Katalog

18 Mehmet ŞAHİN Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü İran’ın kolaylıkları ve zorlukları ışığında: C S TRATEJİ ortadan kaldırmak için uğraşacaktır. İran açısından önemli olan ortaya çıkan bu durumdan ne derece faydalanıp, faydalanamayacağıdır. 1979’daki devrimden sonra İran, Şii devlet kimliğini ön plana çıkartarak ve Şiilerle arasındaki tarihi, kültürel ve dini bağları kullanarak her zaman bölgede etkinlik kurmaya çalışmıştı. Ama dikkat edilmesi gereken nokta şudur; İran bölge Şiilerini kendi rejimi ve devletinin çıkarı için kullanmaya çalışıyor. İran’ın çıkarlarına ters geldiğinde Azerbaycan örneğinde olduğu gibi Şiiliği görmezlikten gelebiliyor. Demek ki İran’ın jeopolitiği ile Şii jeopolitiği karşı karşıya geldiğinde İran, İran’ın jeopolitiğini tercih ediyor. Bundan da anlaşıldığı üzere Şii jeopolitiği İran jeopolitiğinin bir türevi durumundadır. Günümüzde İran Şii eksenini kullanma yoluna gidecektir ve böyle bir fırsat vardır. Fakat bu sınırsız bir olanak değildir. Çünkü bunun önünde yukarıda bahsedildiği üzere çok ciddi engeller bulunuyor. D ünyadaki bir milyar üç yüz milyon Müslüman nüfusunun yaklaşık olarak yüz otuz milyonu Şii mezhebinin mensuplarından oluşuyor. Bu Şii nüfusunun büyük çoğunluğu (yaklaşık 120 milyonu) Pakistan ile Lübnan arasındaki bölgede yaşıyor. Şiiler İran, Irak, Bahreyn ve Azerbaycan’da çoğunluğu oluşturuyor. Lübnan’da ise, en büyük dini grubu teşkil ediyor. Ayrıca Körfez ülkeleri, Suudi Arabistan, Pakistan ve Afganistan’da önemli miktarda Şii nüfusu mevcut. Bunun yanında az da olsa Hindistan, Tacikistan ve Doğu Afrika’da da Şii nüfus bulunuyor. Ortadoğu’da Şii denklemi İRAN’DA HUMEYNİ 1979 yılında Ayetullah Humeyni’nin önderliğinde İran’da yaşanan devrim sonucunda ideolojisini Şiilikten alan İran İslam Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Ortadoğu’da siyasi dengelerde köklü değişiklikler yaşandı. İran’da yaşanan bu devrimle birlikte hem bölge devletleri hem de ABD gibi bölgede yaşamsal çıkarı olan devletler bölgeye yönelik yeni politika arayışlarına girdiler. İran 1979 devriminden sonra Şiiliği dış politikasının önemli bir aracı haline getirerek "rejim ihracı" politikası izlemeye başladı. İran’ın bu yeni dış politikası bölgede yeni yapılanmaların ve olumsuzlukların yaşanmasına neden oldu. İran’da Şiiliği ön planda tutan ve bunu dış politikasının bir aracı olarak ortaya koyan bir devletin ortaya çıkmasıyla birlikte 1979’dan itibaren bir Şii jeopolitiğinden bahsedilmeye başlandı. İran, devrimden sonra bölgedeki Şiileri harekete Afganistan’da Taliban, Irak’ta Saddam yönetiminin yıkılması İran’a kolaylık sağlıyor. İran, ezeli düşmanından kurtulmanın yanı sıra Irak’ta Şiiler aracılığıyla ABD’yi zayıflatmayı hedefliyor. Ortadoğu’da olası Şii İRAN İÇİN ENGELLER 1979’dan sonra hem de 2003 yılında ekseninin güçlü karşıtları bulunuyor. Hem ABD’nin Irak’ı işgalinden sonra gelişen geçirmeye çalışsa da, bazı hareketlenmeler dışında istediği sonuca ulaşamadı. Aksine, devrim sonrası İran’ın rejim ihracı politikası İran’ı bölgede bir anlamda yalnızlığa itti. Hatta Irak’la yaşanan sekiz yıllık savaşın ana nedeni İran’ın bölgedeki etkisini kırmaktı. Bu iş için de dönemin Irak Devlet Başkanı, geçtiğimiz Kurban Bayramı’nda idam edilen lideri Saddam Hüseyin kullanıldı. 11 Eylül 2001 olaylarından sonra ABD, Ortadoğu’ya yönelik politikasında ciddi değişiklikler yaptı. Saldırılardan sorumlu tuttuğu Taliban Yönetimi’ni devirmek için Afganistan’a müdahale etti. 2003 yılının Mart ayında ise, Irak’ı işgal ederek Ortadoğu’daki mevcut dengeyi bozan ABD, İran’ı Taliban ve Saddam yönetimlerinden kurtarmış oldu. Saddam Yönetimi’nin sona ermesiyle Ortadoğu’da bölgesel etkileri de olacak olan belirgin bir "Şii ekseni" ortaya çıktı. Bazı uzmanlar ortaya çıkan bu Şii ekseninin İran için büyük fırsatlar yaratacağını ileri sürdüler. Bir Şii ekseninin olduğu ve İran’ın da bunu bir fırsat olarak görüp kullanmak istediği doğrudur, ancak, Şii eksenini İran’ın ne kadar kullanıp kullanamayacağı zamanla anlaşılacaktır. Çünkü İran’ın bu eksenden faydalanabilmesinin önünde ciddi engeller bulunuyor. olaylara baktığımızda, İran’ın Şii kartını Ortadoğu denkleminde kolay kolay oynayamayacağı anlaşılıyor. Çünkü Ortadoğu’da oyunlar güçlü oyuncular barındırır. İran’ın önündeki gözüken önemli engellerin başında ABD geliyor. Bunun dışında İsrail, Sünni ekseni ve Şiilikteki farklılıktan kaynaklanan engellerin de İran’ı sınırlayacağı gözleniyor. ABD ENGELİ Sıkı bir ABD müttefiki olan İran, 1979 yılında yaşanan İslam devriminden sonra ABD için Ortadoğu’da bir "çıbanbaşı" konumuna geldi. ABD İslam devriminden sonra İran’ı sınırlamak için İranIrak savaşı’nda (198088) Irak’a destek verdi. 2003 yılının Mart ayında Irak’ı işgal eden ABD, önceden destek verdiği Saddam’ı yönetimden uzaklaştırdı. Şimdi ise ortaya çıkan yeni Şii ekseninden İran’ın faydalanmasını engellemek için elinden geleni yapıyor, yapacaktır. ABD, Afganistan’da Taliban Yönetimi’ne Irak’ta ise Saddam Yönetimi’ne son vererek İran’ı iki düşman yönetimden kurtarmış olsa da bunu İran için yapmadığı aşikârdır. ABD, İran’ın bundan yararlanmasını engellemek için her yolu deneyecektir. İran için Taliban ve Saddam gibi iki komşu düşman yönetim ortadan kalkmış olda da Hizbullah militanları... İRAN İÇİN FIRSATLAR Irak’ta Saddam Yönetimi’nin devrilmesiyle birlikte ortaya çıkan Şii ekseni İran için bir fırsat oldu. Bundan sonra Şii ekseni İran için bölgesel politikada oynayabileceği önemli bir karttır. Bu kart, aynı zamanda İran’a dış politikada pazarlık olanağı da kazandırma potansiyeline sahip. İran bu ekseni kullanarak hem bölgesel hem de uluslararası kuşatılmışlığını Sistani