Katalog

YUNUS 1NADİ ÖDÜLLERİ 1989 . 1990 Y A Y 1 M L A N M I $ S O S Y A L B İ L İ M L E R 'Osmanlı paraları uzmanıydı' i "Osmanlı Devleti Borç Anlaşmaları" adlı kitabıyla Yayımlanmış Sosyal Bilimler dalında birinciliği alan Cüneyt Ölçer, bu yılın başlarında vefat etti. Birincilik ödülünü alan Cüneyt Ölçer'in eşi Nazan Ölçer: ısa bir süre önce yitirdiğimiz Cüneyt ölçer'in tüm diğer çalışmaları gibi ödül kazanan bu çalışmasının da yayın serüveni hayli zorlu ve ilginç. "Osmanlı Devleti Borç Anlaşmaları" kitabına ilişkin sorularımızı yanıtlayan Ölçer'in eşi, Türkİslam Eserleri Müzesi Müdircsi Nazan Ölçer, "Çeşitli kuruluşlara kitabın basımı konusunda yaptığımız tekliflere karşı aldığımız tepki, eserin her sayfasının ortaya çıkmasıyla evde duyduğumuz coşkunun çok uzağındaydı" diyor. Osmanlı devletinin Osmanlı Bankası aracılığıyla dış ülkelerden aldığı borçlara ait anlaşma metinlerinden oluşan bu kitap, yakın geçmisimizin karanlıkta kalmış bir bölümüne ışık tutuyor. Bu araştırmanın başlangıç ve gelişim öyküsünü anlatır mısınıi? ÖLÇEREşım Cüneyt Ölçer'in Osmanlı paraları ile ilgili çalışmaları 196O'lı yılların başında, Bursa'da aldığı bir Yıldırım Beyazıd akçesi ile başlamıştır. Ancak onda çocukluğundan beri mevcut olan aynntılı koleksiyonculuk merakı ve bir de mühendis olmanın getirdiği her şeyi matematiksel bir sisteme, sınıflamaya sokma merakı, sebep ve sonuçlarını sorma alışkanlığı, hobi olarak başlayan bu çalışmaları kısa sürede bılimsel bir çerçeveye yerleştirmiş ve onu Osmanlı paraları konusunda dünyaca tanınan saygın bir uzman yapmıştır. Aslında başlangıçta Osmanlı madeni paraları olarak başlayan çalışmalar, tabii ki yalnızca orada kalamazdı. Nitekim eşim Osmanlı tarihinin erken dönemi ile iç içe olan diğer beyliklerin tarihi ve dolayısıyla paraları ile de ilgilcndiği gibi Osmanlı para tarihinin bir diğer kanadı olan kağıt paralar ile de meşgul oldu. Onları seri numaraları, harf serileri, maliye nazırları imza ve mühürlerine göre sınıflayarak Osmanlı maliye tarihinin, tarihçilerce yeteri kadar bilinmeyen karanlık yönlerini, en önemlisi, ne kadar ve ne kıymette basıldıklarını ortaya çıkarmak istemekteydi. Sanırım eşimin çalışmalarını bu kadar ilginç y^jpan da kolay kolay aynı kişide bir araya gelemeyecek olan bu koleksiyoncu ve araştırmacı olma vasıflarının mühendisçe metotlarla birleşmesiydi. Çünkü bildiğiniz gibi, bilim adamları genellikle koleksiyon olgusuna yabancı kimselerdir. Koleksiyoncuların ise aynı zamanda topladıkları eşyanın uzmanı olmaları ve bunu bir de bilimsel araştırmaya döküp yayımlamaları (Bu Batı'da bile azdır ama), ülkemizde ne yazık ki hiç görülmeyen bir olgudur. Bu çalışmalar sonucu, Abdülmecid döneminde basıl.ın ilk kâğıt paralar, bunların cazip kılmak için konulan faiz oranları, bu dönemi izleyen karmaşa, Abdülhamid dönemi kâğıt paraları vs. konularda çok önemli malzeme buldu ve kısmen de yayımladı. Bunlardan ilginç bir ayrıntı vereyim: Bu inanılmaz sistem ve sınıflama merakı yüzünden, her halde normal şartlarda hiç ortaya çıkmayacak olan bir hususu bulmuştu. Avrupa devletlerinin Osmanlı maliyesini kontrol etmeleS A Y F A 2 8 K .. Cuneyt Olçer Turkıye'de madeni para madalya ve madalyonlar ile diğer numısmatık nesnelerın kolekslyonculuğunu yaygınidştırmış. uluslararası sempozyum ve kongrelerde sunduğu bıldırılerle saygınlık kazanmış bir kışılıktı ri yü7ünden, basılan para miktarının kontrollü olması gerekliydi, seri no ve mühürleri de belliydi. Oysa, Osmanlılar, görevden ayrılan bir Maliye nazırımn mührünü kullanarak aynı seri nq ve tarih ile bir dizi daha para basmışlardı. Yani görevde olan maliye nazırımn mührü ile bir dizi kâğıt para sirküle ederken artık görevde olmayan maliye nazırımn mührü ile de aynı harf serisi ve nosu ile Avrupalı denetçilerden habersiz, kâğıt para basılmış ve sirküle ettirilmişti. Basılan binlerce para arasında bunun ortaya çıkması şansı, muhakkak ki çok azdır. Ta ki günün birinde, böyle bir meraklı ortaya çıksın... Bütün bu kâğıt para araştırmaları sırasında, Osmanlı Bankası arşjvleri, elbette kaçınılmaz bir kaynak k o numundaydı. Eşim, ilk kez 1982 yazında Osmanlı Bankası arşivinde çalışmaya başladı. İlk günün ertesi, onu bekleyen belgelerin heyecanı ile sabaha kadar uyuyamadı. Çalışmalar sürdükçe ve o zamana kadar kimsenin ellemediği belge tomarları birer birer açıldıkça, üzerinde çalıştığı kâğıt paraların yanı sıra birtaktm borç anlaşmaları metinleri bulduğunu anlattı. Sanıyorum, bu aşamada çok önemli bir tereddüt geçirdi. Önündeki diğer çalışmaların yoğun programı vardı. (O sırada bir yandan "Avrupa Müzelerinde Nadir Osmanlı Paraları" adlı eseri tamamlanıyor, "Aydınoğulları Beyliği Paraları" yazılıyor ve kâğıt paralar konulu büyük corpus gelişiyordu. Arkasından da başlanmtş olan onlarca diğer çaıışma...) Bulduğu borç anlaşmaları metinleri ise bunların biraz dışında kalmaktaydı. Insan ömrünün sınırlılığı, yaşının bütün iyimserliği ne rağmen, artık bunca işi kapsayacak uzun soluklu işlere çok da elverişli olmaması ve asıl önemlisi, kendisini misyonunu yüklenmiş saydığı, Osmanlı tarihinin tüm sultanlarının bastırdıkları paraları yayımlamak arzusu, onu bir hayli düşündürmüş olmalı... Ancak sonunda, belgelerin önemi ve bunların mutlaka herkes tarafından bilinmesi gereklüiği düşüncesinde beraberce karar kıldık, belki biraz da benim ısrarımın etkisi olmuştur. Sonuçta, kitabın önsözünde de belirttiği gibi çalışma ilerledi ve 1985'te de tamamlanabildi. Ne gariptir ki kitap yayımlandığı zaman, onun asıl konusu olan ve tüm ömrünü hasrettiği sikke tarihi ile ilgili ve çok dar bir çevrenin tanıdığı kitaplarından daha fazla ilgi gördü. Şimdi ise bu değerli ödüle layık görülerek eşımın olanca alçak gönüllülüğü ile yıllarca sürdürdüğü çalışmalarının ve kendi çok yönlü kişiliğinin daha geniş bir çerçevede bilinmesini sağlayacak. Belgelerin sunuluş yöntcmi konusunda neler söyleyeceksiniz? Üzerinde yorum yapılnıaksızın aynen verilen bu belgelerle nasıl bir tablo çiziliyor? ÖLÇERBelgelerin sunuluş yöntemi, eşimin Osmanlı Bankası arşivinde bulduğu dosya temelinde ve tarih sırasına göre oldu. I. cilt olan "Metinler" bölümünde, Osmanlıca, Fransızca ve çok azı İngilizce olan belgelerin Türkçe yazım ve çevirileri ver almakta; II. cilt olan "Belgeler"de ise belgelerin aslı, aynı sıra içinde sunulmaktadır. Sadece bazı terimler için küçük açıklamalara yer verilmiştir. Ayrıca, konuya girişi sağlamak için, anlaşmaların başladığı tarihe kadarki gelişmeler, kısa bir alıntı halinde derlendi. Eşim "Borç Anlaşmaları"nı yorumsuz ola CUMHURİYET KİTAP SAYI 20