Katalog

I S T A ABUI M li ZI K F \l STIV A Çağımızın mistik bestecisi EVİN İLYASOĞLU ^\ /*\ yüzyılın son / I I döneminde vc £m* \J • 21 .yüzyılm bu ilk on yıhnda neredeysc dün- yanm her köşesinden besteci- lerin dini müziğe merak sar- dığını görüyoruz. 20. yüzyıhn kannakanşık dünyasından ka- çan müzikçi kendi içine kapa- nıp gizemli bir dünya mı ku- ruyor, yoksa ana artcrdeki esiıı kaynakları tükendiğinden uzak coğrafyalar kadar elle tutulmaz ve gözle göriilmez bir dünyadan mı esin kaynak- lan anyor? Bugün olgunluk, halta yaşlılık dönemindeki ni- ce besteci ve yinninci yüzyı- lın son yıllannda yitirdiğimiz nice besteci ilk gençlik yılla- nnı savaşlann. rejim sorunla- rııım. lıatta açlığm, yokşullıı- ğun gündeminde geçimıiş. Böylece yaşamlannın son dö- nemini tanrıya yakanşla do- natarak gençlik acılannı ııııut- -|- maya çalışıyorlar. Rus besteci Gubaidulina, Polonyalı bes- teci Penderecki. Japon beste- ci Toru Takeıııitsu, Ingiliz besteci Jolın Tavener. Yunan asıllı besteci \enakis. bunlardan sadece birkaçı. Günümüzün en popüler bestecilerinden Estonyalı Avro Pürt da gizemli nıüzi- ğiyle üne kavuşmuş. Kendisine dünyaııın dört bir yanından yapıt ısmarlanıyor. En ünlü şefler ve orkcstralarla dünyaııın en ünlü konser sa- lonlannda yapıtlannm ilk ses- lendirisi yapılıyor. en önemli plak şirketleri sürekli yapıtla- nnı kayda alıp piyasaya sürü- yor. Arvo Part'in müziği din- leyiciyi mistik bir meditasyo- na sürüklüyor, derin duygu- larla bu dünyadan alıp götü- rüyor. Hatta onu Postmodern dünyanm yeniden derin dü- şünceye dönen temsilcilerin- den birisi olarak niteleyenler var. Onu sanki bu yaşadığı- mız dünyadan bir insan değil de bir başka dünyadan sesle- ncn bir yaratıcı olarak tanıtan- lar da var. Besteciliği kadar antik çağlardaki sanatın bir araştırmacısı; Ortaçağdaki çalgılann ve tınıların yeniden gündeme gclmesini sağlayan mistik bir düşünür. Arvo Part 11 Eylül 1935'te Tallinn'in 50 mil güneyindeki Paide adlı kasabada dünyaya gelmiş. Dalıa üç yaşındayken annesiyle babası aynlmış, o da annesiyle Tallinn'in doğu- ARVO PÂRT: ÂDEM'İN YAKARIŞI 2010 Avrupa Kültür Başkenti îstanbul, 2011 Avrupa Kültür Başkenti Talinn'in ortak siparişi, günümüzün yaşayan en önemli bestecilerinden Arvo Part'in "Âdem'in Yakarışı" yapıtınııı dünya prö- miyeri 7 Haziran'da saat 20.00'dc Aya lrini Müzesi'nde yapılacak. Escr, şef Tonu Kaljustc yönetimindeki Borusan Îstanbul Filannoni Orkestrası, dünyadaki en iyi korolardan biri olarak ün kazanan Grammy ödüllü Estonya Filarmonik Oda Korosu ve erken dönenı çoksesli müzik alanındaki başarılı yorumla- rıyla tanınan Vox Clamantis tarafından seslendirilecek. Çağımızın en popüler çağdaş müzik bestecisi sayılan, 75 yaşmdaki Estonyalı besteci Arvo Pârt'e konser öncesinde de fcstivalin "Yaşam Boyu Başarı" ödiilii sunulacak. -1 - M sunda Rakverc'ye yerleşmiş. Orada 7-8 yaşlanndayken ço- cuklar için müzik okuluna girrniş. Evde kendisiııi müzi- ğe özendircn bir ortam var- mış. Radyodan tanımaya baş- ladığı scnfonik müzik, 14-15 yaşlannda onu bestecilik arayışına yönlcndimıiş. 17 yaşında bir piyano parça- sıyla katıldığı yarışma- dan derece alamamış ama dikkatleri üstüne çekmiş. 1958-67 ara- sında Estonya Radyosundaki kayıt stüdyosunda direk- törlük yapmış bu arada televizyon ve sinema için yapıtlar bestelemiş. 1963 'te Tallinn Konservaruvarı 'nın Kompozisyon Bölümü'nü bitir-. miş. Tallinn bir ya- nıyla Doğu'ya bağlı (Rusya cgemenli- ğinde ve Ortodoks kilisesinin etkisinde), diğer yöııüyle Batı'ya bağlı (Baltık kıyılan- nın ülkesi) bir kültür merkezi olarak Part'in yaşammda büyük rol oy- namış. 1980'de Sovyet otoritelerinin baskısıyla eşi ve iki oğulunu alarak bu kentten göç etmek zonında kalmış. Bir süre Viyana'da yaşayıp Avusturya vatandaş- lığıııa geçmiş, sonra Berlin'e taşmmış. Yeni yüzyılla birlik- te Estonya'ya dönmüş. Halen Talliruı'de yaşamakta. BESTECİLJK BİÇEMİ Bestecinin ilk yapıtlan neo- klasik biçemdc ve Rus bestcci- lerinin etkisindedir. Ardından 12- ton yöntemini ve diziselliği izlemiş ve bu tür çahşmalan Sovyetler Birliğinde yasaklannıışhr. Bundan son- ra kendini eski çağlardaki müziğin arayı- şına verir. Mitolojik çağlar, Ortaçağ sesle- ri, Rönesansla doğan polifoni ve zamanm çal'gılannı aıaştınr. Böylece Tintinnabuli adlı kendine özgü bir tını düzeni ve biçem geliştirir. Kilise çanlannın seslerinden ürettiği tınılar Part'in müziğinde bazen teker teker duyulur, bazen bir bütün halinde yapıt çan sesiyle beste- lcnmişçesine gizcmli bir atmosfer yansıtır. Çan seslcrinin doğal sonoritesi duragan, dolayısıyla devingenliktcn uzak bir duyunı verir. Bugün Part'in yöntemi bu nedenle çoğunlukla "gizcmli minimalisın" olarak tanımlanır. Minimalizm, son kırk yılın en giiçlü akınıı. Ashnda yirminci yüzyılla birlikte ortaya çıkaıı birçok karnıaşık akıma karşı müziği yeniden ton duygusuna ve dinginliğe kavuşturaıı bir tepki akımı olarak algılanır. Müzik kadar plastik sanatlarda da kendini gösteren mininıalizm az materyal ile, zanıanın ve mekanın ekonomik kullanııtuy- la, yoğun bir anlatımın peşindedir. Müzikte modüllerin çok ağır ilerleyişi, yinclemelere dayanan, sabit tonalite. sabit ritim dokusu içinde dramatiznıdcn uzak bir kurgudur. Bir ycrde dinleyene saydanı bir zaman dışı ya da zamansızlık duygusunu ya- şatır. Ancak Part'in mininıaliznıinde- ki yinclemeler müziğin çekici gücü değildir. En minimalist olarak tanımlanan yapıtı "Sarah Doksan Yaşmdaydı", dalıa kilise çanı icad edilmeden öncc kullanılan, Semantron adlı, tahtalann birbirine vumıasmdan kaynaklanan bir rezonansa dayalı aletin se- sinden yararlanmıştır. Son dö- nemlcrinin bir başka özelliği de sözlü yapıtlannm kutsal bir tekstten kaynaklanması- dır. St. John Passion, Te deum ve Litany, gi- bi metinlerden kay- naklanarak Magnificat vc Beatitudes gibi bü- yük çaplı yapıtlannı bcstelemiştir. Toplumsal olaylara yakından ilgi duyan bes- teci, Rus gazcteci Anna Politkovskaya'nın Rusya'da 2006'daki katliamına büyük tepki göstenniş ve 2006-2007 arasında çalınan tüm yapıtlan- \ nı Anna'nm ölümüne adadığını açıklamıştır. Çağdaş müziğin güçlü ve kendine öz- gü bir sesidir Arvo Pârt. Soyut bir tonalite içinde tutkulu bir huzur ara- yışındadır. P a r t a saygl