Katalog

8 Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] 06 yılı Aralık ayı sonunda Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev Çin Halk Cumhuriyeti’ne 5 günlük bir ziyarette bulundu. Aynı yıl içerisinde ikinci kez yapılan ve pek çok açıdan önem taşıyan bu ziyaret iki ülke medyasında da geniş yankı buldu. Ziyaret sırasında enerji, ticaret ve bazı alanlarda imzalanan anlaşmaların yanı sıra asıl önem taşıyan konu, "psikolojik" boyut, yani özellikle Kazakistan’ın bağımsızlığını kazandıktan sonra dile getirilmeye başlanan ve ülkede yaygın olan "Çin’in yayılması"(etkisini arttırma) endişesinin biraz da olsa giderilmesine yönelik yapılan girişimlerdir. ÇinKazak ilişkileri enerji eksenli gelişiyor… C S TRATEJİ CNPC şirketi Kazakistan’da faaliyet gösteren ve ülkedeki petrolün yüzde 9,5’ni çıkaran Kanadalı "PetroKazakistan" şirketini 4,2 milyar dolara satın almıştı. CITIC şirketinin "Nations Energy" şirketinden satın aldığı "Karajanbas" petrol yatağının petrol rezervlerinin 340 milyon varil olduğu tahmin edilmekte, günlük çıkarma kapasitesi ise 50 bin varili aşıyor. Buradan çıkarılan petrol Karadeniz ve Akdeniz’deki deniz terminallerine ulaştırılıyor. Kanadalı "Nations Energy" "Karajanbas"ı 1997 yılında satın alarak sondaj modernizasyonu ve tesisat yenilemesini yapmıştı. Kazakistanlı Bakanın olumsuz açıklamaları CITIC Group’un bünyesindeki CITIC Resources’ın hisse değerinin yüzde 8 düşmesine neden olmuştu. Ülke basını, bu açıklamaları Çin’in ülkedeki enerji sektöründe artan rolüne bağlıyor. Ancak bu tür tedirginlik sadece gelişmekte olan ülkeler için geçerli değil. Örneğin, 2005 yılında ABD hükümetinin müdahalesi sonucu Çin devletine ait petrol şirketi National Offshore Oil Corporation’ın (CNOOC), Amerikan petrol ve gaz şirketi UNOCAL'ı satın almak için sunduğu 18,5 milyar dolarlık teklifi geri çektiğini açıklamıştı. CITIC şirketinin Kazakistan’da faaliyet gösteren "Nations Energy" şirketinin aktiflerini satın alacağı haberi ülkede tartışmalara yol açtı. Tartışmaların başında, söz konusu anlaşmanın ülkenin ulusal güvenliğini tehdit etmesi konusu geliyor. "Karajanbas" petrol yatağını işletme anlaşması ancak CITIC şirketinin Kazakistan’ın "KazMunayGaz" şirketine bir yıl içinde hisselerinin yarısını vermesi vaadi ile gerçeklemiş oldu. Kazakistan’ın önde gelen analistlerinden siyaset bilimci Dosım Satpayev’e göre, Çinli yatırımcılara yapılan baskılar bir rastlantı değil ve belli kişilerce yaptırılıyor, aynı zamanda Kazakistan’da bir Çin lobisinin oluşmasından da şüphelenmek mümkün. Satpayev’e göre, burada asıl olan politikacıların bahsettiği Çin’in "ekonomik yayılması" değil, bürokratların yolsuzluğudur. Bunun sonucunda ülkenin yararına olmayan anlaşmalar yapılır dolayısıyla Kazakistan’ın ekonomik güvenliği de darbe alır. Zira her yatırımcı yatırım yaptığı ülke hükümetinin kurallarına göre davranır, kurallar Kazakistan’ın yararına değilse, bu yatırımcıların değil, hükümetin suçudur.(1) Ayrıca Çin’in Kazakistan’da yürüttüğü yatırım politikası, diğer ülke ve bölgelerde (Afrika veya Ortadoğu’da) yürütülenden farklı değildir: Bu politika katı ulusal ve ekonomik çıkarlar doğrultusunda yürütülüyor. Burada en önemlisi Kazakistan’ın, dev komşusunun enerji politikasına alet olmadan kendi ulusal çıkarlarını gözeterek dengeli bir politika yürütmesidir. Nazarbayev’in bu ziyareti sırasında 2004 yılında imzalanan ve 2005’te açılışı yapılan AtasuAlaşankou petrol boru hattının 2. bölümünün yapımı için gerekli anlaşma imzalandı. Ayrıca ziyaret sırasında bölgede Rusya’nın tekeline de büyük darbe vuracak nitelikte Türkmen gazının Kazakistan üzerinden Çin’e ulaştırılması için gaz boru hattının yapımına ilişkin prensip anlaşmasına varıldı. Kazak yönetiminin pragmatist yaklaşımı Rusya’yı alternatif boru hatlarına itiyor. Rus basınında eleştirilen bu girişimler Rusya’nın son zamanlarda uyguladığı enerji alanındaki şantaj yöntemleri göz önüne alındığında Kazak yönetiminin ulusal çıkarı doğrultusunda ülkesini böyle bir ihtimalden koruma girişimi olarak da nitelendirilebilir. Zira uluslararası enerji politikaları ve işbirlikleri orta ve uzun vadede güven ve istikrar gerektiren unsurlardır. Dipnot: 1 http://www.regnum.ru/news/740620.html 20 Pekin Orta Asya’da ilerliyor İKİLİ İLİŞKİLER Kazakistan Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, Çin ve Kazakistan’ın ikili ilişkilerini stratejik ortaklık olarak nitelendiriyorlar. 2002 yılı Aralık ayında imzalanan İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’ndan sonra aynı yıl içinde iki ülke yetkilileri 2003–2008 Ortak İşbirliği Programı’nın altına imza attılar. Günümüzde iki ülke arasındaki tüm ilişkileri bu belgeler düzenliyor. Kazakistan ve Çin arasında 160’tan fazla anlaşma imzalanmış durumda. Anlaşmaların arasında 2005 yılının Temmuz ayında Çin Devlet Başkanı Hu Jintao’nun Astana’ya yaptığı ziyaret sırasında imzalanan ve KazakistanÇin stratejik ortaklığının oluşturulması ve geliştirilmesini amaçlayan Stratejik Ortaklık Bildirisi ayrı bir önem taşııyor. Çin ve Kazakistan arasında imzalanan 2002 yılı anlaşmasını pekiştiren bu bildiride "iki ülkenin 21. yüzyılın sürekli ve sağlam işbirliğinin somut hedefleri" belirlenmiş oldu. Günümüzde 1500 Kazakistanlı genç Çin’de eğitim görmekte, aynı şekilde Çinli gençler de Kazakistan’da okumaktalar. Ayrıca 2006 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi 6 milyar doları aştı, ilişkilerin gelişmesi sonucu Çin’de 2007 yılı Kazakistan yılı ilan edildi. Çin’in Kazakistan ve diğer Orta Asya ülkeleriyle enerji alanında anlaşmalar yapması, farklı yorumlara neden oluyor. Anlaşmalar, Astana’da bir kesim tarafından güvenlik riski olarak algılanıyor. Pekin’in ilerleyişi Moskova’yı da rahatsız edebilir. istiyor. Bu amaçla Çin’e ait CITIC şirketi yıl sonunda Kanada’da kayıtlı ve Endonezyalı yatırımcılara ait Kazakistan’da petrol çıkaran "Nations Energy" şirketi ile 2006 yılının HaziranEkim sonu arasında görüşmeler yapmıştı. Bu görüşmeler sonucunda "Nations Energy"ye ait 1,9 milyar dolarlık Kazakistan aktiflerinin satın alınmasına yönelik anlaşmanın imzalanması planlanmaktaydı. Ancak Aralık ayı sonunda imzalanabilen bu anlaşmanın onayı o kadar kolay olmadı. Kazakistan’ın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Baktıhoca İzmuhamedov, hükümetin bu anlaşmayı engellemek için girişimlerde bulunacağını belirtti. Bunun nedeni ise ülkede Çin yatırımlarının artmasından kaynaklanan tedirginlik. Zira günümüzde dünyanın ikinci petrol tüketicisi olan Çin ile sınırı olan Kazakistan’da Çin’in en büyük petrol şirketi Çin Ulusal Petrol Şirketi (China National Petroleum Corp(CNPC) Kazakistan petrolünü Çin’in kuzeybatısına taşııyor. 2005 yılında Nazarbayev ve Jintao ENERJİ İHTİYACI Ekonomisi hızla büyüyen ve 2020’li yıllarda ABD ile Rusya’yı geride bırakacak satın alma gücüne ulaşacağı tahmin edilen Çin’in bu ekonomik büyümeye paralel olarak artan enerji ihtiyacı dikkate alındığında bir enerji sağlayıcı olarak Kazakistan’ın Çin için varlığı daha çok önem kazanıyor. Ancak gereken enerjiyi sağlama girişimleri, özellikle iki ülke arasında enerji alanında imzalanan anlaşmalar zaman zaman ülke halkının ve önde gelen aydınların tepkisini çekiyor. Günümüze kadar petrol alanında yüzde 28 oranında Kazakistan ekonomisi içerisinde yer alan Çin bu hacmi artırmak