Katalog

KITAP Haariayanlar Nilay Yılmaz, Aytül Akal, Mavisel Yener, Çiğdem Gündeş, MustafaDelioğlu. ÇOCUK-GENÇLjK OKUMA a Mavisel YENER M art 1859'da Amerikan tarihinin en büyük köle açık arttırması Sa- vannah, Georgia'da gerçekleşir. Bazı kaynaklar satılan kölelerin sayısını 429, diğerleri 436 olarak verir. Köleler Pierce Butler'ın malıdır. Butler, Ingiliz aktris ve kölelik karşıtı Fanny Kem- ble'nın eşidir. Daha sonra bu evlilik bo- Bir özgürlükmasalı... GözyaşıGünüşanmayla sonuçlanır. Çünkü Fanny boyun eğen bir eş ol- mayı reddeder, köleliğe kar- şı çıkar. Iki çocuklan olur, Sarah annesinin kölelikle il- gili görüşlerini benimser. Frances ise babasından ya- nadır. Gözyaşı Günü'nde Sarah'ı ve Frances'i daha yakından tanırız. 1836'da Butler ve kardeşi John'a Georgia'da iki çiftlik miras kalır. Daha sonra Butler ser- vetinin çoğunu borsada ve kumarda yitirir. Büyük bor- cunu kapatma çabasıyla, Philadelphia'daki malikâne- sini ve diğer mülklerini sat- mak zorunda kalır. Ne var ki, bu yeterli olmaz. Butler'ın sahip olduğu tek şey köleleridir artık. Ona ve kardeşine büyükbabalarından miras kalan kölelerin dört yüz ellisi onundur. Satılacak köleler trene ve bu- hariı gemilere bindirilir ve Savannah'daki Broeck yarış pistine götürülüp at ahırla- nndaki boş bölmelere konulur. Açık art- tırma günü yağmur yağmaya başlar ve iki günlük satış boyunca bardaktan bo- şanırcasına yağar. Açık arttırmanın bit- mesinden kısa süre sonra yağmur diner ve güneş açar. Işte bu satış, tarihte yeri- ni "Ağlayan Zaman" olarak alır. Ağlayan Zaman, Julius Lester'ın yaz- dığı Gözyaşı Günü'nün bel- kemiğini oluşturuyor. 1939 doğumlu Lester'ın otuz çocuk kitabı var. Bu ya- pıtıyla Martin Luther King'in eşinin adı Coretta Şcott King anısına verilen ödülle onuriandırılmış. Bu ki taba bir özgürlük masalı da diyebiliriz. Roman geçmişe dö- nüşlerle, monolog ve di- yaloglarla, kişilerin kendi di- linden anlatılmış. Yazarın kendini geri çekmesi, yargıya varma sorumlu- luğunu okura bırakması dikkat çekici. Tıyatro oyunu gibi kurgulanan bu bi- V. M çemle gerçekçi aynntılar alabildiğine öz- gürce işlenebilmiş. Böyle bir biçem özellikle çocuk okurun dikkatini dağıta- bilir, fakat kitabın vurucu kurgusu heye- canla okunmasını sağlıyor. Yazann on iki perdelik bir oyun metni yazarmış gibi bir üslup kullanması okurla karakterler arasında duygusal mesafe oluşması açı- sından yeğlenmiş gibi duruyor. Yazar yabancılaştırma öğesiyle kitaba farklı bir perspektif vermek istemiş olabilir. Köle hikâyeleri anlatılırken kullanılan klasik tiplemeler kitapta yerini alıyor. Sa- dık köle, hayırsever sahip, fedakâr anne, isyankâr köle... Çocukluğumda ilk kez kölelik kurumu ve özgürlükler konusun- da beni düşündüren Tom Amcanın Ku- lübesi'ni defalarca okuduğumu anımsı- yorum. Gözyaşı Günü de düşündürücü birbakış sunması açısından önemsene- cek ve Tom Amcanın KulÖbesi gibi kla- sikler arasına girmeye aday bir yapıt. Farklı ırktan insanların bir yandan birbir- lerini ezerken öte yanda ayrı ırklardan ama tek yürek olabilen karakterlerin ya- ratılması da elbette rastlantısal değil. Açık arttırmayla satılan insanlar, bu in- sanlar için verilen teklifler, satılan kölele- rin listeleri çarpıcı diyalog ve monolog- larla verilmiş. Bir de mezatçının sesi var ki, kulaklardan gidecek gibi değil! Kitabın ekseninde Emma ve Sarah var. Emma zenci bir hizmetçi. Pierce Butler'ın büyük çocuğu Sarah ise anne- sinin özlemini Emma ile gideren bir kız. Aralarındaki tek fark: derilerinin rengi. Satıştan sonra sevdiklerinden sonsu- za kadar ayrılan kölelerden biri de beklenmedik anda satılan Emma. Emma daha sonra kaçıp özgürlüğü- nü Kanada'da bulacaktır. Fakat mü- zayedede hayatlan değişen yüz- lerce insan nerelere savrula- caktır kim bilir. Kitabın Pi- erce Butler, Fanny Kemble lannın yaşamlarına ait çoğu gerçeği içerdiğini fakat onların yaşamlarının ta- rihsel bir kopyası olmadığını yazar son notuna koymuş. Lester, tarih ve kurgu- nun harmanlandığına dikkat çekmiş. Ki- tapta ayrıntılanyla anlatılmış olan köle açık arttırmasının, kölelerin adlannın, sa- tıldıkları fiyatlann tamamen gerçek oldu- ğunu, bu bilgilerle karşılaştığı kitabı kay- nak göstererek yazmış. Lester diyor ki; "Tarih bir olayın yalnızca ne zaman ve nerede ne olduğunun kaydedilmesi de- ğildir. Tarih aynı zamanda, bizim ancak zorlukla hayal edebileceğimiz bir acıma- sızlıkla kendini dayattığı kişilerin duygu- sal yaşam öykülerini de içerir. Bu kitap, hikâyelerini kendileri anlatma fırsatı bu- lamayanları gerçek kılma çabalanmın bir yenisidir. "(s. 162) Kitabın sonundaki "yazardan son not" ve bibliyografik kaynaklann verilmesi araştırma yapmak isteyen okurlar için yararlı. Eğer okuma düzeyi yüksekse on yaşındaki bir çocuğun okuyabileceği Gözyaşı Günü'nü daha çok on iki yaş üstündeki okurlara önermekte yarar var. Kölelikten özgürlüğe, düşmanlıktan kar- deşliğe uzanan bu yolculuğu okurken kölelik tarihiyle ilgili gerçeklerin canımızı acıtması kaçınılmaz. Bu kitapla paralel okumalar yapmak isteyen yetişkin okur- lara da bir önerim olsun, yine Can Ya- yınlan'ndan çıkan, Toni Morrison'un ka- leme aldığı En Mavi Göz adlı roman, ka- ra derisini ve kendini yadsı- yan bir kölenin iç burkan öykü- sünü anlatıyor- du.« GÖZYAŞI GÜNÜ *Gözyaşı Gü- nü, Julius Les- ter, Çeviren: Ay- çaSabuncuoğ- lu, Resimleyen: MustafaDelioğ- lu, Can Yayınla- n, 164 s, 12+ www.maviselyener.com SİHİRLİ DEĞNEK Nilay YILMAZ Çocuk gerçekliği aslında kimin gerçekliğidir? En gerçek kimin gerçeğidir? B ilindiği gibi her dönem kendi bilim, sanat ve felsefe yaklaşımlannı yansıtır, dönemler içindeki bireysel ve toplumsal yaşantılar da bu değişimlerden doğ- rudan ya da dolaylı olarak etkilenirler. Doğal olarak "ço- cukluk" kavramı da bu değişimler içinde farklı toplumbi- lim alanları tarafından her dönem yeniden tanımlanır. Be- lirli bir zaman dilimini ele alarak bir toplumu incelediği- mizde, o toplumun aynı dönemde farklı bölgelerinde farklı çocukluk anlayışlarının/gerçeklerinin birlikte var ol- duğunu görürüz. Yani, çocuk gerçekliği dediğimiz kav- ram, kız ve erkek çocuklar, varsıl ve yoksul çocuklar, köylü ve kentli çocuklar, göçmen ve yerii çocuklar vb. açısından değişik içermeler taşıyabilir. Çocuğa farklı açı- lardan baktığımızda tek bir gerçekliğin değil de farklı ço- cuk gerçekliklerinin var olduğunu genelde kabul ederiz de, nedense bu gerçeklerden yola çıkarak şu soruları pek sormayız: Çocuk ve gençlik edebiyatına konu edilen çocuklar hangi çocuklardır? Kitaplarda yaygın olarak anlatılan dünyalar hangi ço- cukluk anlayışının gerçeklerini bize göstermektedir? Pek çok gerçeklik içinde "en gerçek" olanına kim/na- sıl karar verir? Bize "en gerçekçi" gelen düşünceler, ço- ğunluğun/güçlünün gerçekliği midir? Ya da o düşünce, olması gereken şeyin o olduğunu düşündüğümüzAe- menni eüiğimiz için mi bize "gerçeklerin gerçeği" gibi gelmektedir? Kitaplarda çocuklara sunulan modeller kimin dünyası- na/gerçekliğine göre yazılmakta ve bu modeller hangi gerçeklikleri görmezden gelmekte ya da yanlışlamakta, hangilerini çoğaltmaktadır? Farklı gerçeklikler ortak noktalarda buluşabilirier mi? Ço- cuk gerçekliği kavramını tanımlarken evrensel birgerçek- likten söz edebilir miyiz? Evrensel çocuk gerçekliği kavra- mı belirii birzümreye/düşünceye mi hizmet ed'ıyor?.. SAYFA 24 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1064