Katalog

DilekŞENDIL Avrupa Tony Savaş Sonrası:1945 Sonrası judt’un şimdilikTürkçeye çevrilmiştek kitabı.Böyle titiz,ayrmtılıbir araştırmasonucu • yazılmışbu eserne yazıkki Türki- • ye’dehak ettiği ilgiyigörmedi.Oysa yeniyeni de olsabugüne nasıl geldiğini,yaşadığıkoşullarıhazırlayan zeminleri,uzak tutulduğu gerçekleri sorgulamayabaşlayanTürkiye toplumunun öğreneceğiçok şeyvar bu kitapta. Yalnızca tarihleilgileneıilereyönelikdeğilbu çalışma. Pek çokkonuya ışıktutuyor. Uluslararası ilişkilere,bugünü hazırlayankoşullara,ya- km geçmişe,Avrupa Birliği’negiden sürecemerak duyanlarınönünde kocamanbir pencere, yeniufuklar açıyoreser. KAFATUTANBIRTARİHÇİ Cephelerde çarpışmalarsürerken masa başında ne pazarhldardöndüğünü, propagandanınhangi boyutlaravarabildiğini; müziğin,edebiyatm,tiyatronun, sinemanınnasılkullanıldığınınyanısıranelerin habercisiolabileceğini,sizdençok uzaklardaolduğunu sandığınızbir olayınsonraki yıllardakalabalıkkitlelerin,büyük toplumlarmhayatınınasıletkilediğini, bilinmeyenbir yerde alınanbir kararın birkaç neslinhayatınadamgasınıvurabileceğini gösterir.Görmesen bile en az,ındansorular sormaya,sorgulamava,düşünmeye başlarsın.Bambaşkabakış açılan edinirsin. Doğru, kitap kütük gibi,dizinlebirlikte bin sayfayıaşıyor;okumayapek düşkün olmayankapağınıaçmaktançekinebilir. Kitap okuyanda zamansızlıktandem vurur.Amakapağınıaçıpbirkaç sayfa okumayaüşenmeyen,Judt’un dilininne kadar yalin,akıcıolduğuna şaşırır,tarihçilerde sık görülmezböylesi.Yazarokumayı kolaylaştımmakiçin olsagerek edebiyatın başyapıtlarındanyaptığıalıntılarlada yol gösterirokura, öğrenciler(in)e.Kitabın arkasındakidizinihazırlarken,nicealıntıya- parken, onca kısalumayerverirken,sözü geçenkişilerinadlannı kendi dillerinde, kendi fonctik alfabeleriyleyazarken çevirmcnleridüşünrnemiştiroysa. Yahudi kökenliBritanyalıJudt, Israil’e kararlılıklakafatutan, hükümedenini kıyasıyaeleştirenbir tarihçi.YaşadığıABD’de, ülkesiBritanya’da,Fransa’da hükümetlere,“ahlakibellek yitimi”vaşadıldarını iddiaettiği Derrida gibi aydınlarameydan okuyan,devletinekafa tuttuğu ama halkınagönül verdiği“Hiç Büyümeyecek Devlet”diyenitelediğiİsrail’dekendi bildiğincehaksızlıldarakarşı duran bir solcu.İrak savaşınakarşıydıörneğin,İsrail’in Filistinlilcr’cuyguladığıkötü muameleyişiddetle kınar, o iki devletinvarlık göstermesindenyanadır. Ne acıki böyletitiz,özenlibir araştırmacı,kendini eğitimeadamışbir öğretmen,bir tarihçi ölüm duygusuylatanışıyor daha 65’inebile gelmeden.Amabelkide çalışantek organını,beyninibelki son kez öğrenciler,gençlerve kuşaklar için bir kez daha yoruyor.Olmeden önce, giderekölümeyak!aştığmınbilinciyleİli Faresthe Landi önceliklegençleriçin yazdığınıbelirtmişJudt. Yazmakderken, yine Garner’dan öğreniyoruz,yardımcılarına dikte ettiriyorartık kendi eliyle dökemedilderini. Judt’un da gibikafası karışannüfus çok dünyada.Demekki kafa karışıklığıkonusunda Türkiyeyalnız kalmamış.BaştaABDve BirleşikKrallık,Rusya, Almanyaolmaküzeredünyanınbelki de tamamı 1989sonrasmdanberi yaşadığışaşkınlığmetkisindenkurtulamadı. Bununlada kalmayıpaynışaşkmliğıbugün yirmiliyaşlarındaolan çocuklarınada aktardı.1989’dadünyayıyeniden şekillendirmefırsatınmkaçırıldığınısavunuyorJudt. “Fiyaunıbildiğimizşeyleringerçek değeri hakkında hiçbir fikrimizolmadığma” işaretediyor.İnsanlarınartık “Adilmi, doğru ınu, haklımı” diyesormayıbıraktığını söylüyor.Çıkarılanyasaların,alınanhukuki kararların “toplumu ya da dünyayıdaha iyi bir yeregetirip getirmeyeceğimi”artık sonnadığıınızıhaurlatıyor. SavaşSonrası:1945SonrasıAvrupa Tarihinde,AvrupaBirliği’nekanlim konusundauygulananyaptırımlarrn,konulan kurallarındoğasınadeğinirkenörneğin Türkiye’ninönündeki “asılengel ... eğer TürkiyeAB’yegirerse,Birlik’indış sınırlanGürcistan, Ermenistan,Iran, İrak ve Suriye’yeuzanacak”olduğugörüşünü savunur.“Avrupa”kıtasmı“Musul’unyüzalt- ınışkilometreyakınınataşımanmcoğrafi açıdanmantıklıolup olmadığıyerindebir soruydu (...) güvenlikaçısındanriskli olduğusu götürmezdi(...) Hem 1994’te Strasbourg’dakonuşmayapanVklav Hayeldinleyenlere‘AvrupaBirliği’ninkökleri antik dönemden veHıristiyaıilıktangelen değerlerdizisinedayandığını’ hatırlatmamışmıydı?(...) Türkler ne olurlarsa olsunlarkesinlilde1-hristiyandeğildi.” BUGÜNÜANLAMAKIÇİN AvrupaBirliği’neadayülkelere dayanlankişibaşıgelirinde tartışmalıolduğunu Portekiz ömeğiylegözlerönüne serer. “Salazar’mPortekizi’ndegenelyaşam standardıkıta Avrupası’ndakilerdençok, zamanınAfrikaülkelerininözelliklerini taşıyordu:1960yılındakişibaşıyıllıkgeliri (Türkiye’deki219 dolar yada ABD’deki 1.453dolar rakamıkarşısında)yalnızca 160dolardı.”Yine de Türkiye’nin “başvurusu1987’denberi sumen altında” beldetildi,diyeaçıklar,“başvurusununişleme alınmasıgeciktirildi.”Yazarbu tutumu çelişkiligörüyorolmalı,çünkü şöyledevam eder: “OysaSoğukSavaşsüresinceAnkara NATO’yasağladığıönemliaskeridestekle Batıittifakınınyararlıbir üyesiydi(...) Tampon bölgeninbir parçasıolan Türkiye’yeAmerikanfüzeleriveüsleri konuşlandırilmış,Batılıhükümetler Türkiye’ye yalnızcayüksekmiktarlardayardım yağdırmaldakalmamış(...) diktatörlük rejimlerini,azınlıkların(ençok da nüfusun beştebirini oluşturan ülkenin doğu ucundaki Kürtlerin)haldarınıölçüsüzcekötüyekullanmalarını iyimserkarşılayarakgöz yummuşlarck”AncakTürkiye’ninbugün Birliküyesiolmamasınınbir başkanedeni de, “ABüyeliğinekarşıolan Türkler bir zamanlarimparatorlukolan ülkeninşimdi Avrupakapısındaeskidenuyruğuolan ülkelerdenbaşvurusunadestek arayannicacı durumuna düşerekaşağilandığındaısrar” etmeleriolabilir. “Avrupaailesinetam anlamıylakatılmak içinbaşka ölçütlerde var elbet.Nasıl Sırbistan’dakisiyasalkesimYugoslav savaşlarındaişlenentoplu katliamlarladiğer suçlarınsorumluluğunuüstlenenekadar Avrupakapısındasürünecekse,Türkiye’nin 1915yılındaErmeninüfusuna ‘soykırım’ uyguladığınıısrarlareddetmeside AB üyeliğibaşvurusunu engelleyicirol oynayacak- ii. “Ancak”diyeelderJudt, “böyle suçlatasartık siyasalsaldırıanlamına gelmesinin,ayrıca‘Avrupa’nın’bunlara dikkat çekmeyive ‘Avrupalıları’bu suçlarla ilgilenmeyeönem vereninsanlardiye tanırmayıkendine iş edinmesininsebebi (...) işlenensuçakısmenmodel olmalandır:Bir grup AvrupalınınAvrupatopraldarınm göbeğindebir başkaAvrupaligrubun her üyesiniyoketme çabası bellelderde tazeliğinikorur” derken insanlıksuçları işlenirkengözyumulmasmdan,iştinıkçi olunmasındandem vurur. Otu yandan,kitabı okurken, son günlerdeTürkiye’ninAvrupaBirliği’neüyeliğine açıkve kesinbir dillekarşı çıkan devletlerdenbiri olan Fransa’nıntutumunu da Portekiz ile İspanya’nınüyelik süreçlenindetakındığıtavrabenzetebiir, türlü bahanelerindönüp dolaşıpekonomikgerekçe- lere dayandığınıgörebiliriz. Portekiz ve (daha da önemlisi) İspanya’nınüyeliğigündeme geldiğinde, Fransızlarmkesinlildekarşı çıkmalarının nedenini,“şarap, zeytinyağı,meyveve diğer tarım ürünlerinin maliyetive pazarlanmasıPireneler’ingüneyindeçok daha ucuz” diye açıldarJudt: “Olur da Ispanyaile Portekiz eşit koşullarda ortak Avrupa pazarınaalınırsa,İber Yanımadası’ndaki çiftçilerFransız üreticilerlcciddi rekabet içine girerdi.” Onünde sonunda Avrupa Birliği’neüye devletolmasınarağmen Fransa’nın ayakdiremesiyleİspanyaile Portekiz’in adaylıksüreci dokuz yıl sürmüştü.“Ispanya,Portekiz ve Yunanistan birleşince Topluluğa 58 milyoninsan dahagirmişoldu; bunların çoğu yoksuldu, dolayısıylaBrüksel’infon programlarındanve yardımlarından almahakkına sahipti.”UstelikFransa nihayetbu ülkelerinüyeliğineonayvermeden önce pazarlıkmasasındaher kozunu oynamışve kendine çeşidiayncalıklartanınmasını sağlamıştı.Fransa “en çok yardım alan ülke olmaktan çıkınca(...) kendi ‘kayıplarını’karşılamakiçin titiz pazarhldarla pek çok anlaşma”yapmıştı. TonyJudt’un her bakış açısınakatılmak, her görüşünü desteklemekgibibir zorunluluğumuzyok. AncakAvrupatarihi -ve de dünyatarihi-beni ilgilendirmiyordeme lüksümüzde yok.Zaten tarihin coğrafyası olduğu söylenemez.Tıpkı doğadasınırlar olmadığıgibi tarihinharitasmdasınırlar çizih-nemiştir.Dolayısıyla,“AvrupaileAsya arasındasıkışmış,her ikisiylede bağlarıve yakmlıldarıolan”geçişyoluTürkiye’yi anlamanınbir parçasıda Avrupatarihini okunıaktan,bugünü daha iyi anlamanm yoludıı 1945sonrasındaçeşitlibakış açılarıylayaşananlarıöğrenmektengeçer. Çünküjudt’un aktardığıSovyetler dönemindenkalmabir Ermeni fıkrasındada dediği gibi, “Bizimsorunumuzgeçmişle:Sürekli değişeno.” • SavaşSonrası:1945Sonrası AvrupaTa- rihi? TonyJudıİ Çeviren:DilekŞendii YapıKrediYayınları!1032s. Tony Judt’tan ‘Savaş_Sonrası:1945 Sonrası Avrupa Tarihi’ -____ Değişen • geçmişe açılanpencereTonyJudt hacimlikitabıSavaşSonrası:1945SonrasıAvrupa Tarihiiçin “Kafasıkarışanlararehber kitap”nitelemesindebulunuyor.Judt, kitabında herhangibirkuramayakındurmamaklaberaber, birkuram geliştirmediğinide belirtiyor.Judt, IkinciDünyaSavaşıertesinde dünyadasiyasal,sosyal ve kültürelbağlamdane tür değişikilikleryaşandığınıgözlerönünEseriyor. •-••. ,-,-,, t ... c... . ‘3 —- .. - • .,. ‘. :, . ‘‘ -. — 1 •1 ?5 - -. - , -._..: . - ,.,‘__, lr._._ ‘>.. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1068 SAYFA 15