Katalog

-h PAZAR 4NİSAN2010/SAYI1254 Yalnızlık biraz dapolitiktir^ S M H ^ H I • • eoiniz kendinize "acaba Birder'e ve çocuklarına bu sansı vermemiş. "Tam Cj2?*2i l İ?*" TL. ^•^•••••••••H DENİZ ÜLKÜTEKİN H epiniz kendinize "acaba yalnız mıyım" diye sorun. Bazılarınız net bir şekilde "evet" ya da "hayır" diyecek. Digerleri "degilim ama" ya da "yalnızım ama" diye başlayan cümlelerle uzun bir hikâyenin içinde kaybolacaktır. Yalnızlık yaşaması da, düşünmesi de, konuşması da yazması da fazlasıyla zorlu bir konu. Müjde Birder bunların hepsini yaşayan bir isim. Kısa süre önce "Yalnızlık Öyküleri" isimli bir kitap derlemiş. Konu olarak yalnızlıgı seçmesi tesadüf değil. "Tam 11 yıl önce 35 yıllık evliliğimi bitirdim" diyerek söze başlıyor. Sonrasında tam anlamıyla bir bunalım yaşamış. "Kimi zaman çekiçle oturdugum koltuğu parçalamak istedim." Oysa evliligi uzun süre sorunsuz ilerlemiş. Kocasını "mükemmel bir baba ve çapkınlığı dışında çok iyî bir eş" olarak tanımlıyor. Fakat yalnızlığı da. bu yıllarda başlamış. "Çok baskıcı bir kocam vardı. Yer hostesi olmak istiyordum, 'asla olmaz, boşanırım* dedi. Ekonomik özgürlügü olmadıgında insan korkuyor. Üstelik çocuklar vardı. Düzeni bozmak istemedim." Düzeni bozan kocası olmuş. Birder, boşanmaya karar verdiginde zaten eşinin hayatında başka biri oldugunu gizlemiyor. Sonrasında her şeye yeniden başlaması gerekmiş. Kurtuluşuysa üretimde bulmuş. "Yalnızlıktan da güzel şeyler çıkıyor bu gerçek, kaos ve karanlık üretimle güzel bir şeye dönüşebiliyor. Bu kadar acı çekmeden bir çıkış noktası bulamıyorsunuz. Benle aynı şeyleri yaşayan birçok arkadaşım var ve hepsi depresyonda. Hiçbir şeyden mutlu olamıyorlar." Çocuklar evlilikte ortaya çıkan en büyük değerse yalnızlıga da ilaç olmaları beklenir öyle degil mi? Ne yazık ki hayat 'III, Birder'e ve çocuklarına bu şansı vermemiş. "Tam çocuklar büyümüş, artık biraz rahat edecegiz, boşanmaya karar verdik. Kızım o dönem egitim için yurtdışına gidecekti. 'Anne seni bırakıp nasıl giderim' dedi. Fakat ben gitmesini istedim çünkü onun için büyük bir fırsattı." Yalnızlık her yerde ve şartta aynı mıdır? Birder kendi açısından yanıt veriyor. Ona göre istanbul'da insan kendisini kaybolmuş hissediyor. O da bunları göz önüne alarak Ege'de küçük bir kasabaya yerleşmeye karar vermiş. Hayal kırıklıgıyla sekteye ugramış bir hayatın kalan kısmını daha sakin, gözden uzak bir çevrede geçirmek için alınmış bir karar degil. Birder'in hâlâ umutları ve hayalleri var. "Farklı bir yere gidip farklı insanlar tanıyacagım. Bence paylaşımın en güzeli karşı cinsle olanı. Herkes bunu açıkça söyleyemez ama yeni bir hayat arkadaşı bulacagıma inanıyorum. Eminim ki oralar bana çok iyi gelecek." YENİ YALNIZLIK MODELİ "Çooook yalnızız" diye başlayan konuşmalar Rafet Arslan'a İzmir'deki günlerinden miras. "İşin ontolojisi. herkes anne karnından çıkınca yalnız kalıyor. Birçok insan gelip gidiyor. Aile, akraba, arkadaşlarımız, sevdiklerimiz, yattıklarımız. Ancak sonunda yalnız ölecegiz." İlginç bulmadınız mı? Belki de acı bir gerçek oldugu içindir. Oysa Arslan'a göre bu klişe bir çelişki de barındırıyor. "Evrenin parçası olarak doguyoruz, sonunda yine sonsuzlukla bir oluyoruz." Kendininkini kalabalık bir yalnızlık yaşamak olarak adlandırıyor da, karşıdakinin yalnızlığı? "Birkaç insanı fark edebiliyorum. Mesela yalnızları ve delileri. Birbirlerine benziyorlar. İnsanların yüzüne çöken bir ifade ya da ifadesizlik var. Bir yandan da iletişim için can atan bir ruh halleri var. Tabii yalnızlığı tercih edenler bu söylediklerimin tamamen dışında." Yalnızlığı tercih edenler; etmeyenler için inanması zor ama bunu tercih edenler var. Arslan bu tercihi fazlasıyla cüretkâr buluyor ama asıl işi yazı üzerine oldugu için bu tip zamanlarla haşır neşir. Dış dünyayla sınır çekmek bir zorunluluk haline geliyor. Dışardan gözlemleriyse "çok hastalıklı yogun yaşanan bir süreç, bir anlamda savaş. Bazen deniyorum ama sonra kolektif işlere dönüyorum" şeklinde. Bizi sosyallige yönelten belki de her şeyin bu kez daha güzel olacagına yönelik umutlarımız. Yalnızlıgına çekilmiş insanlar hayal kırıklıgı yaşamış olabilirler ama bu bir tercih sebebiyse mutsuz olduklarını söyleyemeyiz. Yalnızlığı kişisellikten uzaklaştıran bir etken varsa o da toplumsal normlara uymamaktır. Yalnız adamın toplum içindeki hikâyesi orta çagda tımarhaneye kapatılarak başlar, aydınlanmayla birlikte modern topluma geçişte yeni bir adı vardır; suçlu. Politik bilincin gelişmesi yalnız adama yalnızlıgını doyasıya yaşayabilecegi yerlere sürgün edilme imkânı verir. Günümüzde bu kavramlar hâlâ popüler. Artık yeni yöntemler de var. Hani şu deminden beri ŞİYMA AKSEKİLİ (53) Benim ki şeklen yalnızlık - Yalnızlıkla ilgili hikiyeniz nedir? - Bankacılıktan 36 yaşımda emekli oldum. 16 yaşımda işe başlamıştım. Çok mutsuz bir evliligin içinde dogdum. Annem babam kendi arzuları dışında, aile büyüklerinin uygun görmesiyle evlenmişlerdi. Onların mutsuz ilişkilerini görmem beni çok etkiledi. Çünkü bir çocuk hayatta ilk erkek modeli olarak babasını görür. Ancak annem çok tahammüllü bir kadındı. Biz iki kız kardeş isyan ettik "bu adama tahammül etmeyecegiz" diye. Babam maddi açıdan onu tercih edecegimizi düşündü ama biz annemin yanında olduk. İş hayatına ilk girdigimde Türkiye'de sag sol çatışmasının en yogun oldugu dönemdi ve beni zengin çocuguyum diye dışladılar. Garanti Bankası Küçükpazar Şubesi'ndeydim. Gariban bir muhitti. Maaşım 420 liraydı ayagımda 650 liralık ayakkabı vardı. Fakat babam bir karar almıştı, "Ya evleniyorsun ya da çalışıyorsun, artık seni finanse etmek istemiyorum." Üniformayla çalışıyorduk, akşam kıyafetlerimi giymeye gittigimde ayakkabılarımı dahil yırtılmış buluyordum. Ancak ben sendikacı oldum. grev önlügü giyip ilk banka grevinde saatlerce nöbet tuttum. - Bu kadar faal bir insanken nasıl bir yalnızlık öyküsüne konu oldunuz? - Bu evde 1992'den beri yalnız oturuyorum. Hayatın erkeklere ve kadınlara dayattıgı roller var, annelik babalık gibi. Ben o rolleri hiç oynamak istemedim. 53 yaşındayım, hiç dogurmak zorunda hissetmedim. Yalnızlıgımın sebebini söyleyeyim, benim öyle sosyal bir yaşantım vardı ki sabahlara kadar dışarlardaydım. Annem artık dayanamadı ve "sen ayrı otur" dedi. İki farklı yaşam tarzı aynı evde olmuyormuş. Annem ayırdı evi ama her zaman destekçim oldu. Sadece iki yıl annemin hastalıgı ve vefatıyla neticelenen süreçte evimi kapattım anneme gittim. Esas onun ölümünden beri yalnızım. - Hiç evlenmeyi dusündunuz müî - 25 yaşıma kadar düşünüyordum. Anne olmak istiyordum ama bir yıldırım aşkına tutuldum. Âşık oldugum adam Ermeniydi ben de Osmanlı Bankası Kurtuluş şubesindeyken müşterilerimize kendi dilleriyle hitap etmek istedigimden Ermenice ögrenmiştim. İlk gördügümde yanına gidip "aramıza hoş geldin" dedim. Hayatımda ilk kez bir insanla senli benli bahsettigimiz yalnız dogup yalnız ölme meselesi var ya, acaba yalnızlıkla ilgili kader olarak algıladıgımız şeyler sistemln bize dâyatması olabllir mi? "Zaten kapitalizm ' insanları yalnızlaşmaya itti. Fakirler gettolara hapsedildi. İnsanlar Katolik, Protestan, Alevi, Sünni, Türk, Kürt diye binlerce küçük gruba bölündü." Arslan yalnızlıgın sistemleşmiş halini böyle anlatıyor. Peki 68 sonrasında Batı'dan Dogu'ya yayılan bireyselleşme akımı yalnızlıgın cilalanmış hali mi? "Türkiye'de de darbeyle birlikte başlayan süreç bu. Köşe dönmecilik ve bencillik kültürü içinde büyüyen insanların olumlu anlamda bir yalnızlığı olamaz." Toplumu buna iten mekanizmaların eline geçense... "Yalnızlık örgütlenmemeyi, dayanışmamayı gerektirir. Karşı koyacak bir mekanizmanın ve paylaşımın olmadıgı bir alan da sistemin işine gelir." Tüm bunları bir araya getirdigimizde ortaya bir gerçek daha çıkıyor. Yalnızlıgın zıddı olarak görülen sosyal alanlar aslında yalnızlığı bizzat içinde barındıran hapishaneler. Kendinden bir şey katmadan yaratılmış ortamla bir bag geliştirmek de günümüz toplumuna mahsus bir zaaf. Arslan bu tip popüler sosyalleşme mekânlarının toplumsal rehabilitasyon merkezleri olarak Fotoğraflar: Ugur Demir gösterilmesinin gerçegin bir yanılsaması oldugunu düşünüyor. Gözlemlerinin Arslan'ı sosyal alanlarda nasıl bir ruh haline soktugunu merak ediyorum. "Aidiyetlerden uzak durmaya çalışıyorum. Markalar bile bu özdeşleştirmeyi kullanıyorlar. İnsanları giydikleri ayakkabı ya da dinledikleri müzikle kendilerini ifade eder hale getirmeye çalışıyorlar. Yaşadıgımız toplumsal şizofrenin farkındalar ve bunu paraya çeviriyorlar." Konu buraya geldikten sonra sormamak olmazdı. "Peki, ne yapmak lazım?" Cevap beklemedigim kadar net; "Yeni bir yalnızlık teorisi üretmek lazım. O da kendi yalnızlıgımızın farkında olup deneyim üzerinden üretim ve ifade araçları bulmak ve yeni bir kolektivite yaratmak." • konuşuyordum. Dini inancı yoktu ama mililyetçi ve ırkçıydı. Bense bu tip engellerin aşkın karşısında durabilecegine inanmıyordum ama bir yere varamadım. Onun etrafında altı yıl dolaştım, kimseye gösteremeyecegim cüretkârlıkları gösterdim ama hep platonik düzeyde kaldı. Ancak ben insanları kadın erkek diye ayırmadan sarılıp öpmeyi çok severim. Böyle şeyler görünce suratını beş karış asardı, haftalarca benle konuşmazdı. Bir şekilde belki sevdi o da. Fakat bu azınlık toplumunun içine o derece girdim ki evlilik konusunda ne denli katı olduklarını biliyorum. - Peki, bunlar hakkında konuşma sansınız oldu mu? - Hayır. Bir tek altıncı yılda cesaretimi toplayıp kendisine "Durumumuz ne olacak" dedim. "Sen çok büyütüyorsun, bizim aramızda hiçbir şey yok, olamaz da" dedi. Fransız Konsolosluğu'nun kantinindeydik, Fransızca dersi alıyordum. Kırılma noktasına o gün geldim. Elini tutup "Bugüne kadar seni rahatsız ettiysem, kendime söz geçiremedigim için, bundan sonra emin ol rahatsız etmeyecegim" dedim. Elimi bırakmak istemedi, zorla çektim. Döndüm gittim. Koç burcunun özelligi sinirlendiginde anında reaksiyon vermesidir. Ancak aglatmayın, pırlantayı verseniz affetmez. - İliskiniz bittikten sonra neler yasadımz? - Çok kırıldım tabii. Çünkü sevmeyi çok seven bir insanım. Dostlarımın tanıştırdıgı biriyle sırf kendimi cezalandırmak için nişanlandım. Onu da bıraktım, benle asla denk biri degildi. - Evdeki yalmzlıgınızı tarif edebilir misniz? - Çok güzel bir şey. Anneme çok bozulmuştum. Fakat ayrı oturunca beraber yaşamanın paylaşım gerektirdigini anladım. Bulaşık nadiren. yemek canım istediginde, temizlik nefret ederim. Kapıyı açıp anahtarı üzerinde unutuyordum. Şimdi pencerenin önünde ayrı, kapıda ayrı demir. Başka türlü güvende olmadıgımı anlıyorum. •