Katalog

Kartpostallarla Balkan Sa- vaşı, yazar Güney Oinç'in Dedeağaç'ta bulunan 11. Piyade Tümeni'ne bağlı 11. Tabur Nişancı Bölüğünde mülazım olarak görev ya- pan, genç bir Osmanlı su- bayı olan dedesi Mehmet Nail Bey'in bıraktığı gör- sellere dayalı olarak yazıl- mış. Mehmet Nail Bey de pek çok osmanlı subayı ve aydını gibi tüm yaşamını ülkesinin savunmasında geçirmiş, savunma öncesi dönemi ise buna bir hazır- lık süreci olarak yaşamıs. O ErdalASLAN Gi üney Dinç'in dedesi Mehmet Nail Bey, kendi "kuşağındaki pek çok meslektaşı gibi ömrü bir cepheden diğerine koşmakla geçti- ğinden ailesiyle bir arada pek az bu- lunabilmiş. "tki büyük savaşın dev- re arasında sözlüsü ile evlenme ola- nağı bulabilmiş. Ancak birkaç hafta sürebilmiş mutlu yaşamlan" Mehmet Na- il Bey, oldukça kısa süren ve Çanakkale Savaşı'nda son bulan yaşamı boyunca yal- nızca ulusunun bağımsızhğı ve özgürlü- ğünü savunarak can vermekle kalmamış, aynı zamanda görevi sırasmda bulunduğu Balkan ülkclerinde, ağırlıklı olarak Bulga- ristan'da son derece bilinçli bir biçimde topladığı kartpostallar ve diğer görsellerle birlikte, gelecek dönemler için ibret ders- leriyle dolu bu dramatik dönemi yazacak olan tarihçilere ya da tarihe ilgi duymanın -I- ötesinde emek veren duyarlı kalemlere son derece önemli bir kaynak malzeme bırakmış. TARİH İNCELEMESİNİN ANA MALZEMELERİ Bu görsel kanıtlar, tarihçiliğin sadece devlet kayıtlarına, Batı'nın Osmanlı ve • Türk algısını yansıtan Fransızca ve Al- mancadan çevrilen tarih kitaparına dayah olarak yazıldığı ve öğretildiği bir döneme ait. Mehmet Nail Bey, belki savaş sonrası hayatta kalabileccği umuduyla mektupla- nnda, "Refika-i Hayatım", "Muazzez Re- fikam" Sevgili Lütfiyeciğim" diye hitap ettiği eşiyle ve "Huzur-ı Velinimetlerime, Muhterem Ebeveyne" diye hitap ettiği anne ve babasıyla birlikte geçireceği mut- lu, özgürlük ve barış günlerinde, çocuk- larına ve torunlanna onu hatırlatacak bel- geler olarak, belki de onların bu dönem- leri doğru bir biçimde anlamalarını, tarih kavrayışlarını sağlıklı bir biçimde oluştur- malarını sağlayacak ibret vesikalan olarak seçilmişlerdi. Ancak sonuçta tarihin ve ta- rihçilerin yapıtaşlarını oluşturan, kanıt ve tanıklar olarak, Balkan Savaşı ile ilgili bir tarih incelemesinin ana malzemesi oldu- lar. Kuşkusuz, Mehmet Nail Bey bir gün ülkesinin önemli bir hukuk ve insan hak- lan alanında savaşacak olan torunu Gü- ney Dinç tarafindan dülendirileceklerini, konuşturulacaklarını, aslında aileye özel olmalanna karşın, tüm insanlıkla paylaşı- lacaklannı bilmezdi. Güney Dinç'in kendi ifadeleriyle tari- hin bu önemli tanıkları "bir akordeon'u anımsatan, oldukça kalın, siyah beyaz cilt- li iki fotoğraf albümü, uçlan işlemeli, muska gibi sarılmış bir mendiîin içinde zarflanyla birlikte bir tomar mektup ve Birinci Dünya Savaşı komutanlannın re- simlerinde görülen türde Osmanlı Devle- SAYFA 20 Güney Dinç'ten tarihi bir derlemenin sunumu Kartpostallarla Balkan Savaşıti'ne ait, ortası mineli, yıl- dız biçimindeki gümüş madalya ve kırmızı beyaz şeritli nişanlardan oluşu- yordu." Balkan Savaşı ile ilgili fotoğraf, temsili resim ve kartpostallardan oluşan bu malzemeler, o dönemin dünyasında ülkeden ülke- ye, elden ele dolaşan çok önemli propaganda araçla- n olarak dönemin atmos- ferini adeta yeniden can- landıran bir etkiyle yansı- tır. Özellikle fotoğraf ve görseller ilk kez Kınm Sa- vaşı'nda tarihin herhangi bir anındaki görüntüsünü donduran bir kanıt olarak kullanılır. Bu algı özellikle Balkan Savaşı'ndan itiba- ren yoğunlaşmış, Birinci Dünya Savaşı'na gelindi- ğinde tüm dünya kamuo- yunda taruşmasız kabul görür. Bu nedenle de gö- seller devlederin ve devlet kurma mücadelesi veren ulusların, kamuoyunda kendilerine destek yarat- mak isteyen hareketlerin en önemli propaganda araçlan olarak kullanılır. Karpostallarla Balkan savaşlarını ilginç ve önemli kılan en temel özellik, ta- mamen Mehmet Naü Bey'in derlediği kartpos- tal, resim, fotoğraf ve kari- katürlere dayalı olarak ya- zılması. Yaşanmış olan dramatik bir geçmişin farklı anlarından kesitler sunan tarihin bu görsel ta- mklannuı, tarihsel bir me- tin oluşturacak şekilde su- nulması, dünyada tarihçi- lik alanında yaygın olarak rasdanan bir durum olma- sına karşın, Türkiye'de he- nüz pek de görülen bir du- rum değil. Resimler, fotoğ- raflar, kartpostallar, min- yatürler, gravürler, propa- ganda afişleri, görsel tarih- sel bilgi kaynakları ve ob- jeler, Türk tarihçiliğinde daha çok yazılı metinleri süsleyen, ilgi çekici hale getiren tasarım unsurları olarak algılanır. Güney Dinç'in kitabı dünya tarihçili- ğindeki örneklerinde olduğu gibi kitabın yazımında fotoğraf ve kartpostallann esas alınmış olması bakımından son derece önemli bir çalışma. Bu özelliği ile Türki- ye'de bir tarihsel süreci görselleri esas ala- rak yazan bir yaklaşımın örneklerinden bir tanesini, belki de ilkini vermiş olması açısından son derece ilgi çekici. Yirmi üç bölümden oluşan kitabın son iki bölüm dışmda, neredeyse tamamı Bi- rinci Balkan Savaşı ile ilgili. Kitabın Birin- ci Balkan Savaşı'nı esas almış olması, ya- zarının da vurguladığı üzere, Mehmet Nail Bey'in biriktirdiği ve ailesine gönder- diklerinden oluşan görsellerin oldukça önemli bir bölümünün 1912-1913 yıllan- "Sofya Cezaevi" - -osmanlı eslrlerinln sofya'da bulunduklan yenl cezaevl' D. Baldaroff. Sofya "Nazım Paşanın öldürülüşü" vestnlkarska Agentslya, sofya -Bulgar mayın gemlsl tarafindan batınlan Türk kruvazörü" na ait olmasına dayanır. AVRUPA VE OSMANLI'NIN EN BUNAUMU DÖNEMLERİ Kitabın ilk dört bölümünde savaşa gi den süreç anlatılıyor: "20. Yüzyılın Başla- nnda Balkanlar", "Balkan Birliği ve Os- manlı Devleti", "Balkan Birliği'nin ve Av- rupa'nın Büyüklerinin Ortak Beklentile- ri" ve "Savaş Doğru" başlıklan altında Balkan Savaşı'na uzanan süreç Osmanlı devleti, Avrupa'nın büyük güçleri ve mil- liyetçiliğin cazibesi altındaki Balkanlar'ın başat etnik toplukları açısından tüm yön- leri ile irdeleniyor. Özellikle yakın geç- mişte tüm dünyanın gözü önünde Bal- kanlar'da yaşanan drama da ışık tutacak bir biçimde, tarihten çıkanlması gereken dersler yeniden haürlanlıhyor. Abnan- ya'nın, hem Osmanlı devletine hem de Bulgaristan'a diğer ülkelerin beş on yıl önce kullanmayı bıraktığı eski silahlan sarüğını ve bu silahlann kullanımuıı öğ- retme adına ordulannı, özellikle Osmanlı lmparatorluğu'nda ordu ve devlet yöneti- mini nasıl ele geçirdiğini anlatırken, savaşı nasıl bir kirli kazanç araa haline gerirdi- ğini, resimler ve fotoğraflarla göz önüne seriyor. Osmanlı împaratorluğu'nun ca- hil, hırslı, çağdışı bir anlayışa ve dünya kavrayışına sahip imparatorlar, devlet adamjan, komutanlar ve bürokratların yönetiminde, Avrupa'nın büyük güçleri- nin elinde bir oyuncağa dönüştürüldüğü günümüzdeki durumlarla da benzerlikler kurularak sunuluyor. Kitapta yer alan görsellerin önemli bir bölümü Balkan savaşlannda cephelerin, halkın, ordunun, kenderin durumunu ol- dukça dramatik bir biçimde göz önüne getiriyor. On dört bölüm başlığı altında sınıfiandırılarak verilmiş olan karelerde, Avrupa'nın büyük güçlerinin "Doğu So- runu" olarak adlandırdıklan paylaşım so- rununu aslan payını alarak halletmek ve savaşı kışkırtabilmek için hangi yollara başvurduğu örneklerle gün ışığına çıkan- lıyor. Balkanlar'ı, burada yaşayan halklar ve Osmanlı împaratorluğu için neredeyse imparatorluğun başkentine, Çatalca önle- rine kadar uzanan bir yangın yerine çevi- ren fitili ateşlemek için birbirleriyle nasıl yanştıklan, onların bakış açısını temsil eden propaganda araçlan olarak kullan- dıklan kartpostallar üzerinden sergileni- yor. Aynı zamanda sonuçlarının bırakuğı etkiler nedeniyle "Türk Ulusçuğu"nun da doğum yeri olan Balkanlarda, Türklere karşı sergilenen vahşetin aslında bitme- yen, farklı araçlar ve yöntemlerle sürdürü- len tarihsel bir hesaplaşmanın, bir kavga- nın en önemli aşaması olduğu anlatılıyor. Kitabın son iki bölümünde "tkinci Bal- kan Savaşı" ve özellikle "Son Söz Yerine: 'Doğu Sorunu'ndan, 21. Yüzyılın 'Evren- sel Sorunu'na" başlıklan altında günü- müz dünyasında yaşanan olaylarla ilgi kuruluyor. Kitap, özellikle tarih öğret- menlerinin ve tarih bölümü öğrencileri- nin Balkan Savaşı ile ilgili çok çeşitli gör- sel malzemeyi bir arada bulabilecekleri bir eser. Görsel kanıtlar, ilgili olduğu durumları çok etkili bir biçimde yansıtır; binlerce sözcükle bile ifade cdilcmeycn, bir şeyle- rin daima eksik bırakılabileceği olay ya da olgu, bir fotoğraf, kartpostal ya da kârika- türle çok daha çarpıcı bir biçimde anlatı- labilir. Güney Dinç'in kaleme aldığı Kart- postallarla Balkan Savaşı, görsellerin bu anlaom gücünü taşıyan bir kitap. Sonuç olarak tarihe sadece geçmişte kalarak ba- kan değil, aynı zaman da bugünü ve geleceği kavrayışımıza da taban oluşturacak bir yaklaşımla Balkan Savaşlan'nı sunan, değerlendiren, keyifle ve bir solukta okunabilecek bir kitap. Özellikle de 1912'de Osmanlı Împarator- luğu'nun Balkanlar'da düşürüldüğü ve kurtulamadığt tuzağa, yüzyıl sonra 2012'de Anadolu'da yeniden düşmemek için incelenmesi gereken bir kitap. • Kartpostallarla Balkan Savaşı (1912- 1913)/ Güney Dinç/ Yapı Kredi Yayınîa- n/278s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 6 4