Katalog

oo TÜRK HAVACILIK SANAYİSİNİN TARİHÇESİ: MARSHALL yardımı uçak sanayimizi bitirdi! Müthiş gelişen bir uçak sanayimiz vardı, ancak ABD'den alınan Marshall yardımıyla, uçak ihtiyacımızı ABD'den karşılamaya yöneldik! Türk Hava Kurumu (THK) Cumhuriyet'in ilanından 16 ay sonra, 16 Şubat 1925'te Mustafa Kemal Atatürk'ün emirleriyle Türk Tayyare Cemiyeti adıyla kurul- du. Cemiyet'in (1935'teTürk Hava Kurumu adını aldı) kuruluştüzüğünün ilk maddesinde yer alan "Türkiye'de havacılık sanayisini kurmak" görevi esas amacı da ortaya koymaktaydı. T HK 23 Nisan 1926'da Türk Havacılığımn gereksini- mi olan teknik personelin eğitilmesi amacıyla Tayyare Makinist Mektebi'ni hizmete açtı. 1925 yılında, Alman junkers Flugzeugwerke AG şirketi ile Türk Tayyare Cemiyeti oıtaklığında, üç milyon lira ser- maye ile merkezi Ankara olnıak üzere Tayyare Otomobil ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. TOMTAŞ, Türk Hava Kuvvetleri'nin ihtiyacı olan her türlü uçağı ve mo- toru üretecek ve bunların bakımını yapacaktı. Bu amaçla Kayseri'de bir uçak ve motor fabrikası, Eskişehir'de bir ona- rım ve bakırn tesisi kurulmasına karar verildi. 1925 yılının sonunda Kayseri'deki fabrikanin kurulması için gereken her türlü malzeme Almanya'dan getirildi. Fabrika Ekim 1926'da 50 Türk ve 120 Alman çalışanıyla üre- time geçti. İlk etapta, Junkers A20'lerden 250 adet üretme- si planlandı. Fakat üretime başlanmadan çeşitli konular üze- rinden derinleşen anlaşmazlık sonucu 1928 yılında TOMTAŞ kapatıldı. Milli Savunma Bakanlığı'na devredilen tesisler 1932 yılında Kayseri Tayyare Fabrikası adı ile tekrar faalîyete geç- ti ve yabancı patentli uçak üretiminde kullanıldı. 3 Mayıs 1935'de Türkkuşu kuruldu. Kurunı, Atatürk'ün manevi kızı ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu Sabiha Gökçen gibi değerli elemanlar yetiştirdi. THK'nin planör eği- timleri için gerekli olan planörler, Kurum'un Akköprii ÖZEL GİRİŞİMLER Atölyesi'nden sağlanıyordu. Bu atölyede 1940 yılına kadar yüz- lerce planör üretimi, motor ve planör onarımları yapıldı. 1940 yıh sonlannda bu atölye fabrika haline getirildi ve burada Ingiliz Miles Magister eğitim uçaklarının seri montajı yapıldı. Fabrika için 4.5 milyon lira, ma- kinc teçhizatı ile birliktc toplam 9 milyon lira harcandı. Lisansör fir- ma İngiliz De Havilland'dı; ına- kineler İngiltere, Amerika ve İsviçre'dcn tcmin edildi. 126 ADET TÜRK TASARIMI UÇAK Etimesgut uçak fabrikası girişiminin önemli özelliklerin- den biri, bir etüt bürosunu içeriyor olmasıydı. 6 yüksek mü- hendis, 4 mühendis ve 11 teknik ressam olmak üzere 21 ki- sjlik bir ekipten oluşan bu birim, 1952'de kadar 16 tip uçak tasanmı gerçekleştirdi; bunlardan 12'si sonuçlandırıldı ve bu süreçte 126 adet Türk tasanmı uçak üretildi. Bu projcler ara- sında deneysel delta kanat planör gibi öncü teknolojilere sa- hip olan THK 13, Paris'te havacılık fuarında sergilendi. Ambulans/turizm uçağı olarak tasarlanmı; olan THK 5/5A Danimarka'ya ihraç edildi. Ankara Rüzgâr Tüneli (ART) de bu doğrultuda, uçak ta- sarım ve geliştinne sürecinde gerekli araştırma-geliştirme alt- yapısım ve uçuş öncesi ölçümleri sağlamak için geliştirildi. Rüzgar tünelleri, 20. yy başmdan itibaren havacıhğın gelişi- minde öncrnli rol sahibi olmuşlardı. İnşa edildiği dönem için ART'nin büyüklüğü ve teknolojisi itibarıyla yakın coğrafya- da bir benzeri yoktu ve Avrupa'nın önde gelen rüzgar tünel- lerinden biriydi. Urctken fakat oldukça kısa birdönemin ardından 1950'li yıllarla birlikte havacılık sanayi kuruluşlarının bir bir kapa- ıılması ile 1952 yılında uçak fabrikası, 1954 yılında da uçak motoru fabrikası Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumuna (MKEK) devredildi. MKEK bir süre eski ta.sarımları gelişti- rerek uçak üretimine devam etti. Motor fabrikası 1955'te trak- tör imalatma geçerek bugünkü Türk Traktör Fabrikası hali- ne getirildi. Uçak fabrikasında ise 1959'da üretim durdurul- du, 1963'den sonra traktör üretimine başlandı. ÖZKAYNAKLARA DAYALI UÇAK SANAYİ 1941'de Başbakanı Şükrü Saraçoğlu, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve THK Başkanı Şükrü Koçak, ulusal ha- vacıhğın kendi kendine yeterli ve bağımsız bir endüstri kolu olarak hayata geçirebilmesi için birbiriyle ilişkili üç önemli karar aldı. Buna görc Ankara'da bir uçak ve motor fabrikası kurulacak, uçak mühendisliği eğitimi veren bir bölüm Teknik Üniversite'de açılacak ve bu iki kuruluşa hizmet verecek bir araştırma-geliştirme enstitüsünün temelini oluşturacak bir ae- rodinamik araşnrmalar merkezi kurulacaktı. Savaşın başlamasıyla Türkiye'ye sığınan Alman ve Polonyalı uçak mühendisi ve teknisyenlerinin de girişimiy- le THK, Etimesgut'ta daha önce kurulmuş olan atölyelerin ge- nişletilmesiyle Uçak Fabrikası'nı 1942'de kurdu. 1945'te da uçak motor fabrikası projelendirildi ve 1948'de Atatürk Orman Çiftliği arazisinde 60.000 m2'lik bir alanda kuruldu. Kayseri ve Eskişehir'deki uçak fabrikalannın ardından 1930'lu yıllarda özel sektörde uçak üretimi alanına girdi. İlk girişinı Vecihi-Vl adıyla, ilk tasanmını 1924'de gerçekleşti- ren Pilot Vecihi Hürkuş tarafından yapıldı. 1931 yılında İstanbul'da kendi atölyesinde ürettiği Vecihi-XIV adıyla anılan ikinci uçakla Ankara'dan havalanarak küçük bir Türkiye turu yapmayı başardı. En büyük özel girişim ise müteahhit Nuri Demirağ'dan gel- di. Demirağ bugün Beşiktaş'ta Deniz Müzesi olarak kullanı- lan binada 1937 yılında uçak fabrikası kurdu. 1941 yılında Yeşilköy'de bugün Atatürk Hava Litnanı olarak kullanılan alan- da bir uçuş sahası, "Nuri Demirağ Gök Uçuş Okulu", uçak ta- mir atölyesi, hangarlar ve deniz uçakları için sahilde bir kı- zakran oluşan Yeşilköy tesislerini inşa etti. Okul 1943 yılına kadar 290 pilot yctiştirdi, İstanbul Teknik Üniversitesi'nin özel- likle mühendislik bölümü öğrencilerinin staj yeri oldu. Beşiktaş'taki atölyelerde uçak mühendisi SelahattinReşit Alan yönetiminde ilk uçak 1936'da yapıldı vc tek motorlu bu uça- ğa ND-36 adı verildi. 1938'de çift motorlu olarak yapılan ikin- ci uçak ise ND-38 adını aldı. Başanlı uçuşlardan sonra bu uçak- ların seri üretimlerinin yapıldığı ve bir kısmının da yurtdışı- na satıldığı biliniyor. Fakat ktsa süre sonra THK'nin verdiği siparişleri iptal etmesi gibi olaylann doğurduğu zorluklarla 1945 yılında tesislcr kapatıldı. MARSHALL YARDIMI İLE SON BULAN SANAYİ Evet, Cuınhuriyet kurulur kunılmaz en iddialı vc zor alan- lardan biri olan uçak sanayinin kurulması çok büyük bir ba- şarıdır. En zor şartlarda gerekli kaynak bulunur, teknolojiler cdinilir, özümsenir, gerekli insan kaynakları bir kısmı yurt- dışında eğitilerek sağlanır. Özel sektör de, aldığı cesaretle bu alanda önemli yatırımlar yapar, gelişmeler sağlar. Deyim yc- rindeyse okyanus geçilir... Peki ama büyük zorluklan aşarak, uçak sanayini kurma- yı başarmış Cumhuriyet neden uçak üretiminden vazgeçti? Türkiye Uçak Sanayi ile ilgili dokümanlarda, bu fabrikaların kapanma nedenlerine yönelik ortak bir görüş vardır: Ülkemizde üretilcn uçaklar için siparişler kesilir. Çünkü, uçaklar Amerikan askeri yardımı olarak Marshall Planı cerçevesin- de bu ülkeden ahnacaktır! YENİDEN CAN BULAN SANAYİ Bütün bu çabalar 30 yıl aradan sonra yeniden can buldu. 15 Mayıs 1984 yılında TAİ -TUSAŞ adıyla 160.000m2 ka- palı olan ve toplam 2.3OO.OOOm2 alana sahip fabrika Ankara Akıncılar mevkinde kuruldu. Aynı esnada Eskişehir'de de TEİ motor fabrikası kuruldu. Her iki fabrikada 1987 yılında ta- mamlanıp üretime geçti. %49 si ABD'li Lockheed Martin (General Dynamics) finnasına ait TAİ'nin mevcut deneyi- mi; F-16 Savaşan Şahinler, CN-235 hafif nakliye uçakları, SF- 260 eğitim uçakları, Cuugar AS-532 helikopterlerinin ortak üretiminin yanı sıra, kendi tasanmı olan insansız hava aracı, hedef uçağı ve zirai ilaçlama uçağı gibi ürün geliştirme prog- ramlarını kapsıyor. THK için 232 adet F-16 üreten tesisi ayrıca Mısır'a 46 F- 16,34 adet eğitim uçağı, 50 adet nakliye uçağı (CASA CN- 255) üretimi gerçekleştirildi. Birçok uluslararası projeye dâ- hil olan TAİ Airbus ve Boeing başta olmak üzere çeşitli uçak finnalanna yardımcı sanayi olarak çalışıyor. Toplam 278 adet- lik F-16 üretimi sırasmda TAİ yüksek birkalite oranı yaka- ladı. 12 yıllık imalatıa 29 sıfır hata, 3 adettc mükemmel uçak yapıldı. Şu ana kadar ABD de üretilen 4000'in iizerinde uçak- tan sadcce 9'unun mükemmel uçak olduğu göz önüne alın- dığmda TAİ'nin imalat kalitesinin ne kadar yüksek olduğu or- taya çıkıyor. 12 Kasım 2000 yılında yapılan son teslimat ile F-16 projesi tamamlandı. 12 Ocak 2005 yılında Yabancı his- selerin tamamı TUSAŞ tarafından satın alınmış ve %100 yer- li bir tesis haline geldi. KAYNAK:hltp://ı;;ırildi.cıınıhurivı1 t.cnm.lr/s:ıyla.C|;i.\v< ÎO-t/cu*- ır.ı/cıısir.ı2008/08ûl/14/t/j0601.html+m:ıhmuı+kipı. ı r ; «•»•»•.ılık.DrK.ır/ıa- rihcchıın www.ınsxl:ıhs.org/ronıın/uzay-hiliınlcri/13802-ıurk-hav:ı-kurııınu- t;ırihcesi.hıınl www.moınsiklet.net/.../30980-turk-havacilik-Lırihi-ilk-ııciik-ureıinıi- 1930-lu-yilhır X \