Katalog

Doğan Hasol'la mimarlık sözlükleri üzerine 'Sözlük yazımı, sonu olmayan bir iş' ilk kez 1976 yı- lında çıkan ve her baskısında içeriği yeniden gözden geçiri- lip genişletile- rek 10 baskı ya- pan Ansiklope- dik Mimarlık Sözlüğü. bu yıl genişletilmiş baskısıyla okur- larıyla bulustu. Bir başvuru kaynağı olan sözlük, mimari ve yapısal te- rimleri, yeri geldiğinde kavramsal ve tarihsel arka planları- nı da vererek, somut ve yalın bJr dille açıklıyor. Doğan Hasol, geçen yıl, kırk yıla yayılan yoğun ve titiz bir çalışmanın ürünü olan bu eşsiz ve kapsamlı ansiklopedik sözlüğün özünü damıtıp farklı bir anlayışla yo- rumlayarak bu kez daha geniş bir kitleye hitap eden yepyeni bir sözlük hazırlamışti: Mimarlık Cep Sözlüğü. Hasol'dan, mimarlık sözlüklerinin yapım öyküsünü anlat- masını istedik. O vasemin K. ENCINÖZ I S^ 009'da Türkiye'debir 3 ilke imza atarak, Mi- •" ^r ^ marlık Cep Sözlüğü 'nü ^ ^ yayımladtnız. Bu söz- lük, mimarhk alanmda ilcrleyen öğ- rencilere ve profesyonellere hitap etöği kadar içcrdiği bilgilerin yay- gm kullanımı, biçimi, kullanım ve taşıma kolayhğı gibi nitehkleriyle mimarhğa ilgi duyan her kesimin yararlanabileceği birkaynak. Mimarhk Cep Sözlüğü nün ana kamağı olan An- siklopedik Mimarlık Sözlüğü !nü 1968 yı- hndayazmaya baglamışsmız. ttk basım tarihiyse 1976. Yedi yühk zahmetli bir çalısmanın ürünü olan bu sözlüğü yap- ma Gkri nereden çıka? - Istanbul Teknik Üniversitesi Mimar- lık Fakültesi'nde asistan olduğum o dö- nemde, kürsü kitaplığında Celal Esad Arseven'in bir sözlüğü elime geçti. Fran- sızca-Türkçe bir sanat sözlüğüydü, Sanat Lugati inceydi. Fransızca Türkçe karşı- hklardan oluşan bu sözlük bana Türk- . çe'den Türkçe'ye karşılık veren, açıkla- ma içeren bir mimarlık sözlüğü yapma fikrini benimsetti. O dönemde böyle bir sözlük yoktu. Bir tesadüfle Celal Esad Arseven'i ziyaret ettiğimizde, hem onun çalışma yöntemini gördüm hem de Arse- ven bana o sözlüğü ve yanısıra bir sulu- SAYFA 18 boya resmini hediye etti. Bu sırada as- kerliğim de yaklaşmıştı, acul bir kararla "askerlik süresince bitiririm ben bunu" diyerek kolları sıvadım. Oysa müthiş bir sabır işi. Oya işler gibi çalışmak gereki- yormuş. Yedi yıl sürecek bir çalışma diye düşünseydim belki de hiç başlamazdım. "DİLGELİŞTİKÇE, DEĞİŞTİKÇE, KULLANDIĞIMIZ SÖZCÛKLER. TERİMLER DE DEĞİŞİYOR" - Örnek yoktu dediniz, pdriyi, kurgu- sunu nasıl oluşturdunuz? - Işe girişince doğal olarak örnekleri araştırmaya da başladım. Yurtdışından birkaç örnek buldum, biraz o örnekler- den fikir aldım. Ancak Türkçe hazırla- mak gerekiyordu. O dönemde bilgisayar olmadığından, yazı makinemde (dakti- lo), araya karbon kâğıdı koyarak iki dak- tilo sayfasına yazıyordum sözcükleri. Her bir sayfaya 8 giriş yapıyor, sonra bu sayfaları 8'e bölerek sekiz çift fiş elde ediyordum. Bunlan, yaptırdığım bir çift ahşap kutuya alfabetik olarak diziyor- dum. O ahşap kutulan içindeki fîşlerle birlikte hala saklarım. Düzeltme yapmak gerektiği zaman ilgili fişi buluyordum. Düzeltme ya da ekleme yapmak gerekti- ği zaman her iki kutudan da fişleri alıp arasma yine karbon kâğıdı koyarak yazı makinesinde güncelliyordum. Sonunda kutular yetmedi, birer kutu daha ekle- dim. Bu kutulan Diyarbakır'da askerde yanımda taşıdım, sonra bir süre Anka- ra'da kaldık, oraya da taşındılar elbette. Ben nereye onlar da oraya. Sözlük yazı- mı, sonu olmayan bir iş. Dil geliştikçe, değiştikçe, kullandığımız sözcükler, te- rimler de değişiyor, anlamlan farklılaşı- yor, kullanım âlanları genişliyor ya da sı- nırlanıyor. Bu nedenle artık yedınci yılın sonunda, bu sözlüğün artık basılması ge- rekiyor diye "Dur" dedim kendime. llk baskı sonucunu bu işin bir müsveddesi kabul ederim, en kötü olasılıkla sonraki baskılarda gerekli düzeltmeleri, ekleme- leri yaparım diye düşündüm. O görüşü- mün doğru olduğunu da zamanla gör- düm. Böylece sözlüğün ilk baskısı 1976 yıhnda çıktı. O zaman baskı teknikleri de bir hayli geriydi. Sözlüğü tipo baskıda hazırladık, yazılar kurşun satır dizgileriy- le baskıya giriyordu; resimler için klişeler yapılıyordu, kalıplara bağlanıyordu. Günde ancak 3 forma basılabiliyordu ve ben her seferinde Cağaloğlu'ndaki mat- baaya taşınıyordum. Ama o ilk baskmın çıkması benim için büyük mutluluk ol- du. .- Basılan sözlükleri ne yaptmız? ' • Basıldıktan sonra sözlüğü Sander Ki- tabevi'ne, Harbiye'ye götürdüm. Kitab- evi sahibi Necdet Sander çok kültürlü, görüşleri son derece isabetli olan bir in- sandı ve kitap yayın pazannda da önemli bir yeri vardı. Necdet Bey sözlüğü çok beğendi ancak, "sen bunu üçüncü ha- mura basmışsın, oysa bunun hakkı birin- ci hamur, kitabın hakkını yemişsin" de- di. Bense satdmayacağından endişe et- miş, az önce belirttiğim gibi kabul görür- se sonrakilerin bir müsveddesi olur diye düşünmüştüm. Fiyatım da 60 lira koy- dum. Başta bunun pahalı olduğunu dü- şünürken o zamanlar Selçuk Batur "Ya- hu, 60 lira bir şişe rakı parası, bunu öğ- renciler alacak, öğrenciler de rakı içmi- yor mu?" diyerek, böyle keyifli bir soh- bet sırasında beni ikna etti. Ondan sonra da yeni baskılar geldi. - Yapağınız çalısmanın, bu sözlüğün doğurganhğı çok dikkat çekici. Yeni söz- lük çahşmalannıza kaynaklık etmiş. Bu sözlüğü 3 dilde (Ingilizce-Fransızca- Türkçe) Mimarlık ve Yapı Sözlüğü, Ingi- lizce-Türkçe/ Türkçe-lngilizce Mimarfik ve Yapı Sözlüğü ile son olarak Mimarlık Cep Sözlüğü izlcdi. Bu yeni sözlüklere gereksinimi hangi koşullar doğurdu? - Ben sözlüğe başladığım sırada çoğun- I lukla yabancı kaynaklardan yararlanmış- i tım, o sırada not aldığım, dilimize çevril- mesi gercken yabancı sözcükler de birik- meye başladı. Böylece Ingilizce-Fransız- ca-Türkçe terimlerle bir sözlük çalışması yaptım. Fransa'da Le Moniteuı'e Fran- sızca-lngilizce'sinin basılmasını önerdim, onlar da kabul etti ve karşılıklı iki dil ola- rak Paris'te basıldı. Bizde de lngilizce- Türkçe'ye gereksinim olduğu ortaya çık- tı, onu da hazırladım ve en sonunda da konuştuğumuz cep sözlüğü devreye gir- di. Çunkü Ansiklopedik Mimarhk Sözlü- ğü, gerek hacmi gerek içeriği, kapsamlılı- ğı ve aynntılılığı bakımından mimarlar dışmdakilere fazla geliyor. Oysa mimarh- ğa ilgi duyan çok kişi var, o kışilerin ge- reksinmelerini de gözeterek bu cep söz- lüğünün yararlı olacağını düşündüm. Cep sözlüğünün başka bir çıkış noktası da Türkiye Bilimler Akademisi TÜ- BA'nın benden, çeşitli bilim ve meslek dallan için hazırlayacakları sözlüklerde yararlanmak üzere mimarlık terimlerini istemeleri oldu. Bana, bir ekip kurarak bu çalışmayı sağlamarnı önerdiler; bense onlara kendim hazırlayıp gönderdim. O henüz çıkmadı ama o bana cep sözlüğü için hem esin verdi hem de taslak oluş- turdu. Sevimli bir kitap oldu; küçük olan şeyler daha güzel oluyor, hem boyutuyla hem de satın alma kolaylığıyla... Okuyu- cu kitlesinin de genişlemesi sevindirici. "TÜRKÇE'NİN BİLİM DİLİ OLDUĞUNU RAHATLIKLA SÖYLEYEBİLİRİZ" - Sizin, önsözde değindiğiniz gibi "As- ltnda her mimarm bir mimarcası var." Mimarlar, yakınlannca kimi zaman bu nedenle elestirihr. Öteyandan bugün herkes kendine ait, hatta Türkçe olma- yan bir Türkçe de geUştirmeye başladı. Fakat sözlükler, mimarlar söz konusu 61- duğunda da bu sözlük ailesi, kullanıcıları için ortak bir dilin anahtarlannı veren sözcükleri, terimleri banndırıyor. Bu ne- • denle kuüandığtmız kehrneleri özenle seçmek ve onlan doğru ve yerinde kul- landtğımtz özcnli cümleler kurmak önemli. Sözlüğünüzün özellikle "Türkçe ! Mimarhk " için kaynak olusunun altını çizmek gerckiyor kanımca. - Ben, birinci baskıdaki önsözde sizin de vurguladığınız gibi "Bugün her mi- mar ayn bir mimarca konuşuyor" diyor- dum. Kırk yıl öncesinde olduğu gibi bu- gün de meslelri kavramlann, terimlerin, sözcüklerin derlenip toplanmasmda ya- rar olduğu düşüncesindeyim. Aksi tak- I dirde dil çok yoksulmuş gibi görünüyor. | "Türkçe bilim dili midir değil midir? " ! diye hep tartışılır. Işte, siz neyiniz var, 1 neyiniz yok farkında değilseniz, zengin- . i liklerinizin bilincinde değilseniz, bunlan kayıt altına almazsanız kendinizi yoksul sanırsmız. Türkçe bilim dilidir, bunu ra- hatlıkla söyleyebiliriz. Kimse bahaneler üretmesin; yani kişi kendi zenginliğinin farkında değilse, bunu bilmiyorsa, bunu iyi kullananuyorsa, o kendi hatasıdır; Türkçe'nin hatası değildir. Kullandığı- mız bilgileri kayıt altına aldığımız, yazdı- ğımız zaman Türkçe zenginliğe kavuş- muş olur. Mimarlık mesleğini de ana di- limizle konuşuyoruz, kullanılan pek çok kelimenin Türkçe karşılığı var, eğer Türkçesini bilmediğiniz için "binanm içi" yerine "enteriyör" diyorsanız bu ru- haf bir durumdur. Bu bakımdan sözcük- lerin derlenmesi çok yararlı oldu, üstelik ben dilde var olmayan hiçbir şeyi yarat- maya çalışmadım, kısacası uydunnadun, bir takım sözcüklerin yerine yenilerini koymaya çalışmadım, yalnızca var olanla- rı derledim. Onların anlamlannı, Ingiliz- cedeki, Frânsızcadaki karşılıklarını bul- maya çahştım. Benim için bu çahşmanın keyifli yanlanndan biri de bugün 25-30 yıllık mimarlann bile "yıllar önce sizin sözlüğünüzden yararlandık" demesi. - Ben de sözlüğü kullananlardan biri- yim. Ben de okulun birinci sınıfında al- mıştım, her yeni baskıyla ben de sözlüğü yeniliyorum. Güncel olana başvuruyo- rum. - Siz doğrusunu yapıyorsunuz, çünkü karşılaştığım çok kimse, bende birinci baskısı var ya da bende ikinci baskısı var diyor. Eğer hatıra diye saklayacaksanız bir şey diyemem ama kullanmak içinse onlan atmak Iazım. Terminoloji ve tek- noloji o kadar değişti ki bu geçen 40 yıl- lık süre içinde. Yeni kavramlar geldi, ye- ni buluşlar oldu, yeni malzemeler üretil- di, yeni alanlar açıldı. Düşündüğünüz za- man bunların hiçbiri o eski sözlüklerde yok. Her seferinde 3 bin baskı yapıldı, bugünlerde 11. baskıyı yayımladık, de- mek ki şu an yaklaşık 30 bin kişinin evin- de, kitaplığında bu sözlük var. Bu rakam aslında eksik, çünkü geçen yıl fotokopi- cilerin marifetiyle sözlüğün korsan baskı- lannın Konya'da, Kıbns'ta yapıldığını öğrendik, hatta örneğini bulduk. Onla- nn da benim gayri resmi yayıncılanm ve dağıtımcılarım olduğunu düşünürsek epeyce bir adet oldu. • Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü/ Do- ğan Hasol/ YEM Yay. Mimarlık Cep Sözlüğü/ Doğan Hasol/ YEMYay./ CUMHURİYET KİTAP SAYI 1059