Katalog

Doris Lessing’den ‘Hayatta Kalma Güncesi’ Doris Lessing, duvarın hangi tarafındasın? Türkçeye daha önce Türkü Söylüyor Otlar, Altın Defter, Gene Aşk, Mara ile Dann ve Alfred ile Emily adlı romanları kazandırılan yazarın, Hayatta Kalma Güncesi geç de olsa raflardaki yerini aldı. Distopik bir roman olan Hayatta Kalma Güncesi’nde Lessing, bilinçaltı dediğimiz şeyin okur nezdinde bir bakıma gerçekliğini sorgulama hissi uyandırıyor ama daha da fazlası var. Ë Sibel ORAL orge Amado “Çocukluğu insanın anayurdudur” diye yazar. Yazarlığını çağlar boyu sürdüren isimlerin kişisel tarihine ve özellikle de çocukluğuna baktığımızda, Amado’nun sözünün doğruluğu yerini bulur. Bu isimlerden biri de mutsuz çocuklukların romancılar yarattığını düşünen “bir tuhaf yazar” Doris Lessing’dir. Evet, tuhaftır Lessing. Yaşamöyküsü, romanları, hikâyeleri ve verdiği demeçleriyle öyle tuhaftır ki 2007 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldıktan sonra “Bu tam bir felaket” der, çünkü fotoğraf çekimlerinden ve röportaj vermekten sıkılmış, yazamama korkusuna kapılmıştır. Onun ilgilendiği ödüller, unvanlar, onurlandırmalar değildir. Tüm bunlardan olabildiğince kaçar; severiz onun bu tuhaflığını… DÜNYANIN ORTASINDA BİR YER Y Bilemediğimiz nedenler silsilesi yüzünden dünyanın sonu gelir. Yiyecek, giyecek, temiz su, elektrik gibi temel ihtiyaçların kaynakları tükenmiş, uygarlık çökmek üzeredir. Aile birlikleri dağılır, hayatta kalanlar birliklerini kaybederek bireysel yaşamlarını sürdürmeye çalışır. İnsanlar çocuk çetelerin hâkim olduğu şehirlerde evlere hapsolmuş, çaresizdir. Kaosun ve anarşinin ve işgalcilerin başrolde olduğu şehirde romanın isimsiz anlatıcısı evinin penceresinden dışarıda olan biten her şeyi izler ve bu süre içerisinde şehirdeki barbarlık genç ya da çocuk denebilecek yaşta erkekler tarafından oluşturulan çetelerce yaygınlaşmaya devam eder. Romanın isimsiz anlatıcısı bir yandan dışarıda olup biteni okura aktarırken yaşadığı evin duvarın arkasındaki köhne odaları keşfeder, daha doğrusu duvar anlatıcıyı kendi varlığına çağırır sanki: “Öylece bakıyordumbirden duvardan geçtim ve orada ne olduğunu gördüm.” Dışarıda kaos, anarşi ve çağın belirsizliği sürerken anlatıcı gerçekdışılık pençesine düşer. Belki de gerçek düşman dışarıdaki dünya değil gerçekdışılığın ta kendisidir. Ama yine de anlatıcı duvarı aşıp “öteki” tarafa geçmeye devam eder ve her seferinde kendi varoluşuna, evine, sığınağına geri döner. İlk iki ziyaretin ardından anlatıcının evine bir adam tarafından Emily Cartright adında genç bir kız getirilir. İçeri nasıl girdikleri belli değildir, anlatıcı ikisini de tanımaz, üstelik yanlarında adı Hugo olan kedi köpek karışımı tuhaf yaratık vardır. Adam Emily’yi göstererek “Ona iyi bak” diyerek gider. Anlatıcı tüm bu olan bitene şaşırsa da kendini telkin etmekten geri kalmaz. Çünkü o zaten “inanılmaz”ı kabul etmiş, onunla yaşamıştır. Sıradanlık beklentisinden vazgeçer, çünkü toplum ve dışarıdaki dünya ona “normal” bir şeyler sunmayalı çok uzun zaman olmuştur. Genç kız Emily ve onun tuhaf yaratığı Hugo ve o sıra dışı duvarların ardındaki odalarla birlikte okuru hayata tutunmak için verilen iç ve dış savaşın içine sürükler. Hayatta Kalma Güncesi’nin distopik bir roman olduğunu belirtmiştik. Distopya romanı olmasına rağmen dünyayı anarşi düzenine iten o müthiş krizin ne olduğuna açıklık getirmemeyi tercih etmiş yazar. Ama burada altını çizmemiz gereken diğer önemli bir nokta, romanın zaman zaman sert bir şekilde toplumu; Batı kültürünü, erkekler tarafından yaratılan seksist gerçekliğin kadını hapseden baskısını gözler önüne serdiği. Ayrıca duvarın arkasındaki odalar ve dış dünya olarak ikiye ayrılan romandan, dış olaylar olabildiğince gerçekçiyken duvarın arkasındaki odalar ise “büyülü” gerçekçilikle anlatılmış ve hatta zaman zaman tuhaf yaratık Hugo’nun varlığı sayesinde fabl’a bile yaklaşmış ve tabii Emily karakterinin geçmişi hakkında anlatıcı ve Lessing bilgi vermese de tramvatik bir çocukluğa sahip olduğunu anlamak zor değil. Roman boyunca düzenli olarak anlatıcı kendi dairesinin duvarının karşısına geçerek düşüncelere, hayallere dalar ve belki de gerçekliğe yaklaşır. Zaman ve mekân içerisinde geçişler yaparak hayaller görür. Bunlar çoğu zaman çağcıl zamandaki olaylarla ilişkilendirilebilir. Çünkü bu görüntülerin çoğu Emily’nin haşin annesinin ve kendisinden uzak babasının üzerinde yarattığı baskılardan kaynaklı mutsuz çocukluğudur. Emily kendi hayatıyla ilgili hiçbir şey anlatmazken anlatıcı olan biteni duvarın arkasındaki odalarda görür. İşte tam da burada Doris Lessing’in anne ve babası gelir aklımıza. İşte Hayatta Kalma Güncesi de bu ve benzer diğer özellikleriyle yine ucundan da olsa otobiyografik öğeler taşır. Lessing’in burada kurduğu çok güzel bir dil var ki, o da bilinç dediğimiz şeyin fiziksel kurgusunu anlatıcının evindeki duvarla özdeşleştirerek okura aktarması. Duvarın ardındakilere tekrar dönecek olursak; anlatıcı evinden duvarın arkasındaki odalara her geçtiğinde geri dönmemek ister. Gelenekler etrafında düşüncelere dalan anlatıcının yalnızlığı, arada okura seslenmesi, duvarı geçmeye çalışması bir tarafa, Lessing’in bu romanı akıla birçok soruyu getiriyor. Zaman zaman Emily karakterinin varlığından şüphe duysak da nedense duvarın arkasındaki görüntülerden şüphe duymuyoruz. İşte bu da Lessing’in o muhteşem dili ve kurgusunun büyüsü olsa gerek. Romanın sonlarına doğru ise şüphelerimiz ve sorularımız gittikçe artıyor ve bu arada da Emily (ya da belki o gerçekte her kim ise) duvarı oluşturan boyutların arasından geçerek daha iyi bir dünyaya adım atıyor ve okura şu soruyu sorduruyor “Doris Lessing, sen duvarın hangi tarafındasın?” YAŞADIĞI GİBİ YAZAN LESSING Doris Lessing’in kadın olma, anne olma, özgür olmaya, kendi “ben”ini kurmaya dair yaşadıklarının birçoğunu yazarın başyapıtı sayılan Altın Defter’inde rastlamak mümkün. Hayatta Kalma Güncesi’nin Emily’sinin anne babasından kaynaklı travmasının Doris Lessing’in özyaşam öyküsüyle ilişkili olduğunu belirtmiştik. Birinci Dünya Savaşı’nda bacağını kaybetmiş Britanyalı asker ¥ CUMHURİYET KİTAP SAYI 1073 SAYFA 4