Katalog

Emeğin öykücüsü ve romancısi: Orhan Kemal Orhan Kemal, - asıl adı Mehmet Raşit Öğütçü - 2 Haziran 1970de öldü. Onun dünyadan ayrılışının üzerinden 40 yıl geçti. Ailesindeki ismlyle Raşit Kemalî, yazınımızdaki adıyla orhan Kemal. yapıtlanyla yine aramızda. • NlhatTAYDAS 1 ^*-^^ rhan Kemal, yazma ahş- m %Ormalannaoyundene- M Mmeleriyle başlar. Yaza- ^ < _ - ^ nn 1964'te Samsun'da basdan haftalık gazete Ça/tı'da, Mahmut Kadiroğlu'nun ilk soru- suna verdiği yanıt şöyledir: -"Ne romancı, ne de şair olmak elimizdedir. tnsan ya romancı doğmuştur ya da doğmamıştır. Şair için de öbür sanatçılar için de bu böyle" di- yor Suut Kemal Yetkin. Siz ne dersiniz? - Kesin konuşmalardan çokluk kaçını- rım. Bence deneyler önemlidir. Başka bir deyimle bu iş bende nasıl olmuştur? Önceleri tiyatro yazmak, daha doğrusu denemekle işe başladım. Sonra şiirler yazdım. Daha sonra hikâye, ardmdan roman, şimdi gene tiyatro oyunlan. Ga- liba önce 'sanatçı' doğuluyor, sanatın türleri sonra." (Orhan Kemal Anlatıyor, Mahmut Kadiroğlu) TİYATRODAN $İİRE, ŞİİRDEN ÖYKÜYE Yazar, tiyatronun ilk göz ağrısı oldu- ğunu, bir kez daha açıklar. Orhan Ke- mal, 1964 yıhnın sonlarında, Fahir On- ger'e gönderdiği mektupta şunları ya- zar: "(...) İlk heyecan, ilk yaratma çabası bende piyesle başlar... Şiirden çok ön- ce... O sıralar ortaokul bi- rinci sınıfta öğrenciydim. Adana'da Asri sinemada Raşit Rıza grubunun oyna- dığı Othello'yu, sinema teşrifatçısı bir arkadaşın beni biletsiz içeri sokma- sıyla kulis arkasından sey- rettim. Bana etki etti. Şehir tiyatrosunu, Halkevi oyun- larını, daha başka tiyatrola- n izlemeğe başladım. Hat- ta o ydlardan sonra tam dokuz oyun yazdım. Onla- rın ne olduğunu şimdi ha- ürlamam." ("Orhan Kemal'in Edebiyata Girişi Üzerine Not- lar", Fahir Onger, Cumhuriyet Sanat, Temmuz 1970) Orhan Kemal, deli- kanlılığa adım atışınm ilk yıllannda dokuz oyun yazdığını açıkla- mış mektubunda. Ya- zann yazdığı ve yaşa- ma gözlerini yumduk- tan sonra, yapıtlann- dan oluşturulan oyun- ların toplamı ondur! (Son olarak, 2007'nin Kasımı'nda Or- han Kemal'in Tersine Dünya adlı roma- nını, Mustafa Gültekin tiyatroya uyarla- dı. Tersine Dünya, tstanbul-Bakırköy Belediye Tiyatroları'nda Turgay Kan- türk'ün yönetiminde sahnelendi.) Orhan Kemal'in şiirleri, 1939 yılında dergilerde yayımlanır. 1940'da Bursa Cezaevi'nde Nâzım Hikmet'le tanıştık- tan sonra durum değişecek ve Orhan Kemal öyküye yönelecektir. Orhan Kemal ile Nâzım Hikmet'in buluşması şöyle: "Mehmet Raşit Öğüt- çü (Orhan Kemal), 1938 yılında 'komü- nizm propagandası suçu' ile beş yıl ağır hapse mahkûm edilir ve 1939'da Bursa Cezaevi'ne konur. 1940 yıhmn Aralık ayı başlannda Nâzım Hikmet, yatmakta olduğu Çankırı Cezaevi'nden Bursa'ya gönderilir. Nâzım Hikmet'in isteği ve hapishane idaresinin izni ile ikisi aynı odada (ya da koğuşta) kalmaya başlar- lar. Bu beraberlik Orhan Kemal'in tah- liye olacağı 1943 Eylül'üne dek sürer." (Orhan Kemal'in gün ışığına çıkmayan günlüklerini ve şiirlerini, Tekin Yayın- evi, Yazmak Doludizgin adıyla 20002'de okurlara sundu.) Orhan Kemal'in öykülerini tek tüm- cede anlatmam istense, şu sözleri söyle- rim: "Orhan Kemal'in öyküleri, emek- ten yana olan öykülerdir." Öykü, rahat- sızhktan doğar. Yaşamı değiştirmeyi amaçlamayan öykü yoktur. Öykü, gerek insanın içinde, gerek dışında yaşanan çatışmayı ortaya koyar, çelişkiyi göste- rir. Öykünün yazanı, anlatıcısı, anlatıla- nı, anlattığı insandır. 194O'lı yıllann ortalanndan başlaya- rak 1950'li, 196O'lı yıllarda ürün veren Orhan Kemal, halkın arasından çıkan biri olarak kapitalizmin ilkelliği karşı- sında onurunu koruma ve tutunma sa- vaşımı veren "küçük insanın" öyküleri- ni yazar. Başlangıçta kendi yaşam deneyimle- rinden, yakm çevresinden kesitler su- nan Orhan Kemal, sonra olaylara ve topluma, bilimsel dünya görüşünün odağından bakarak önemli bir açılım getirir sanatma. Kenar mahalle insanla- n, özellikle lstanbul'un "lümpen" diye sıfatlandırmaya kalkışuğımız kişileri, fabrika işçileri, Anadolu'dan tarlasın- dan kopup büyük kente gelmiş "Gur- bet Kuşları", gecekondu insanlan; yaza- nn kişilerini oluşturur. Orhan Kemal, deneyimlerinin de etkisiyle onlan içten yansıor. Sevgiyle yaklaşır onlara. Sevgiy- le yaratır. Bu nokta, sanatıyla kişiliğinin, kahramanlarıyla kendi yazgısını birleşti- ren Orhan Kemal'in yazma eylemindeki gelişim doğrultusunu da belirler. Bu onun için kişisel bir seçmeden çok, sa- natsal ve estetik tavır ahştır. Öykülerin- de olsun, romanlarmda ve oyunlarmda olsun, öne çıkan tavır, gerçekliğin bü- tün boyutlanyla kavranıp yansıtılması, olaylara bilimsel açıdan yaklaşılmasıdır. Orhan Kemal'in kalemiyle yaşammı kazanma serüveni içinde oyun yazarlığı, öykücülükten ve romancıhktan sonra gelir. Yazar, Istanbul'a (Asım Bezirci'ye gö- re yazar, 17 Nisan 1950'de eşi ve çocuk- lanyla Adana'dan tstanbul'a göç eder.) yerleştiği 1950'den sonra, geçim kaygısı ile romanlann yanı sıra senaryolar yaz- mış, senaryo yazma üzerine kitap da ya- yımlamıştır. Orhan Kemal'in Senaryo Tekniği ve Senaıyoculuğumuzla Ogili Notlar (Elif Yayınları, 1963) adhyapm, kuru bir teknik kitap olmayıp konusu- nu bütün yönlerden ele alan bir incele- medir. (Bu inceleme, yazann Murtaza ve Yörük Efe adlı senaryolan eklenerek yeniden basıldı: Senaryo Tekniği ve Se- naryolar, Orhan Kemal, hazırlayan: Işık Öğütçü, Tekin Yaymevi.) Işık Öğütçü, babasının Murtaza adlı romanının süreği olarak tasarlayıp biti- remediği Murtaza 2'yi, Orhan Kemal'in tamamlayamadığı, 93 Harbi romanı ve orhan Kemal alleslyle. SAYFA 14 çeşitli tarihlerde çeşitli konular hakkın- da yazdığı düzyazılannı da Önemli Notl Tamamlanmamış Yapıtlar ve Se- çilmiş Düzyaztlar adıyla yayımladı. TOPLUMSAL VE TARİHSEL BİR YAZIN SÜRECİ "Genel bakış" açısından incelediği- mizde, Orhan Kemal'in öykücülüğünü romancılığmdan, romanalığını oyun ve senaryo yazarhğmdan ayırmak olanak- sız. Çünkü romanlarmda ya da öyküle- rinde olsun, karşımızda hep bir geçiş sürecinin toplumunu buluruz. Öykü ve romanlarının merkezi, geçiş sürecinin çalkantılarını, acılannı, alt üst oluşlarmı yaşayan Türkiyeli insanlann serüveni oluşturur. Türkiye'de kapitalizmin ge- lişmesi, tarımda kapitalist ilişkilerin iler- lemesi, makineleşme, makineleşmenin doğurduğu sorunlar, bunlann halkın bi- lincinde bıraktığı etki, köyden kente göç. Halk yardakçılığma düşmeden, ya- hn ve içten söyleyişle evrensel boyutları içinde verilir Örhan Kemal'in ürünle- rinde. Orhan Kemal'e bu olanaklan, gerçekliğin "bilimsel dünya görüşünün kılavuzluğunda kavranarak yansıtılma- sı" sağlar. Öykülerinde ve romanlannda Anado- lu insamnm yaşamından kesitler yansıt- mayı önceleyen Orhan Kemal'in yazın- sal birikimi, Çukurova (Adana) gerçe- ğinden büyük kent (Istanbul) gerçeğine uzanan, tarihsel-toplumsal bir süreci, yani toplumumuzun yaklaşık 70 yıllık dönemini kapsar. Onun bize sunduğu, birikim, iki evre- de değerlendirilebilir: ilk dönem üriin- lerinde, çocukluk ve ilk gençUk yıllarını konu edinir. Yaşadığı ortam, coğrafya, tanıklıkları, imlediğim ürünlerine ağar. Bunlarda özyaşamsal öğeler ağır basmış da olsa, özellikle Adana-Çukurova ger- çekliğindeki "küçük insan"ın serüveni- ne tanık oluyoruz. Cemile romanı, onun sonraki romanlarının ilk örneğidir nere- deyse. Hem izlekler, hem de bakış açısının sağlamlığı açı- sından. Ikinci dönem, Orhan Kemal romancdığının nirengi noktası- dır. Adana'daki toprak ve fab- rika işçilerinin, Çukurova insa- nının gerçeklerini dile getirdiği Murtaza (1950), Bereketli Topraklar Üzerinde (1954), Eskici ve Oğullan (1962) ile Vukuat Var (1958), Hammın Çiftliği (1961), Kaniı Toprak- lar (1963) üçlüsünde Çukuro- va'nın ekonomik-toplumsal gerçeklerinden hareketle yan- sıttı. Romancılığırun omurgası- nı oluşturan bu romanlan, bir anlamda, Türkiye'nin toplum- sal değişim dönemine tanıklığı getirir. Orhan Kemal'in yansıt- tığı süreç, Türkiye'de kapita- lizmin filizlendiği dönemdir. Bir yanıyla tarımda makineleş- me, öte yanıyla da köyden ken- te göç oİgusunun başladığı dö- nemdir. Yazarın yazınsal kimliği, ikinci dönemin bu döne- mecinde var olur. O, köy- C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 5 9