme konusu- dur. Biçimci tarzda, denizlerin duyumu ifade edilmiştir. Yer yer duygu patlama- larmın yaşandığı uzun şiirde söz edile- nin özüne dönülür. Dizeler, duyguların kontrolü altmda sürekli devinir. "De- nizler, Uzaklıklar" kitabmdaki şiirler, Pessoa kimliklerinin karakteristik özel- liklerini taşır. Compos'un astrolojiye merakmı, "Bümiyorum Yıldızlar mı Hükmediyor Dünyaya"da görmek mümkündür. Brezilya'ya monarşist olduğu için sür- gün edilen, Pessoa'nm "benden iyi yazı- yor" dediği Ricardo Reis yarı-Helenist bir doktordur. Klasikçi Ricardo Reis'in şiirleri, yaşamm boşluğunu vurgular, öl- çülü ve uyaksızdır. Sayısız Varlıklar Ya- şar îçimizde adlı eseri, şairinin iç sesine dönüşür. "Sayısız varlıklar yaşar içimiz- de/ düşünsem de, hissetsem de bile- mem/ kim ne düşünür, ne hisseder/ yal- nızca hissedilen ve düşünülen/ bir me- kânımdır ben/ bir ruhtan başka ruhlar vardır içimde/ bir benden başka benler olduğu gibi/ gene de yaşarım ben/ hiç- birine aldırmadan/ hepsini susturur, kendim konuşurum/ kesişen içgüdüle- ri/ hissettiklerimle hissetmediklerimin/ tartışırlar içimde/ ben tanımam onları/ onlar da bir şey demez/ ben olan 'ben'e. Ben yazarım." Portekiz'in duyguları ve bilinci, daha- sı Avrupa'nın egemenlik ülküsü, karşıt görüşlerin savaşı Pessoa'nm dışkimlik- lerinin sözlerinde gizlidir. Onun şiiri başta olmak üzere tüm eserleri, kendili- ğinden, olan ya da olmayan şeylerde kendini bulan varlığm serüvenidir. "Şa- ir olmak bir tutku değil benim için/ bu benim yalnız olma yolum. (Caerio, Hiç Koyun Gütmedim Ben) KİMLİK YARATMA SÜRECİ Emmanuel Levinas'rn Totalite et ^ ^ InBni (Bütiincüllük ve Sonsuzluk) ^ 3 Pessoanın kimllk varatma sürecl çocukluk dönemlnde baslar. Yazmaya basladığı llk gençiik dönemlnde de farklı kişilerle, farklı üslupta eser vermlştir. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1025