Katalog

SonyıllardayenicedoğmuşçasınaLeonardo kitaplannınTürkçedeçoğalıpyayılması,nice gecikilsedesevindirici. KemalAtakay’ınLeonardoileilgilikitaplara yerverdiğiküçükTürkçekaynakçadakikitap adlannıanalım11km:Defteder(Çev:Turhan Ilgaz,Hil,1992),BUmeceler/ Kehanetler,(Çev: SamihRifat,Set,2001),DaVınci’ninNot Defteıi,(Çev:KasımDoğan,CarpeDiem, 2006),PaKagone/ SanatlannKarşılaştıniması (Çev:KemalAtakay,Notos,2007) Atakaybulisteyi,AugustoMarinoninin yayınahazırladığı,kendisininçevirdiğiYazılarI Masajlar,Kehanetler,Nüktefervediğededbaşlıklı kitabaeklediği“kaynakça”da(YKY,2010) aktarıyor.BuaradaAtakay’dansonragözümeilişen kitaplardaoldu.ÖrneğinH.AnnaSuh’un editörlüğündehazırlananLeonaıxio’nunDefteded/ BüyükOstattanUygulamalıDersler(Çev:Alev Serin,Arkadaş,2010), Defter/ Codex(Çev:InciAslıer,Marsık,2009) anımsanabilir.Öteyandanfarklıbilimdergilerinde, üniversiteyayınlanndayeralmışyazılardabu kaynakçayaeklenebilirsanıyorum.Bunlardanbiride BilimveGelecekdergisi.Derginin,Leonardoile ilgilihazırladığıözelbirdosyavarçünkü.(Bak.: Mayıs2006,sayı27) BilimveGelecek’inözelsayısındaKağan Güner,HasanGören,CemalYıldınm,John HowardLawson(Çev:M.HalimSpatar),Asa! GüvenAkselimzalıyazılarLeonardoileilgiliköklü bir“giriş”bağlamındaalınabilir Bu nedenlebunlardanharmanladığımsatırbaşlanyla gireyimistiyorumyazıya... SANATLABİLİMİNLEONARDO DİLİNDEKİKAR$ILIĞI... LeonardodaVincimetinleri,ilkçağdankalan şaşırtıcıfragmentlergibiinsanıalabildiğine büyüleyipderindensarsıyor...Bumetinlerdebir antikçağfilozofugibidüşünceleredalmış görünsede,ayaklanyeresağlambasanbin olduğusezilebiliyorilkağızdaonun.Bununiçin Leonardo’yaözgü,özgünbirdillesanata,bilime bakmakzorunluhalegeliyor... Belkideilksaptanmasıgereken; düşünceleriylekılgısınınbuyukölçüdeörtüştüğü Leonardo’nun...Birkezo,köyüneteklerindenkent oluşumunusezipkavramış,çökmekteolan feodaliteyekarşıburjuvazininyanındayeralarak özgürlükçükavrayışındoruklannaçıkmış, kentiiliğiyle“geleceğininsanı”olmayasoyunmuş biri.0 haldebilimde sanatda kentuygarlığı içindeboyverecektirbundanböyle... ÖrneğinMediciailesininyönetimindeki Floransa’nınilenci,laikkimliğinibenimseyip, öteCUMHURİYET KITAP SAYI 1068 sindebunusavunmaküzereoyıllardauçaklar, denizaltılan,tanklartasaılamasıonunyaratıcı kimliğikadarözgürdeğerleredüşkünlüğünün deipuçlannısergiliyorolmalı.Gerçektenbu tuturnuylaardısıragelenRönesanssanatçılan içinde örnek Leonardo. Ancaknotlarından,Leonardo’nunsavaştan nefretettiğiniçıkarabilmekolası.Savaşiçin tasailadığıgereçlerdebilinçliyapıldığısezilenkimi hatalann,bugereçlerinbilgisidışında kullanılabilirliğinekarşıLeonardo’nunaldığıönlemler olabileceğikestinliyorkimigörüşsahiplerince. AlfredNobel’indinamitlokumununardından yaşayacağıderinhüznüLeonardo’nunbirkaç yüzyılönceduyumsamışolmasıburukluk yaratıyorinsanda... Aydınlanmacdannöncüsüolarak Leonardo’nunçokyönlülüğüüzerindeözellikle durulmalı.0, hepolaysonuçbağlantısıiçinde nesnelerin,bunlararasındakiilişkilerinkökenine inmeyeçalışmışbirsanatçıçünkü.Nitekimonu aynbiryerekoymamızınnedenlerindenbiride bilgiye,öğrenmeye,yaratmayadönük“doymak bilmeztutkusu”kuşkusuz.Onbeşyı1kadar önceAdamSanat’tabelgeselsinemasanatını LeonardodaVinci’ninçalışmayöntemiyle örtüştürmeyegirişmiştimbiryazımda,kaldıkibir belgeselcinintaşımasıgerekenahlaksallığı yansıttığınıda düşünüyorumonun. Ayncahayvanseverliğiünlübüyük Kafestekikuşlansatınalıpsalıvetiyor,sonra hayvanlarlailgiliiçten,sıcacıköyküleryazıyor, birvejetaryenaynızamanda. Yapayalnızamagüçlübirkişilikyapısı yansıttığıhalde,ömrününsonlannadoğru,yinede hiçbirşeyöğrenememişbiriolduğundan yakınıyorLeonardo.Yaşamasınıöğrendiğinisanırkerı, belkiaslındaölmeyiöğreniyor,bunuyine kendisidillendiriyor...OysaFreud,“dahaherkes uyurkenkaranlıkta,erkendenuyananbirInsan” olaraktanımlıyoronu.CemalYıldınm, Leonardo’yuşusatırlarlatanıtıyorbize: “Onungözündesanat,felsefevebilimkültürün bütünlüğündebirleşen,etkileşimiçinde gelişençalışmalardı.Sanatısaltyaratıcı imgelemm,felsefeyisoyutdüşüncenin,bilimideneyin ürünüsayıpbirbirindenayrıtutmakyanlıştı. Leonardodeğişikölçülerdedeolsa,hepsinde yaratıcıimgelemmn,soyutdüşünceninve olgusaldeneyiminpayıvardemekteydi.” ÖzetlesöylemekgerekirseLeonardo’nun dilindesanatlabilim,sanatça,bilimceyaşamak anlamınageliyordudemekki... LEONARDONUNÖĞREİTİKLERİ. ÖĞRETEMEDİKLERİ.. Leonardobilime,sanatadönük düşüncelerinidefteılerineancakkırklannavarırken yerleştirmeyekoyuluyor.Öğrencisi,dostu,Freud’un bununötesindeilişkileryakıştırdığıFrancesko Melzi’yebıraktığıdeftetler,Melzitarafından kıskançlıkakorunuyoramaonunölümünden sonradağılıyorda dağılıyor.Günümüzde toplanabilenlerinsayısı31. “Leonardo’nun yazılanndangünümüzeulaşanlar,ilkolarak1880’de modemölçütlerleyayımlanmaya başl(ıyor).”(Atakay,35) BuncagecikmeninardındanLeonardo’nun defterlerionunbizeöğretebildiklerikadar öğretemediklerinide içeriyordenebilir.Yalnız gizemliaynayazılarındanötürüdörtyüzyılkadar gecikilmişliğinedeniylesöylüyordeğilimbunu. Oğreniyekarşıayakdireyişimizivurgulamak istiyorumdahaçok. Gerçektenbuaynadasözgelimikendi dışımıza,dıştakinesnelerebakmayıbunlar arasındabağlarkurmayı,bunlarıyenidönüştürümler içindayanakyapmayıöğrenebildikmi? Sanatımızıuygulamayagirişirkenneölçüde yararlanıyoruzbundan? Sanatçı,birverimleyiciolarakyapıtınadin dışıtutumlayaklaşıyorsürekli.Onun‘son” anlayışında,sözgelimicennetlecehenneminizine rastlanmıyoro halde.Defterierölümünedek neredeysetekhedefedönüşüyor.Doğanın gizlennibilinirkılmakIçinçabalıyorsürekli,bu gizleribulgulamakiçinadetazamanakarşı yarışıyor.BuyaklaşımbağlamındaHarvey’in, Kopernik’in,GalileoileNewton’unöncüsü,hatta önceleyicisioluyorbirbakıma.Sanatı,estetik temeldeyenidenyapılandımıanındaöncülüğünü üstleniyor.Öteyandanbeşyüzyılöncesinden bugünde benimsediğimizkimiilkeler belirlerkençalışmayöntemineyönelikfarklıaçılımlar getiripyepyenibirkavrayışkoyuyorortaya. Sanatınmatematiksel yanıüzerineciddibirfelsefe geliştirdiğide gözleniyor onun.Biraçıdan Pitagorasçılannmüziklematematik arasındakurduklanilişki boyutunuçokdaha genişleterekbunubilimlesanatın temelineyerleştirişiylebize dersveriyorbüyükdahi. Aıistoteles’edeğilde Arşimet’eilgigöstermeside bundankaynaklanıyor olmalı.BeriyandanYeni Platonculuğunbaskısınakarşıyinede onların sanattakiesinleyiciyanlanndanyararlanıyor.Ayrıca sanatıngeometrikyapılanışınadeğgin getirdikleride bubağlamdabüyükönemtaşıyor. Sanatı,doğaylafelsefenin,matematiklegeometrik dengeninuyuşumuolarakalıpzenginleştiriyor. Leonardo’nunbilimeyönelikilgisi,sanatsal verimindebirdüşmeyeyolaçsada getirdiği alaniçitemelilkelerle,heradımıadetayasalara bağlayanbiryaklaşımlayapamadıklannında ipuçlannıdöşüyoryaşamına. Onunolgulardanyasalarayönelentutumuna değgingetirdiğiönemıelerleilgiliAugusto Marioni’ninvurgusuuyancıbiryantaşıyor:“Bu önermelerinneölçüdebilimselgerçeklik içerdiğinisaptamakönemlideğil;asılönemliolan, buönermelerdekibirmitin—yaşamınritminibir simgeyedönüştürmekisteyenbirmitin- büyüklüğünüaçığaçıkarmaktır.’(Atakay,20) “0 halderesimfelsefedir”(Atakay,23)diyen birLeonardo,bizeöğrettikleriyledeğil,asıl bizimonabakıpöğrenemediklerimizlebilim, sanat,felsefebileşkesininbüyülübiryanarcası olarakduruyor önümüzde... İNSANUCİNBÜTÜNSEL BAŞYAPITI:LEONARDO... Leonardo’nunbubüyüleyicisanat yolculuğu,açtığıçığır,tümdünyayıyerinden oynatacakerkeyeulaşıyorneredeyse. Yaşadığıtarihlerde,çağınınkoşullangereği tinseldünyakavrayışıbirölçüdesürsede gelmekteolançağıntümkarakteristiğini görebiliyoryine.Bunuyansıtıyorda.Buçağ,modem çağdır,bilimçağıdır,devrimlerçağıdır,sözün kısasıAydınlanmaçağıdır.Geriyedönüşü olamayacakbirçağınengüzel,ensoylu öncülerindenbiridirartıko.H.AnnaSuheditörlüğünde sunulanLeonardo’nunDeftedediseneredeyse tambirderskitabıniteliğindedüzenlenmiş.Bu çerçevedeyapıt,özellikle resim-heykel-mimarlıköğrencilerininyararlanacağıtemelbaşvuru kaynağıbağlamındaalınabilirbelki.Nevarki bunun,tümsanatalanlarına, yönelik birilkelerbütünü,yöntem,uygulamaolanakları getirdiğide ortada. “Eskizler,notlarveyazılar”toplamınınbir değişkesigibidüzenlenenkitap,Yazılar’da olduğuncabütünselyaklaşımiçeriyor. Leonardo’nunDefterled’ndebüyük düşüncelerinibirdizgeyönündefelsefitabana oturttuğunu,böyleliklebiraçıdantekkişilikokul kurduğunu,kurumlaştığınısöylemekolası. Örneğinşusatırlarıalalım:“Mantığını kullanmaksızınsadecepratiğinevegözüne dayanarakresimyapanressam,o nesnelerinvarlığının bilincinevarmaksızınönünekonanherşeyi kopyaedenbiraynagibidir.”“Insanfigürleıio şekildeyapılmalıdırkiizleyen,ofigürün duruşundanzihnindekidüşüncesinianlayabilsin.” (Serin,18,44) Budüşünceleryalnızressamlaramı yarayacaktır?Kahramanlarınıyapılandınrken yazıncılarhiçmiyararlanmayacaktırbundan?Ya tiyatrocular?0 haldetümsanatverimleyicileriiçin temelbaşvurukaynaklanndanbiriLeonardo. NevarkiLeonardo’nundefterlerinden yapılankitaplarsergensüsünebenzerbiçimdesır- larıdökülmüş,dongunaynalara dönüştürülmemelievlerdekikitaplıklarda.Kafaca,gönülce, ruhçadostolunmalıLeonardo’yla.Çünkünece dostlukkurulursaoncapaylaşacaktır yaratısınıngizleriniusta.Leonardo daVinci,birçağçağıncısı, muştucusu...Eğerbeş yüzyılöncetuttuğuaynanın yansısındayolumuzubulup ilerleyebiliyorsak getirdiklerininaynasına tutunupbumerdivenden yukarıyaçıkabiliyor,geleceğe yolalabiliyorsak,geleceğin de çağıncısısaymak gerekmezmionu?Nitekim Leonardo’nunaynasından Shakespeare’inaynasına akanda bugerçeklikdeğilmidir? Leonardogibiölümümüzü tasanmlayamıyorsak,yaşamımızıdaöngörülerimize dayandıramayacağızdemektirbu... Şaşmamakelde değil,beş yüzyılönceyaşıyoramabizbeşyüzyıl sonragidegideancakonavarabileceğimizi seziyoruztuhafbirirkilişle... Dehadediğimizde işteböylebirşeyolma- SAYFA 21 Kitaplar Adası M.SADIKASLANKARA Yanmbinyıllıkaynamız: Leonardo. Leonardo da Vinci (1452-1519),dünyanın gelmiş geçmişen kidemli Tıpkı Cervantes (1547-1616), Shakespeare (1564-1616), Mozart (1756-1791)gibi... Rönesansın önde gelen tetikleyicisi,keşifleriyle Öncülükyapmış bilimci, sanatçı,ötesinde düşüncü, kuramcı, meslekten yazar olmasa da aynalık yapıp bizi bize göstermenin ustası.. - ) e .