Katalog

Enis Batur’dan “Otuz Kuş Birden Olmak” ve “Öteki Prova” Otobiyografiye sığmayan poetika duğu en yakıcı sorudur bu. Şiiri, varolma biçimlerinden biri olarak görenlerin sorduğu bu soruyu bütün has şairler sormuştur kendi kendilerine. Yıkıp kurmak; yazınsal yaratıcılığın ilksel edimidir. ‘Enis Batur’un uç metinleri hep bu ilksel yolu izleyerek oluşmuştur’ dersem aşırı bir yorum yapmış olmam. Kendine, bir ‘kök’ arayışı içinde olmadı Enis Batur. Çünkü, yıkmak da zamanla bir gelenek oluşturmuştur. Yıkıp yapmak başlı başına yaratıcı bir edim olduğu için, kendine bir ‘kök’ aramak boşuna bir çabadır. Hayat ona sürtünür, ama o dışarıdan sökün eden dünyayla uyuşmazlığını sürdürür. İçindeki dünyaya döner, onu dile getirir. Şöyle der: “Sanatın bir ütopya tasarısını biçimlendirme, ete kemiğe büründürme uğraşı olduğuna; onun, önündeki dünyaya gönderdiğim bir red çığlığı anlamı taşıdığına varıyorum ben. Şüphesiz kendi özel hikâyem belirliyor seçtiklerimi, ulaşabildiklerimi, ulaşamadıklarımı, ters döndüklerimi. Çocukluk günlerimden süzülüp gelen buğulu bir bemol tadı yönlendiriyor tuttuğum her notayı; ilkgençliğimde rastladığım, ıskaladığım, birkaç tok düş ve birkaç sessiz ustanın gölgesi düşüyor yazarken, kâğıdın üzerine; sonraları kesinleşen kararlılıklar, belirsizlikler iz sürüyor, kalemin peşisıra”. (s.18). Bu poetik görüş, yazışiirin kişiselliğiyle örtüşüyor, giderek eski kayıtlarını karıştıran yazarın bugünüyle bitişiyor. Sonra, sonra Enis Batur, yazının uç örneklerine yol alışını; Artaud, Hlebnikov, Deleuze gibi ulaşabildiği köşe bucak yazarları, düşünürleri, şairleri tanıdığı dönemlerde, Beşir Fuad’ı tanımamaktadır. Kökler arasında dolaşmak, ona eni konu yazınsal estetiksel birikim sağlar; süreklilik kazanan araştırma ve okumalar kültür kopukluğunu kapatan köprüler kurar. Bir dizi kültürel eylemi “bir mesihaydın” tavrıyla üstlenir. Şairliği, o hep dip dalga olarak sürer. Yazınsal olanı bilime yeğler ama, bilimsel olanın da yanındadır. Bakmayın, dilbilim kökenli bir poetika kurmadığına; her şeyden hepimizden önce haberlidir; içinde merak böceği kımıldar durur. Saptığı yol da yaratıcı imgelemin yoludur. Enis Batur, bu yapıtında, bir soykütüğü kurmak için değil, bugünün ipuçlarını bulmak için, belleğinde sıkışmış Eskişehir günlerine, çocukluğuna dönüyor. Ama ardından dolaşıma çıkan sözü imliyor: “Nihayet! Hiç kimsenin sözüdür dolaşıma çıkan ve hayalî bir fonograftan çıldırmış gerçeğin cıvatalarından sıyrılmış sesi gelmekte, aklın berisinden ötesine uzanan bir ritm içinde özgürce dans ettiği görülmektedir”. (s.27). Daha sonra yazışiir serüveninin, parça parça yazışiirden bir tümelliğe gidilip gidilmeyeceğinin merakı; sonrasının merakı. Enis Batur, 197385 arası verdiği ürünleri Yazılar ve Tuğralar’da biraraya getirmişti; sonraki yıllarda yayımladığı şiirsel metinlerini Kırmızı Yayınları yeKİTAP SAYI Enis Batur’un ‘Otuz Kuş Birden Olmak’ ve ‘Öteki Prova’ adını taşıyan poetik özyaşamöyküsel denemeler toplamı şık bir kutu içinde iki kitap olarak yayımlandı. Bu iki metin Enis Batur’un denemelerinin biçemiyle, şiirine ilişkin poetik açılımlar içeriyor. ? Ahmet ADA E nis Batur, yüzlerce denemesinin yanı sıra, iki poetik özyaşamöyküsel denemesini birden, zarif bir karton kutu içinde sundu okurlarına. Otuz Kuş Birden Olmak (ilk baskı Aralık 1986) ile Öteki Prova, [2007, (yazıldığı tarih 2002)]. Bu iki metin, Enis Batur’un denemelerinin biçemiyle, şiirine ilişkin poetik açılımlar içeriyor. Öteki Prova yeni yazılmış bir metin ve poetik çizgi olarak bugün nerede durduğunu imliyor. Aslında, onun şiirlerinden, denemelerinden nerede, hangi poetik çizgide olduğunu çıkarmak mümkün. Ne ki, o “Enis Batur’un poetikası” denilebilecek bu iki metni üretmekten geri durmuyor. Belli ki, yaşayış biçimiyle şiir düşüncesini iletmeyi gerekli görmüş. Nasıl iletmesi gerektiğini çözmüş önce poesie anlamında: Enis Batur, bir dilbilimci gibi üstdille değil, içtenliğini sergileyen bir biçemi seçmiş. Bu seçim yeni değil, tüm denemelerinde ve Pervasız Pertavsız’da da sürdürdüğü kısa, kesin, açık biçem; deneme biçemi. 1996’da Opera 14004 adlı yapıtıyla bir başyapıt ortaya koyan, sayısız denemesi, gezi notları, sinema ve müzik yazıları, anlatıları, antolojileri, şiirleriyle çağdaş Türk yazınının öncüsü bir şair, yazardır Enis Batur. Şiiri, Eros ve Hgades’ten (1973), Neyin Nesisin Sen’e (2007) uzanan çizgide, yazışiir ve lirikler hattında, çeşitli biçimsellikleriyle parçalanmış kimliğin dışa vurumudur. Başkalarının kimliğine bürünerek yazdığı şiirlerde de oldukça başarılı bir düzey tutturur. Sınır tanımaz biçimselliğinin örneklerini Yazılar ve Tuğralar’da (1987) okumuştum. Hemen her alanda denemeleri olan Batur, donanımlı bir kültür adamı olarak bazı uç metinlere imza attı, atıyor. OTUZ KUŞ BİRDEN OLMAK 1986’da ilk kez yayımlanan Otuz Kuş Birden Olmak, onun imza attığı uç me tinlerinden biri. Kendisinin, “yazınsal otobiyografinin erken provası” olarak gördüğü bu uç metini Öteki Prova tamamlıyor. Otuz Kuş Birden Olmak, yatık dizilmiş düzyazı alt başlığıyla yayımlanan bu metin Attar’ın Mantık altayr’ından şu tümcelerle açılıyor:”Simurga bakınca gördüler ki simurg o otuz kuştan ibaret”. Kendini kamusal varlığını yaratanlardan sayan Enis Batur, yazmaya ‘ontigue’ bir anlam yüklüyor. Yazmak, yazdığını Borsa’ya çıkarmak, yaratılanı paylaşmak ne anlama geliyor? Bunları irdeliyor Enis Batur, metnin ilk sayfalarında. Öyledir, her üretilen metin iletişim de taşır. Neyi, nasıl, kime, nereye kadar iletişimde olacak? Öte yandan, üretimi paylaşmak bir şeye daha yol açıyor: “Kendi kamusal varlığını oluşturmak”. Ne ki, bir şeyin farkında: Okur sayısının azlığı ve dün de bugün de öyle kalacağı. Dünyanın her tarafında varolan şiir kavminden söz ediyor ki, bu görünmez, kim oldukları bilinmez kavim mensupları, endüstri döneminde de şiirle örtük ilişkilerini sürdürüyor hâlâ: Enis Batur, sayıları az olan nitelikli okurundan hoşnut. Çünkü, nitelikli okur, metnin türlü açılımlarını yapabiliyor. Yazı serüveninin sonucunu şöyle değerlendiriyor: “Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü’nün bir parçası, birkaç ansiklopedi için madde ve antolojilerde tuhaf bir bulut oldum; yazılar yazıldı yazılarım üzerine, yorumlar yapıldı; karşılaştırıldım, kıyaslandım: Boyumun ölçüsü alındı, önden ve profilden fotoğraflarım çekildi; ödül aldım, ödül verdim; övdüler, yerdiler biraz; yabancı dillere çevrilen şiirlerim oldu, bestelenenler, motto olarak kullanılanlar da; sorular soruldu, sormadığım sorulara yanıtlar verildi: Adına ‘kültür çevresi’ denilen bir toplumsal bağlam içinde genel topos’um belirlendi”. (s.11).Yazınsal hayatının erken döneminde yazıyor bunları, yirmi bir yıl, belki daha da önce. Oysa, yazınsal topos’u sabitlemenin olanağı yok. Yazar varolduğu sürece türlü biçimlerde devam eder yazınsal edim; ediyor. Erken dönemde sayıp döktüğü edimlere ironiyle yaklaşımı, kendini bir başkasının yerine koyabilmesinden, yapıta dışarıdan bakabilmesindendir. İçinde kopan fırtınalar ne kadar ilgilendirir hayatı? O, kendi düzeneğini kurmuş olsa da, ne kadar iletişim içinde olsa da, iletişimsizlik başattır. Çünkü yaşantı ve bilinç içeriği farklı bir ‘kültür çevresi’; sürekli yüzen gezen, görme ve bilme ediminde olan özneyle ne düzeyde söyleşecektir, bilinebilir mi? İşte, bu durumu sorunsallaştırıyor Enis Batur. Sonuç, “Bu tür ilişkilerin insandan insana giden gerçek bir köprü kurulmasına katkıda bulunabileceğine inanmıyorum” (s.12) olacaktır. Enis Batur’un, bu erken özyaşamöyküsel denemesinde motto sayılabilecek tümceler de var: “Sonuna kadar, Rus ruleti üslubuyla yazmak istiyorum, isteyeceğim” bunlardan biri. Deriştirmek, yani bir noktada toplamak, yoğunlaşmak da, onun temel kavramlarından. Karakamu (ki Ece Ayhan’da da var) kavramlaştırması, yazınsal yaratıcılığında, olumsuzladığı öteki kavramdır. Öyle ki, “kamu varlığı haline dönüşen” edimi olumsuzladığı görülür. Bir başka kavram Borsa’dır. Borsa, yazının tecimsel karşılığıdır. Yazının, yazınsal olanın itelendiği, tecimsel yasaların işlediği alan. O, Borsa’nın çağrısına uymaz. 1974’de ‘Nil’i ve ‘Göl’ü yazar. Yıkmak ve kurmak; poetikası budur Enis Batur’un. “Kendi varlığımıza, kendi yokluğumuza nasıl ve neden bir anlam yükleyelim.” (s.17). Yazınsal yaratıcılığında sor ? SAYFA 10 CUMHURİYET 919