Katalog

^•KULTUR DOĞAN KUBAN Amerikan Yüzyılı ve Sonrası Dünya hem gerçek potansiyeli, hem de propagandası sayesinde, Amerika'yı ideal bir ül- ke olarak gördü. 19. ve 20. yüzyılın Eldorado'su Amerika Birleşik Devletleri'ydi. 20 yüzyıl, haklı olarak, Amerikan Yüzyılı diye adlandırılır. Iki dünya savaşının galibi Amerika oldu. K ore Savaşı, Rus komünist iktidarının Suğuk Savaş sonunda yıkılışı, dünyanın en büyük sanayi üre- rimi, en güçlü ordu, en gelişmiş silahlar, Amerikan dolannın altın gibi piyasalarda dolaşması, her olayda Büyük Ağabey statüsü ve uzun bir süre en büyük ulusal gelir, Amerikan demokrasisi, güçlü üniversiteler ve en zengin bilimsel araştırma olanaklan, sanatın ve modanın en uç gösterileri, dünyanın en başta gelen spor etkinlikleri, çağ- daş dünyanın mimari çevre olarak en etkili gösterisi olan New York ve diğer kentler, otomobil, gökdelen, telefon, radyo, televizyon, bilgisayar, en uç teknolojilerin önce Amerika'da geliştirilmesi ve bütün bunlann reklamını ya- parak dünyaya yayan bir film endüstrisi... Bunlar Amerika'nın somut güç gösterileri idi. Her toplum çelişkilerle, daha doğrusu, değişik kökenli, birbiri ile karşıtlaşan düşünce ve davranışlarla yaşar. Toplum büyüdükçe bunlar aritmetik, belki de geometrik olarak artarlar. Vietnam Savaşı, iki Irak Savaşı, Afganistan Savaşı güçsahibi olmanın dünya sorunlannı çözmek için yeterli olmadığını gösterdi. Son ekonomik kriz kapitalizmin sorguya çekilmesini gerektirdi. 21. yüzyıldaAmerikan im- gesinin çatlamasını yaşıyonız. Sonunda tarih olacak. Bu yazıyı bu büyük olguyu anlatmak için yazdım. Biz Amerika efsanesi ile yetiştik. Sadece yukarıda sa- yılan hiçbir alanda bir varlık gösterememiş bizim gibi ül- keler değil, Avrupa'nın en başta gelen ülkeleri de Amerikan hayranı ve el ulağı oldular. Dünyada Amerika'nın taçlı imgesi zayıflasa bile henüz etkisi silinmiş değil. Kazanılmış bu statünün korunması Amerikan po- litikasının temel programıdır. Bunun için gerekirse savaş da yapıyor ve savaşa paralel de her türlii araca da başvu- ruyor. tkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Amerika'nın üs kur- madığı iilke herhalde fazla değildir. CIA'yı bütün dünya Amerikan n'lmlerinden öğrenir. Amerikanfilmlerinineleş- tirel üretimleri Amerika'nın ideal toplum imgesini boz- sa bile, sonuçta Amerika'nın 'demokratik ülke' sıratını güç- lendirir. Her yeniliğin denendiği Amerika'da Protestan etiği üzerine kurulmuş tutucu bir toplum yaşamı vardır. Kıtayı işgal eden bu Hıristiyanlar Amerikan yerlilerini insan dı- şı kabul ederek, onlara acımamışlar, 6 milyon yerliyi yok etmigler ve kalanlarına hayvan muamelesi yapmışlardır. Bazen kovboy ya da Kızılderilifilmlerindeyakışıklı bir kı- zılderili reise âşık olan güzel Protestan kızlar olsa da, Kızılderili ana ya da babanm melez çocuğunu toplumun kolay hazmetriği hiçgörülmemişrir. Gerçi Kızılderilinin bir show öğesi olduğu günümüzde yerli bir ced'le övünen tek tük hippiler çıkıyor. Amerikan tarihinde bir de kara Afrikalı köle döne- mi var. Bunlann sayısı 10 milyondan fazla. Onun için Obama'nın başkanlığı Amerika tarihinde önemli bir dö- nüm noktası. Fakat buna ulaşana kadar 200 yıl geçtiği- ni de anımsamalı. Bunun için Amerika'yı tümüyle suç- lamak gerekmez. Ama Amerikan toplumunun çok ilkel tutumlar sergileyebildiğini unutmamak gerekir. Amerika, başta Ingiliz olmak üzere, Avrupalı halkları bir araya getiren bir macun gibidir. Halkı aristokrat hat- ta burjuva kökenli bile değildir. Kovboy filmlerinde Orta Amerika düzlüklerinin boş bir kösesinde ev kurup hay- vancılık ya da tanm yapan ailelerin silahlı kadınlarınm Kızılderililere karşı direnmesini herkes seyretmiştir. Bunlar Avrupa'da da kırsal kökenli idiler. Köleliği dayatan Güney ile kaldırmak isteyen Kuzey arasında yıllarca sü- ren içsavaj ise dünya tarihinin 19 yüzyılda en çok adam öldüren savaşıdır. Amerikalılar fatih ve kovboy içgüdü- leriyle kırmızıderililer, Afrikalı karalar kadar birbirleri- ni de göz kırpmadan öldürmüşlerdir. Sonra trlandalı, Italyan, hatta Yahudi gangtterlerol- gusu var. Bu, bir zamanlar Amerikanfilmleriiçin en önem- li konuydu. Sicilya mafyası Amerika'da, kendi adasından daha etkili olmuştu. Günümüzde de en çok cinayet Amerikan filmlerinde var. Protestan etiğin egemen ol- duğu bu toplumda adam öldürme toplum kurgusunun ya- pısal bir özelliği gibi gözükür. Amerika'da silah taşıma ya- sağının konamaması güçlü silah lobisinin çalışmaların- dan çok yerlilere ve haydut çetelerine karşı sınırda yaşamış Amerikan insanının psikolojisinin endişeli yapısından kay- naklanıyor olabilir. Zengin, bilim ve sanayide çok gelişmiş, çağdaş Amerikan toplumunun, eli tabancalı ve göz kırpmadan adamöldürebüenüyelerilaik.dindar.uıtiKuvemilliyetçi insanlardır. Fakat bu toplum laik ve demokratik anayasaların il- kini yapmış ve uygulamıştır. Bu anayasa dünyanın dört bir tarafından gelmiş halkları birleştirmiş, kişiye görece- li de olsa, dünyadaki en geniş hakları sağlamış en eski demokratik anayasadır. Amerika'nın dünya kapitalizminin merkezi olmasını bu özelliklere ka- tınca, USA'nın 20. yüzyıla damgasını basması ve egemenliğini sürdürmek için hâlâ büyük çaba gös- termesi kolay anlaşılacak bir olgudur. Dünya 19. yüzyıldan bu yana Amerika'nın hikâyesiyle büyülenmiştir. Toplumlar Roosevelt veya Kennedy'yi ken- di başkanlarından çok duydular. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra gelişmemiş, başka birdeyişle, kültürün her alanında üretimi sınırlı kalmış ülkelerin insanlan Amerikan sarkılarının, sinema artistlerinin adlannı ken- di şarkıları ve artistlerinden önce öğrendiler. Kendi ya- zarlarından önce Amerikalı yazarlan okudular. Bugün ma- saüstü bir 'keyboard' alırsanız, bu Japon malı aletin şar- kı listesinde genelde Amerikan şarkıları bulursunuz. Amerikan tarihi hepimizin yakın tarihidir. Gençlerin ha- yallerini Amerikan üniversitelerinde okumak süsler. Ne var ki bu hayal ülke dünya egemenliğini elinden kaçırmak üzere. Gelecek on yılın insanlan evrensel bir transferin başlangıcmı yaşayacaklar. Yeni düzenin kunı* cuları vaktiyle Avrupa ve Amerika'nın san ırk diye hor- ladığı Uzak Asyalı toplumlar olacak. Batılılar ve Hıristiyanlar, bajta Amerika olmak üze- re, her alanda egemenliklerini yitiriyorlar. Asker ve si- lahla, tehditle Asya'nın hakkından gelme şanslan kalmadı. Motor, otomobil, elektronik, sofhvare üretimi Asyalıların eline geçmek üzere. Devletler ve toplumlar yeni ilişkilere giriyorlar. Bundan 20 yıl sonra Çince, Japonca ve belki Rusça bilmek Ingilizce bilmekten daha önemli olacak. Mühendisler, bilgisayarcılar, matematikçiler Asya'da daha ucuza üniversitede okuyacaklar. Gerçi kalabalık Asya toplumları dışandan gelenlere çalışma alanı açamayacak. Fakat işsizliğe boğazlarına kadar batmış Batı'nın ve Amerika'nın da sağlayacağı iş olanaklan da çok sınırlı. Giderek somürülecek ülkeler, cehalette direnen fakir Müslümanlarla Afhkaklara indirgendi. BΣ TÜRKÎYE'DE ROTAYI TUMDEN ŞAŞIRACAGIZ Her zaman parçası olduğumuz fakat bizi istemeyen Avrupa ile mi, kapı komşumuz ve geleneksel düşmanımız Rusya ile mi, dünya hükümdarlığını Asya ya da Çin'e tes- lim etmiş Amerika ile mi, eski bozkır komşumuz Çin'le mi, ya da dünyanın kuyruğundaki Müslümanlarla mı ay- nı kompartımanı paylaşacağız? Bir daha Amerikan Yüzyılı olmayacak. Belki Çin Yüzyılı da olmayacak. Fakat bu ikisi Müslüman ülkeleri kendi aralarında pay etmek isrerlerse şaşmamalı. Bizim sorunumuz Türkiyc'nin ne olacağı. Gençlere ye- ni dünyayı kim anlatacak? Onların umutlarını ayakta tu- tacak aydınlık sözleri kim söyleyecek? Akıllı programla- n kim tasarlayacak? Bu, bugünkü politikacıların işi değil. iCM s Bilim ve Teknoloji Tarihi Prof. Dr. MehmetDoğan Dergimizde ülkemizin uluslararası bilimsel etkinlik- leri, makaleleri ve Türk bilim insanlanmn bilimsel etkin- likleri üzerine araşürmalarını yayımladığımız Prof. Dr. Mehmet Doğan, aynı zamanda, bilim ve teknoloji tarihi üzerine çalışmalanyla tanınır. Doğan'mbu konuda çeşitli dergilerde yayımlanmış çoksayıda makalesibulunuyor. Mehmet Doğan, bu alandaki bilgi birikimini değer- lendirmek için daha büyük bir çalışmaya girdi ve Sümeriilerden Günümüze Bilim ve Teknoloji- Cumhuriyet Türkiyesinde Bilim ve Teknoloji konulannı araştırarak, Bilim ve Teknoloji Tarihi kitabmı yayımladı. Doğan, Hacettepe Üniversitesi'nde çeşitli düzeylerde yönetici- lik yaptr, analib'kkimya ve spektroskopiüzerinde çoksa- ıs yıda araştırması varve bugûne kadar makalelelerine 1000'i aşkın atrfaldı. Doğan, kitabma, bilimin ne oldu- ğukonusuylabaşlıyorvebilimin tarihi kaynaklanna eğiliyor. Bazı tarihi dö- nemler, uygariıklar, bilimcilerve çağ- lar, bubölümünbaşlıklan. Eskiçağda ve tarihi çağlarda bilim, llkçağda bi- lim, Mezopotamya uygariığı, Mısır tarihi ve Mısır'da bi- lim, EskiÇin tarihi ve bilimi, Hint uygariığı ve Hint bilimi, eski Amerika uygariıklan ve bilimi, Yunan ve Roma uy- garlıklan, Ortaçağda bilim ve teknoloji, Islamın altın ça- ğında bilim ve teknoloji; Bazı bilim alanlannıngelişim ta- rihçesi, Bazı teknolojik gelişmelerin tarihi, Türkiye olarak Bilimden Teknolojiye, kitabm ana başlıklan... Doğan'ın ilginç saptamalarıyla özgün birküap. Tnyfıın Akgül