Katalog

12 C S TRATEJİ Washington, Ortadoğu’daki ABD Irak’ta Bahadır Selim DİLEK O rtadoğu, 2007 yılına Irak’ın devrik lideri Saddam Hüseyin’in idamının yarattığı tedirginlik içinde girdi. Bölge ülkelerinde bütün dikkatler, Saddam Hüseyin sonrası, Irak’ta yaşanacak olası gelişmelere çevrildi. Irak’ta yaşanan çatışmaların –iç savaşıngiderek tırmanacağı, ŞiiSünni ayırımının daha da derinleşeceği, ülkenin parçalanmasının hızlanacağı yorumları öne çıktı. Bu tablo içinde Washington yönetimi de Irak politikalarını revize etmek için düğmeye bastı. Peki, ABD sadece politikalarını ve bu politikalara bağlı uygulamalarını revize ederek, Irak’ta içine düştüğü bataklıktan kurtulabilir mi? Bu sorunun yanıtını vermeden önce ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) çerçevesinde Irak politikasının neden çöktüğünü, bu çöküşü ortaya çıkartan nedenlerini ortaya koymak gerekiyor. ABD, Irak’ta yalnızca istikrar ve barış sağlayamamakla kalmadı, aynı zamanda BOP’un uygulaması ilk girişimde başarısız oldu. Mezhep ve etnik önceliğine dayanan siyasi yapı denemesi, taraflar arasında uzlaşma getirmedi. Bununla da yetinmeyen Washington yönetimi, Irak’ta kendisine kayıtsız koşulsuz destek veren Kürt grupların önünü açtı, onlara büyük siyasi avantajlar sağladı. İlk dönemde İran faktörünü çok ciddiye almayan ABD, Şiilerin ön plana çıkmasına izin verirken, direnişi organize ettikleri, Saddam yanlısı oldukları gerekçesine dayanarak Sünnileri sistemden dışladı. Ancak, çok geçmeden yapılan hatanın farkına varan Washington’daki "oyun kurucular", Türkiye’yi de devreye sokup, Sünnilerin siyasi sistem içine çekilmesini sağladılar. Sünniler, ABD ile yaptıkları pazarlık sonucu hem Anayasa’da tadilat yapılacağı garantisini aldılar hem de siyasi sistem içinde temsil edilme şansı yakaladılar. Ancak, dini ve etnik ayırımlar üzerine kurulan politik sistem, bir taraftan Irak’ın parçalanmasına giden sürecin önünü açarken, diğer taraftan da gruplar arası çekişmelerin politik arenadan sıcak çatışmaya taşınmasına neden oldu. ABD askerlerine yönelik saldırılara mezhepler ararsı çatışmalar da eklenince, Irak’ta son altı ay içinde bir günde yaşamını yitiren insan sayısının ortalaması yüzün üzerine çıktı. ABD askerleri Bağdat’ta Yeşil Bölge dışında faaliyet gösteremez oldu. Şiiler, Bağdat’tan Sünnileri çıkarmak için yoğun bir çatışma ortamı yarattı. 2006’nın son döneminde Irak’taki şiddet sarmalı gerek ABD gerekse Irak halkı için içinde çıkılmaz duruma geldi. Ne ABD’nin desteği ile kurulan Nuri El Maliki hükümeti ne de büyük umutlarla oluşturulan –yarısına yakınını peşmergeler oluşturuyorIrak Ordusu, çatışmaların önüne geçebildi. Irak’tan başlayan göç hareketi büyük boyutlara ulaştı. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği yalnızca 2006 yılında yaklaşık yarım milyon Iraklının ülkede başka bölgelere kaçtığını açıkladı. Irak'ta 2006 sonuna kadar iç göçe zorlananların toplam sayısı 1.7 milyon kişi olarak tespit edilmişti. UNCHR, Irak'tan, başta Suriye, Ürdün, Lübnan, Mısır ve Türkiye olmak üzere yurt dışına kaçanların sayısını da yaklaşık 2 milyon olarak bildirdi. Bu tablo yılın sonuna doğru daha da sıkıntılı bir duruma geldi. İşte bu noktada, ABD’deki "iç denetim mekanizmaları" harekete geçti. ABD Başkanı George Bush, Kongre ara seçimlerinde Cumhuriyetçiler aleyhine ortaya çıkan tabloyu gerekçe gösterip Savunma Bakanı Donald Rumsfeld’i görevinden aldı ve yerine eski CIA başkanlarından Robert Gates’i atadı. Böylece, ABD’nin Irak politikasında revizyona gideceğinin ilk işareti ortaya çıktı. İkinci belki de birincisinden çok daha fazla umut doğuran işaret ise hazırlayanları arasında Gates’in de bulunduğu Irak Çalışma Grubu’nun, kamuoyunda HamiltonBaker raporu olarak bilinen öneriler dizisinin yayınlanması oldu. Bu rapor, başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerinin de umutlanmasına neden oldu. UMUTLANDIRAN ÖNERİLER Raporda yer alan şu önerilerin yaşama geçmesi durumunda Irak’ta akan kanın duracağı beklentisi ortaya çıktı. 1. Birleşik Devletler, Irak Hükümeti ile birlikte kapsamlı bir Yeni Diplomatik Çalışma başlatarak, Irak’ın ve bölgenin sorunlarını ele almalıdır. Bunun için, 31 Aralık 2006 tarihinden önce harekete geçilmelidir. 2. Irak’ı ve tüm bölgeyi kapsayacak bu çalışmanın amaçları aşağıdaki gibi olmalıdır; Irak’ın birliğini ve toprak bütünlüğünü korumak, Irak’ın komşularından gelebilecek ve istikrarı bozacak nitelikteki müdahaleleri sona erdirmek, Komşu ülkelerle ortak sınır devriyelerini de kullanmak suretiyle Irak’ın sınır güvenliğini sağlamak, Irak sınırları ötesinde devam eden istikrasızlık ve çatışmaların yayılmasını önlemek, Irak’a sınır komşusu olmayan Müslüman devletlerden ekonomik yardım ve ticari, politik, hatta askeri destek alınmasını sağlamak, Ülkeleri, Irak’ta milli, politik bir uzlaşma zemininin sağlanması konusunda harekete geçirmek, Irak’ın meşruluğunu diplomatik ilişkiler vasıtasıyla geçerli kılmak ve Bağdat’ta yeni Büyükelçiliklerin kurulmasını sağlamak, Bölgedeki kilit başkentlerde (RiyadSuudi Arabistan v.b.) aktif olarak çalışacak Irak elçiliklerinin kurulmasını sağlamak, Irak’ta, Kerkük konusunda, tüm kesimlerin onay vereceği bir anlaşmanın yapılabilmesine yardımcı olmak, Irak Hükümetine, milli uzlaşmanın sağlanması, petrol gelirlerinin adil dağıtımı ve milislerle mücadele gibi üstesinden gelinmesi gereken önemli askeri, politik ve ekonomik aşamalarda gerekli desteği vermek, 3. Yeni Diplomatik Çalışmayı tamamlayıcı olarak ve aşağıda ele alınan Destek Grubuna ek olarak, MEZHEP ÇATIŞMALARI TETİKLENDİ Aslında, ABD’nin Irak’taki sıkıntısı ve 2003 yılındaki işgalin ardından uyguladığı politikaların getirdiği çıkmazlar, 2006 yılının başında netleşmişti. Öncelikle direniş olarak adlandırılan şiddet eylemleri, 2006 yılı ortasından itibaren, mezhep çatışmalarına dönüştü. ABD, işgalin ardından Irak’taki politik yapıyı dini ve etnik esaslar üzerine şekillendirdi. Irak halkını, Şiiler, Sünniler, Kürtler, Türkmenler ve Hıristiyanlar olarak ayırdı. Politik yapılanların da dini ve etnik kimlikler üzerinde oluşturulmasına olanak tanıdı.