Katalog

Mehmet Rifat'la 'Romanın Hazırlanışı' üzerine Yaşamdan yapıta ‘Romanın Hazırlanışı’ndan Barthes’a ? Bülent USTA ok büyük emek ve zahmetlerle Türkçeye kazandırdığınız Barthes’ın son yapıtı için, öncelikle sizin şahsınızda, emeği geçen herkese teşekkür etmek istiyorum. Kitabın ortaya çıkış serüveni, Barthes’ın "Romanın Hazırlanışı" başlığıyla Collège de France’ta verdiği derslerden başlıyor. Siz de o ders ve seminerlerde bulunmuştunuz. Bize biraz o günlerden ve derslerin konularından bahsedebilir misiniz? 19781979, 1980 ve 1981 yıllarında, göstergebilim ve yeniroman üzerine yoğun biçimde çalışmalar yaptığım sıralar, bir yandan Paris Göstergebilim Okulu’nun kurucusu Algirdas Julien Greimas’ın yönettiği seminerlere katılıyor, öte yandan da Barthes’ın Collège de France’ta "Yazınsal Göstergebilim" kürsüsünde verdiği dersler ile yönettiği seminerleri (19781979 döneminde) hiç aksatmadan izliyordum. 19781979’daki ders konusu Romanın Hazırlanışı’ydı. Cumartesi sabahları yapılan dersler ve seminerler (o yılın seminer konusu da "Labirent Eğretilemesi"ydi) tam bir şölen havasında geçi Ç Roland Barthes’ın Collège de France’taki son derslerinden ve seminerlerinden oluşan Romanın Hazırlanışı adlı son yapıtı, Mehmet Rifat ve Sema Rifat çevirisiyle yayımlandı. Romanın Hazırlanışı I: Yaşamdan Yapıta adlı eser ile, Barthes’ın bir eleştirmenyazar olarak ulaştığı son aşama olarak, o güne değin yaşamış olduğu bütün düşünsel evrelerin bu kitapla birlikte süzülüp geldiğine tanık oluyoruz. Yaşamı bir metin olarak okuyan, salt bilimsel terimlere dayalı bir yaklaşımla yazınsal konu ve sorunlara bakmanın hangi noktalarda tıkanabileceğini dilin sınırlarını zorlayarak göstermeye çalışan Barthes’ı, belirli sınırlar ve tanımlar içerisine yerleştirmek oldukça güçtür. Yapısalcılıktan postyapısalcılığa, göstergebilimden postmodern düşünceye kadar pek çok alana derin etkilerde bulunmuş düşünürün bu son yapıtını, Barthes tutkunları dışında, edebiyatla yazar ve okur olarak ilgilenenlerin de, yaşamdan yapıta dönüşen gizlerin içinde gezinen bu yapıtı heyecanla karşılayacaklarını ummak, iyimser bir yaklaşım olmaz herhalde. Aynı zamanda Barthes’ın öğrencisi de olmuş, gerçekleştirdiği titiz ve derin çalışmalarla Türkiye’de göstergebilim denilince akla ilk gelen isimlerden birisi olan Mehmet Rifat’la, aslında kısa söyleşi sınırları içerisine hapsedilemeyecek bu yapıtı, okurlar için biraz aralayan, biraz daldan dala konan bir söyleşi gerçekleştirdik. SAYFA 18 yordu. Yazarlar, üniversite hocaları, araştırmacılar vb. cumartesi sabahları Collège de France’ın saloanlarında (iki salon vardı, birinde Barthes konuşmasını yapardı, bu salon dolunca da izleyicilerin bir bölümü öteki salondan Barthes’ın yalnızca konuşmasını dinlerlerdi) ellerimizde Le Nouvel Observateur adlı haftalık derginin o sabah çıkmış sayısıyla gelirdik: Barthes o yıllarda bu haftalık dergide yazar, kaleme aldığı yazılarında da dersleriyle ilgili göndermeler bulurduk. Derslerin odak noktasında ise kısa anlatımdan uzun anlatıma geçiş sorunsalı bulunuyordu. Örnek olarak Marcel Proust alınmıştı. Barthes’ın bakışı Proust’a yönelince de tadına doyulmaz bir süreç başlamıştı benim için. O dönemden beri Barthes ve Proust çalışma, yaşamımın ayrılmaz parçası oldular. DERS NOTLARI Peki yapıtın Türkçeye kazandırma süreci nasıl gerçekleşti? Romanın Hazırlanışı’nı çevirmeye, önce kaydetmiş olduğum ses bantlarına dayanarak 1982’de başlamıştım; ancak dersler Romanın Hazırlanışı’nın Türkçede henüz birinci bölümü (19781979 ders notları) var. Barthes’ın asıl ne yapmak istediğini hiç şüphesiz 2. cilt de çevrildikten sonra tam olarak anlayabileceğiz. Fransa’da kitap haline 2003’te, Barthes’ın beklenmedik ölümünden 23 yıl sonra getirilebildi; bunun üzerine Varlık dergisinde (Aralık 2004) bu kitaptan söz edeceğimi duyurdum. Birkaç ay sonra da Enis Batur benden bu kitabı Sel Yayınları için çevirmemi istedi. Yayın haklarını Sel Yayınları satın almıştı. Romanın Hazırlanışı’nın Türkçede kitaplaşma serüveni de böylelikle başlamış oldu. Barthes’la ilişkiniz sadece çeviri düzeyinde de kalmadı. Hem çeşitli dergilerde ve yayımladığınız kitaplarda, hem de verdiğiniz derslerde Barthes’ı Türkçede soluk alır hale getirdiniz. Barthes’la ilgili ilk yazımı 1982’de yayımlamıştım. Daha sonra o yazıyı, 2005’e dek dönem dönem geliştirerek birçok kez daha yayımladım (bkz. M. Rifat, XX.Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 1: Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler, İstanbul, YKY, 3. baskı, 2005, s. 181191). Ayrıca Barthes, göstergebilimle ilgili yazılarımın, göstergebilimsel çözümlemelerimin çoğunda yer alıyordu. Bu arada Barthes’ın derslerinin yönlendirmesiyle az önce de vurguladığım gibi Proust’u çalışmalarımın ayrılmaz bir parçası durumuna getirdim. Hazırlığı uzun süredir devam eden Proust Kitabı’nı artık 2008 yılı içinde bütünlemek istiyorum. Barthes ve Proust, Boğaziçi Üniversitesi’nde yıllardır verdiğim Modern Fransız Yazını derslerinin de ana konularından ikisini oluşturuyor. Öğrencilerimin ilgisiyle bu dersleri sürdürmekten büyük haz duyuyorum. Bu kitapla birlikte karşımıza nasıl bir Barthes çıkıyor? Romanın Hazırlanışı’nın Türkçede henüz birinci bölümü (19781979 ders notları) var. Barthes’ın asıl ne yapmak istediğini hiç şüphesiz 2. cilt de çevrildikten sonra tam olarak anlayabileceğiz. Romanın Hazırlanışı’ndaki ders notları dikkatle okunduğunda, Barthes’ın bir eleştirmenyazar olarak ulaştığı son noktayı, geçirdiği düşünsel evrelerin bu yapıtla bütünlediğini, o güne kadar tartıştığı pek çok konu ve ayrıntıyı yeniden gözden geçirdiğini görebiliriz. Özne’nin sansür edilmesine karşı çıkan, anadilinin sınırlarını zorlamaya giderek daha çok özen gösteren bir son Barthes var karşımızda. Romanın Hazırlanışı’nın son yıllarda romancılığımızın yükselişine nitelik açısından bir katkıda bulunacağını da düşünüyorum. Çünkü kitap? KİTAP SAYI 893 CUMHURİYET