Katalog

Boğaziçi’ndeBirGezinti, okurungözünden kaçmaması gerekenilginçbirkitap.Birbilgi kaynağıolmasınınvan, sıra gerekkenditarihininişaret ettikleriyle,gerek Istanbultarihi açısındanda önemli bir belge değerinde. 1J Makbule SEZER Boğaziçi’nde Bir Gezrnti’ninyazarı Dionvsios Bvzantios hakkında neredeysehiçbir şey bilinmiyor.Hakkında bilgi veren tek kaynak, Bizans döneminde yazılmışSuda adli bir ansiklopedi. “Bvzantionlu epik şair” diye tanıtılıyorve eserleri şöyle sıralanıyor: “Bosporos ‘taDeniz olculuğu Tasviri (Periegesis tou en to Bosporvu Anaplou) ve Ağıtlar Uzerine (Peri non, cenaze ağıtları içeren bir şiir, bu eser günümüze ulaşmamıştır). Dionvsios’abir de Stephanos Bvzanıios’un eserinde,“Khrysopolis” maddesindeki atıfta rastlanıyor. Boğaziçi’nde Bir Gezinti (Anaplous Bosporon) adlı eserinin günümüze ulaşmahikayesi ise uzun ve meşakkatli bir sürece işaret ediyor. Eserin, Kanuni döneminekadar geldiği biliniyor. Sürecin bundan sonrası, Fransız kralı 1. Françoistarafından Istanbul’a gönderilen heyetiniçinde bulunan Pierre Gilles’in, yazar olarak bilinen adıyla Petrus Gyllius’unçalışmalarına bağlı olarak ilerliyor. ANTİKISTANBUL Gyllius (1490-1555), 1544-1547ve 1550 tarihlerinde Istanbul’da araştırmalaryapmış ve Dionysios’un eserinden faydalanmış. Bununla kalmamış ve eserinbüyük bir kısmını Latinceye çevirip kendi eserine (de Bosporo Thracio) dahiletmiş. Gyllius öldükten sonra yeğeni 156l’de onun Boğıız’lailgili araştırmalarmıvayımlamış.Daha sonraları Di— onvsios’un Hdllence olan asıl eseri kavbolmuş.Giriş kısmına 17.yüzyılın başlarındaVatikan ve Paris vazmalan arasındarastlanmış ve bu fragınan Charles du Frense du Cange tarafından ConstantinopolisChristina adlı eseriyle basılmış.Eserin Hdllence bir kopyası ise -eksik olarak- 1841yılında Aynaroz’daki \‘atopedi manastırında bulunmuş. Bu vazmanın 1.56 maddeleriniiçeren bölümü Paris Halk Kütüphanesi’ne,96-112 maddelerini içeren diğer bölümü ise British Müzesi’ne ulaşmış. Caralous Wescher, eksik kısımlarıGyllius’un çevirisinden alıp, Hellencemetni Latince çevirisivlebirlikte 1874’teyavımlainış.Yarım asır sonra ise R. Güngerich bu elyazmasınıve Gyllius’unLatince çevirilerinivavımlamış. BoğazIçi’nde Bfr Gezinti, antik İstanbul,Haliç ve Boğaziçi hakkında ayrıntılı bilgiveren önemli bir kaynak. Dionvsios önceBoğaz’ın uzunluğu, genişliği, coğrafik yapısı,akıntıları, akıntılarınınoluşum nedenleri,manzarası vb. hakkında bilgi verip kısa bir giriş yapı- yor. Ardından Byzantion dahil Haliç sahillerini,Boğaz’ınAvrupa yakası ve Asyayakasını madde madde ele alıyor, en güzeli de tüm bu yerler hakkında tarihsel,doğal ve mitolojik bilgiler sunuyor. Bu bilgiler çok eski kaynaklardan alınan haritalar, betimleme niteliğinde resim- çizimler, heykel resimleri vb. belgelerle destekleniyor. Kitabın sonuna alınan “Türkçe Yer Adları Dizini” ve “Antik Yer Adları Dizini” de kaynak değerindekibu kitabı daha iyi kullanmak ve hatta başka kaynaklara gidebilmek açısındançok faydalı. “Bibliografva” (“Atıfta Bulunulan Eserler”) ise İstanbulüzerine çalışma yapması gereken herkes için bulunmaz bir yol göstericilikgörevi üstlenivor. Çevirmen Mehmet Fatih Yavuz, gerekçeviri gerek kitabın başındaki “Giriş”çalışmasıylaönemli bir hizmete imzaatmış. “Giriş çalışması” diyorum, çünkü Yavuz’ın bu özenli yazısıda Dionvsios’uııeseri kadar İstanbul ve çevresihakkında değerli bilgiler sunuyor. Kitap. bu giriş vazısıylabirlikte gelişmiş. bir bütün olmuş. Yavuz, girişten hemen sonra, Dionvsios’unsözünü ettiği yerleri sırasıyla Hellence ve Türkçe adlarıyla listelemiş ki bu liste de okurun. özellikle araştırmacınınişini kolavlaştırmış. Mehmet Fatih Yavuz, Çanakkale 18 Mart UniversitesiFen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi. Antik Istanbul ve çevresi üzerine araştırmalar için American Research Institute Turkev’den(ARIT) doktora sonrası araştırmabursu sahibi ve Çanakkale 18 Mart Univcrsitesi ve University of Pennsylvania’nmortaklaşa yürüttükleri Granicus Survev Project’te (Granikos Yüzey hem de yiyecek,barınma gibi ilıtiyaçla--- rını karşılayarak kentin ekonomisine katkıda bulunuyordu. Bu noktada MC) 4. yüzyıldayaşamıştarihçi Theopompos’un yaptığı sosyolojikbir vurgu oldukça dikkat çekici. Theopompos, Byzantion’unticaret için uygun bir yer olduğunu ve bütün Byzantionlularınvakitlerini agorada ve kıyıdaharcadığını, dolayısıylada kendilerini meyhanelerde eğlenceyeve içkiye verdilderini, “hedonistik” bir yaşam sürdüklerinisöyler. Tüm bu gelirlerin yanında kentin aslında en önemli ekonomikkaynağı balıkçılık. Byzantion antik dünyanın baliklaözdeşleşmiş kentlerinden biri. Sayısızbalık sürüsünün geçişyolu olan Boğaz mükemmel bir balık sahası. Günümüzde Galata Köprüsü üzerinden hiç eksilmeyenbalık avcıları, CoğrafyacıStrabon’un şu yazdıldarıyladaha bir anlaşılacaktır: “Byzantionluların şehir duvarı- na yakın olan Keras (Haliç), batıyadoğru yaklaşık 60 stadia (11 km.) uzanan bir koy. Birçok girintisi olduğu için -tıpkı ağaç dalları gibi- geyiğin boynuzlarınabenzer. Palamutlar buradaki girintilerde yüzer. Sayılarının fazlalığından, balıkları sürü şeklindesürükleyen akıntının gücündenve girintilerin darlığındandolayı kolayca avlanır. Bu girintilerin darlığı nedeniyle çıplak ellebile yakalanırlar.” Günümüzde kentte yaşayanlarıngündelik hayat konuşmalarıiçine bile sık sık konu alan Boğaz akıntısı ise denizciler ve araştırmacılar dışında şairler, yazarlar için de ilgi çekici bir konu olagelmiş. Romalı şair Horatius, antikçağın tehlikelisularına yelken açan Fenikei denizcilerinBoğaz’dan çok korktuğunu söyleyerekonun şöhretinin altını çizer. Şairegöre bu korkutucu bir şöhrcttir: “Navita Bosporum / Poenus perhorrescit,neque altra / Caeca timet aliunda fata (Fenikeli gemici Boğaz’dan çok korkar. Ama onun dışında başka yerlerdegöremediği geleceğinden çekinmez).” Bu meşhur konuda Dionysios Byzantiosise şöyle diyor: “3 (F53a): Boğaz düz değildir; birbirini izleyen paralel görkemli burunlara ayrılmışur. Bu yüzdenBoğaz’da sürekli anaforlar ve aynalarmeydana gelir. Akıntı, dar alanda çalkalanır ve her iki kıyının arasındaki mesafenin daralmasıyla oluşan baskı sonucu,hızlanarak şiddetle akar. Boğaz’dakiburunlar birbirleri ile örtüşür ve gemicileri neredeyse yanilur ve sanki ilerlemelerini engeller. Kanaatimce kayalarınSymplegades adını almasının ardındabu durum yatar. Zira (birbirleriyleçarpışanlar) yaldaşmca ayrıldığı, uzaklaşınca da bir araya geldiği izlenimi verir. Nitekim son olarak görünen şey, yeni bir başlangıçtır.” Boğaz uzunluğu, genişliği,koyları, akıntıları vb. özellikleri ile de ta o zamandangünümüze hep ilgi çekmiştir. 1lakkındaki bazı bilgiler için İstanbul liman başkanlığı yerel deniz trafiği rehberi: Boğaziçi’nde Bir Gezinti/ Dionysios Çeviren. Mehmet FatihYa- tuz! YapıKredi Yayınları! 100s. http’.//www.denizcilik.gov.tr/tr/habe. roku/haberoku.asp?haberlD=1834t).’ DionysiosByzantios’tantarihi bir çalışma Boğaziçi’nde BirGezinti - —. .— A Araştırması) yer almış. TİCARETVEİSTILAYOLU:BOĞAZ İstanbul ve İstanbul Boğazı’nın günümüzdekiönemini daha iyi anlamak için antik dönemde gördüğü ilgiyebakmak- ta fayda var. Istanbul’un antik bir kent olduğu zamanlarda da göç yolunun üzerindeyer almış. Boğaz, prehistorik dönenilerdenitibaren, şimdiki göç yönününtersine, Avrupa’dan Anadolu’ya göç eden çeşitli kavimler için bir geçit olmuş, Asyaile Avrupa arasında köprü görevini en erken dönemlerde de üstlenmiş.Boğaz’dabilinen ilk köprü, Pers Kralı Dareios’un komutasındaki Pers ordusunun MC)513/5 12 yılında Iskit Seferi sırasında Asya’danAvrupa’ya geçmesi için, Rumelihisarı civarında yan yana dizilmiş gemilerin bağlanması ile oluşturulmuş. Her zaman ticaret yolu şeklinde nitelenenBoğaz, istilalar için de öneınli bir yol olmuş. Kıyısmakurulan kent için istilalaraçısından bazı dönemlerde dezavantajlıolsa da, Byzantion kentinin zenginliğive öneminin ardında, İstanbul Boğazı’nıkontrol etmesi yer alıyor. Karadeniz’denEge’ye,Ege’den Karadeniz’egiden gemiler Istanbul Boğazı’ndangeçmek için Boğaz’ıkontrol eden Bvzantion’a “geçiş vergisi” ödemekzorundaydı. Oyle ki Atina güçlü olduğu dönemlerde Boğaz’ıkontrol et- inek ve geçen gemilerin vergilerini elde etmek için Boğaz’ıngirişine, Khrvsopolis’e (Usküdar) vergi istasyonu kurmuştıı. Ayrıca Bvzantion önemli bir liman kentiydi. Boğaz’ıntehlikeli sularına girmeden,en uygun seyahat koşullarını beklemek için kentin limanlarına demir atan gemiler hem liman parası ödüyor CUMHURİYET KİTAP SAYI 1068 SAYFA 9