Katalog

Sevim Tekeli’nin araştırması Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır? Sevim Tekeli’nin ‘Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır?’ isimli çalışması, popüler söylemde yer alan tanımlamaları derinden sarsan, sistematik bilgiyi ön plana çıkaran bir yapı içeriyor. Batı kaynakları dikkatli bir şekilde taranıp sınıflandırıldıktan sonra bilimsel bilgi sistematize edilmiştir. Kitap, ele alınan konunun ilginç olması yanında, okurunu bilimsel bilginin akademik söylem içerisine yerleştirilmesini göstermesi bakımından da anlam ve değer taşıyor. ? S. Dilek YALÇINÇELİK (*) rof. Dr. Sevim Tekeli, bilim tarihinin bir alt kolu olan, astronomi tarihi konusunda çalışmalar yapmış, değerli bir akademisyen. 1952’de Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi’nin Felsefe Bölümü’nde, Bilim Tarihi Kürsüsü’ne Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın asistanı olarak girdiği yıldan emeklilik dönemine kadar konusuyla ilgili nitelikli pek çok çalışmaya imza atan Tekeli, kısa zaman içerisinde dünya tarafından kabul edilmiş saygın bir bilim insanı olmuştur. Tekeli’nin bilimsel çalışmaları, zaman içerisinde tükenmiş ve piyasada bulunamamaya başlamıştır. O nedenle, 80. yaşından itibaren hocaya iki armağan kitap hazırlanmıştır. Bu kitaplarda, Tekeli’nin eserlerinin yeniden basımları yapılmıştır. Her iki armağan da Prof. Dr. Tulga Ocak tarafından hazırlanarak yayımlanmıştır. BİZANS’IN TARİHİ Birinci armağan kitap, 2004 yılında, 80. yaşını kutlayan Sevim Tekeli için Sevim Tekeli’ye Armağan (Ankara, Kalkan Matbaacılık) adıyla yayımlanmıştır. Bu kitapta, Sevim Tekeli’nin makaleleri (17 tane), bildiri ve konuşmaları (13 tane) ve kitap tanıtmaları (3 tane) yer alır. İkinci armağan kitap için bu kez Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi adıyla 1975’te basılan ve artık piyasada bulunamayan kitabın yeniden basımı tercih edilmiştir. Kitap, Prof. Dr. Tulga Ocak tarafından 2011’de 22 Aralık günü, 87 yaşına girecek Sevim Tekeli için yeniden basıma hazırlanmış, bu arada da isim, yazarının da izniyle Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır? şeklinde değiştirilmiştir. Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır? isimli kitap, bir sunuş yazısı, Sevim Tekeli’nin özgeçmişi ve yayınlarından oluşan giriş bölümünün ardından 1975’teki basımının tekrarından oluşuyor. Sunuş yazısı, özgeçmiş ve yayınların listesi Prof. Dr. Tulga Ocak tarafından hazırlanmıştır. Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır?, “Önsöz”, “Giriş”, “Bizans Tarihçilerine Göre Bizans’ın Kültür Tarihi”, “Bizans’ın Dünya KülSAYFA 4 ? 29 ARALIK P tür Tarihindeki Yeri”, “Rönesans”, “Sonuç”, “Bibliyografya” ve “Dizin” bölümlerinden oluşuyor. “Bizans İmparatorluğu’nun Türkler tarafından ortadan kaldırılmasının bütün dünya yaşamına etkilerine, bugün, tamamlanmış, kapanmış bir tarihi olay gözü ile bakılmamaktadır” cümleleriyle giriş kısmına başlayan Tekeli, kitabında Bizans’ın Türk ve dünya bilim, kültür ve sanatına etkisini tartışmaya açar. Dolayısıyla yazarın çok yönlü araştırmacı kimliği disiplinlerarası bir çalışmanın da kapılarını aralar. Rambaud’un 1912’de yayımladığı Bizans Tarihi Üzerine Araştırmalar (Études sur l’Histoire Byzantine) kitabı, Bizans tarihi üzerine on yüzyıldır süregelen görüşlerin dışında yeni bir tezi savunması bakımından önemlidir. Ramboud siyasi bir amaç güderek ilk olarak bu kitabında Bizans’ı yaşayan tarihler arasına katmakta, burada ortaya attığı tezlerle son döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun bölüşülmesi ve Balkan uluslarının oluşumuna bir temel hazırlamaktadır. Rambaud’un ortaya attığı görüşlerden sonra pek çok araştırmacı, Bizans konusuna yönelmiş ve Rambaud’un tezini desteklemişler hatta bu teorinin yanına yenilerini eklemişlerdir. Öyle ki Batılı kaynaklarda Türk istilası, Balkan topluluklarının beş yüzyıl boyunca özgürlüklerini elinden almış, onları tutsak bırakmış, gelişimlerini bozmuştur. Örnek vermek gerekirse Bulgarlar Türk egemenliği altında Avrupa’nın en geri toplumlarından birisi olmuştur. Yukarıda özetlenen ve Rambaud’un tezi ile başlayan süreçte şu temel problemlerin cevabı bulunmaya çalışıl mıştır: “Bizans’ın ortadan kalkmasının dünya siyasal, bilimsel, kültürel, ekonomik ve dinsel yaşamına etkileri ne olmuştur?”, “Bizans’ın Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki, siyasal, bilimsel, kültürel, ekonomik, sosyal ve dinsel etkileri ne olmuştur?” ve “Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenlikleri altına aldıkları Balkan toplumları üzerindeki etkileri ne olmuştur?” (Tekeli 2011: 5). Bu sorular, aynı zamanda Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır? isimli kitap için tartışmaya açılan ana noktalarını oluşturur. Bunun için Tekeli, kitabının yazım sürecinde konuyu irdelerken tamamen Batı kaynaklarını ele alarak yorumunu yapmayı tercih etmiştir. TERCÜMELER VE KATKILAR Birinci bölüm, “Bizans Tarihçilerine Göre Bizans’ın Kültür Tarihi” başlığını taşımaktadır. Buna göre, yapılan çalışmalara dayanarak söylenebilir ki, Bizans’ın siyasal tarihi ile kültürel tarihi arasında bir paralellik bulunmaz. Siyasi alandaki tüm karışıklık ve çalkantılı yönetime karşılık, 1453’e kadar, hemen hemen kesintisiz bir biçimde, bin yıllık bir zaman diliminde, Bizans İmparatorluğu’nun dünyanın kültür merkezlerinden birisi olduğu bilinen bir gerçeklik. Tekeli, bu süreci kültürel boyutuyla irdelemeye başlamıştır. Bunun için “Öğretim” (İlköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim), “Hıristiyanlığın Egemen Olduğu Dönemde Öğretime Karşı Tutum”, “Akademinin Kapatılması”, “Constantinople’un Batıda Tek Bilim Merkezi Olarak Kalışı”, “Latin İstilası”, “Yüksek Öğretimde İkinci Dönem”, “Dil”, “Antik Yunan Yapıtlarının Korunması”, “Doğu ile Batı Arasındaki İlişkiler”, “Bizans Tarihçilerine Göre İstanbul’un Fethinden Sonraki Dönemde Bizans Etkisi”, “Bizans Tarihçilerinin Türklerin İdaresiyle İlişkin Farklı Görüşleri” gibi alt başlıklar oluşturur. İkinci bölümün konusu, “Bizans’ın Dünya Kültür Tarihindeki Yeri”dir. Yazar burada Rönesans’ın doğuşunda Bizans İmparatorluğu’nun rolünün ne olduğunu araştırır. Bunun için araştırmasına on üçüncü yüzyıldan sonraki döneme ait gelişmeleri konu edinmiştir. Antik Yunan ve Latin dönemlerine ait kısa bir giriş yapan Tekeli, bundan sonraki gelişmeleri dönem dönem alt başlıklara ayırarak irdeler. “Karanlık Çağ”, “7. Yüzyıl”, “8. Yüzyıl”, “Bu Yüzyılın Sonlarına Doğru Batının İslam Dünyasındaki Bu Yükselişten Haberdar Olmaya Başlaması”, “9. Yüzyıl”, “10. Yüzyıl”, “12. Yüzyıl”, “13. Yüzyıl”, “14. Yüzyıl”. Bu alt başlıklar altında yazar 10. yüzyıldaki gelişmelere önceki alt başlıklarla belirtilen bölümlere nazaran daha ağırlıklı olarak yer vermektedir. Bu yüzyılda İspanya, Sicilya ve Bizans’ın durumu derinlikli olarak ele alınır. 12. yüzyıl üzerinde de ayrıca durulur. Bu yüzyılda dünyadaki bilimsel gelişmeler, matematik, geometri, tıp alanları başta olmak üzere ayrı ayrı değerlendirilir. On üç ve on dördüncü yüzyıl bölümleri kitapta üzerinde en fazla durulan bölümler. Yazar bu konuyu tanımlarken yapılan tercümeler ve bu tercümelerin kültür hayatı ve bilimsel gelişmelere etkisini ele almıştır. Arapçadan Latinceye, İbrani diline, İspanyolcaya, Portekizce ve Yunancaya yapılan tercümeler ile Latinceden Yunancaya yapılan tercümeler karşılaştırılır. On üç ve on dördüncü yüzyılda dünyadaki bilimsel çalışmalar, astronomi, trigonometri, rasathaneler, optik alanlarında yapılan çalışmalar başta olmak üzere göz önünde tutularak değerlendirilir. Üçüncü bölüm, “Rönesans” başlığını taşır. Tekeli, burada Rönesans’ın başlangıcı ve sonuyla süreci tanımlarken Rönesans’ın niteliklerini ayrıca irdeler. Yeni Dünya’nın keşfi, evrenle ilgili görüşlerin değişmesi, hümanizm ve insanın kendini keşfi bu dönemin önemli gelişmeleri arasında sayılır. Yine Rönesans döneminde Yunan ve Latin kaynaklarına dönüş yaşanırken, ortaçağ düşünce ve metotlarına ve İbni Rüşd’le sembolize edilen İslam etkisine karşı çıkış genel bir tavır olarak karşımızda durur. Kitapta, Rönesans dönemindeki teknolojik buluşlardan söz edilir, örneğin matbaanın önemi bir kez daha dile getirilir. Ekonomik gelişmeler, ticaret, tarım, paranın kullanılmaya başlaması, sanayileşmenin önemi vurgulanır. “Sonuç” bölümü çarpıcı; Roma İmparatorluğu, Doğu’dan gelen Gotlar’ın istilasından önce zaten türlü etkenlerle bilim ve bilimsel düşünceyi yitirmiş durumdadır. Gelecek yüzyılların ayrıntılı olarak irdelenmesi sonucu bilim tarihindeki verilere göre denilebilir ki, Bizans’ın modern bilime katkısı yoktur. Bununla birlikte Batılı bilim adamları, bulgular ve veriler ortada olmakla birlikte yanlış tanımlanmış bilgileri devam ettirmekte ısrarcıdır. ? Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi Var mıdır?/ Sevim Tekeli/ Kalkan Matbaacılık/ 142 s. (*) Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi. ? 2011 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1141 CUMH