Katalog

Türkiye’nin doğal zenginliği: Zeytinyağı Yusuf ÖZKAN ZMİR Dünyada tüketimi hızla artan ve "sağlık iksiri" olarak sunulan zeytinyağı, Türkiye’nin de Akdeniz çanağında yer alması nedeniyle önemli doğal zenginliklerinden. Artık margarinlerin bile "zeytinyağlısının" piyasa verildiği bir süreçte, bilinçli üretici ve tüketicilerin de sayısı artıyor. Türkiye, yıla bağlı olarak dünya zeytinyağı üretiminde İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus ve Suriye’nin ardından geliyor. Sektör, üreticinin önündeki tüm engellere karşın önemli bir atılım içinde. Büyük şirketlerin yanı sıra, bireysel çabalarla zeytin ağaçlarının sayısı artıyor. Üretimin içinde olanlar, siyasi karar vericilerin de bu zenginliği fark etmeleri ve ülke geleceği için gerekli adımları atmalarını bekliyor. Zeytinyağı, dünyada son yıllarda en fazla ilgi gören "meyve sularının" başında geliyor. Başta ABD, Kanada, Japonya olmak üzere, bir çok ülke her yıl daha fazla zeytinyağı tüketiyor. Yıllık tüketim artışının yüzde 10’lar düzeyinde olduğu belirtiliyor. Dünyada sezona göre yaklaşık 3 milyon ton zeytinyağı üretiliyor. Bunun yaklaşık yüzde 20’si uluslararası ticarette değerlendiriyor. Toplam tüketimin yüzde 70’ini AB ülkeleri gerçekleştiriyor. Türkiye’nin son 10 yıllık zeytinyağı üretim ortalaması 115 bin ton. Üretim, "var" ve "yok" yıllarına göre değerlendiriliyor. Bunun 60 bin tonu iç pazarda tüketilirken, yaklaşık 8 bin tonu da ambalajlı olarak ihraç ediliyor. İhracat ve üretim oranları, dökme zeytinyağı ihracatına izin verilip verilmemesine bağlı olarak değişiyor. Ülkemizde geçen sezon, "var yılı" olmasına karşın, 165 bin tonluk rekolte beklentisinin aksine 140 bin ton zeytinyağı elde edildi. Bu yıl ki toplam rekolte beklenti ise 90 bin ton. Ülke stoğunun, üreticinin elindekilerle birlikte 100 bin tonu aşması bekleniyor. Tüketim ise, son yıllardaki bilinçlenmeye karşın yeterli değil. Avrupa’da on litrelerle ifade edilen kişi başına yıllık tüketim, ülkemizde 800 gram düzeylerinde. Bu rakamın 2 litreye çıkması durumunda, ülke zeytin ve zeytinyağı sektörünün de büyük bir sıçrama yapacağı belirtiliyor. İ Dünyada 2002/2004 sezonunda yaklaşık 3.2 milyon ton zeytinyağı üretildi. 20042005 sezonu verileri belirlenmese de, rakamın 2.8 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. Türkiye bir önceki sezonda dünya üretiminden yüzde 2.5’lik pay aldı. İzmir Ticaret Borsası’ndan edinilen bilgilere göre, dünyada 2002/2004 sezonunda yaklaşık 3.2 milyon ton zeytinyağı üretildi. 20042005 sezonu verileri belirlenmese de, rakamın 2.8 milyon ton olacağı tahmin ediliyor. Türkiye bir önceki sezonda dünya üretiminden yüzde 2.5’lik pay aldı. Tüketimde ise dünyada 20032004 sezonunda yaklaşık 2.8 milyon ton zeytinyağı tüketildi. Dünyada en önemli zeytinyağı üreticileri, aynı zamanda en önemli tüketici konumundalar. Yunanistan’da kişi başı yıllık tüketim yaklaşık 25 kilogram. İspanya’da 15, İtalya’da 14, Suriye’de 7, Tunus’ta 6, Fas’ta 6 kilogram. Önemli üretici ülkelerden Türkiye’de ise bu rakam sadece 800 gram. Dünya’da 2003/2004 sezonunda 682 bin ton, geçen sezon da 584 bin ton zeytinyağı ihracata konu oldu. İtalya, İspanya, Tunus, Türkiye ve Suriye ihracatta ilk beş sırayı alıyor. İtalya, 2003/2004 dönemindeki 211 bin ton, geçen sezon da 245 bin tonluk ihracatıyla dünyada ilk sırada. Ülkemiz ihracatı ise, yine "var" ve "yok" yıllarına bağlı olarak farklılık gösteriyor. 2003/2004 sezonunda toplam ihracatımız 46 bin ton olarak gerçekleşti. Zeytinyağının en büyük alıcı ülkeleri ise ABD, AB, Japonya, Avustralya, Kanada ve Brezilya. Geçen sezon ABD ve İtalya’nın dünya ithalatındaki payı yüzde 63. Sofralık zeytin üretiminde de AB ülkeleri başı çekiyor. 2003/2004 sezonunda dünyada 1.6 milyon ton sofralık zeytin üretildi. En önemli üreticiler AB ülkelerinin yanı sıra, Suriye, Fas, ABD, Mısır ve Türkiye. Bu ülkeler dünya toplam üretiminin yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Aynı ülkelerin tüketimden aldıkları pay ise yüzde 86. Bu nedenle stoklar geçen sezona girerken yüzde 4 oranında azaldı ve 410 bin tona geriledi. Geçen sezonda dünya sofralık zeytin üretimi, bir önceki yıla göre yüzde 7 oranında gerileyerek 1.5 milyon ton oldu. Son 10 yıllık dönem incelendiğinde, İspanya dünyadaki sofralık zeytinlerin yüzde 30’unu üretti. Bunu yüzde 7’lik payla Yunanistan, yüzde 5’le de İtalya izledi. Dünyada zeytin ve zeytinyağı Dünyada zeytin ve zeytinyağı üretiminde başı, İspanya, İtalya ve Yunanistan çekiyor. Bu üç ülkenin, geçen sezon AB üretimindeki payı yüzde 97. AB ülkeleri, dünya üretiminin de yüzde 77’sini gerçekleştiriyor. On yıllık ortalamalara göre İspanya dünya zeytinyağı üretiminin yüzde 37’sini, İtalya yüzde 24’ünü, Yunanistan da yüzde 16’sını üretiyor. İspanya’da 2,5 milyon hektar ekili alanda 250 milyon, İtalya’da da 190 milyon zeytin ağacı olduğu bildiriliyor. Bu ülkeleri 125 milyon ağaçla Yunanistan, 99 milyon ağaçla Türkiye, 55 milyon ağaçla Tunus ve 40 milyon ağaçla Portekiz izliyor. Ülkemizde 400 aile geçimini zeytinden sağlıyor. olarak artış gösteriyor. Ancak meyve verenlerin oranı süreç içinde azalmış durumda. 1995/1996 sezonunda toplam ağaç sayısının yüzde 93’ü meyve veren ağaçlardan oluşurken, geçen sezon bu oran yüzde 90’lara geriledi. Bu durum da sektörle Yine geçen sezon 400 bin ton zeytin yemeklik, 1 milyon 200 bin ton zeytin de yağ amaçlı kullanıldı. Ülkemizde zeytinyağı ihracatı önceki sezon bir önceki döneme göre miktar olarak yüzde 34, değer olarak da yüzde 18 oranında geriledi. 49.6 bin ton ihracata karşılık 133 milyon dolar elde edildi. En fazla ürün, İtalya, ABD, Kanada, İspanya ve Suudi Arabistan’a satıldı. Bu beş ülkeye yapılan satışın payı, toplam ihracat içinde yüzde 82 oldu. Yine 2003/2004 döneminde ihracatın yüzde 57’si dökme, yüzde 31’i kutulu, yüzde 12’si de varilli olarak gerçekleştirildi. Aynı sezon, Türkiye toplam ihracatının yüzde 93’ünü Ege Bölgesi gerçekleştirdi. Bunu yüzde 5.9’luk payla Akdeniz, yüzde 1’lik payla da Güneydoğu Anadolu Bölgesi izledi. AB desteklerle önde Birlikte uygulanan destekleme politikalarının, ülke üretim ve tüketimlerini olumlu yönde etkilediği belirtiliyor. Yunanistan’ın ihracatının AB üyesi olduktan sonra 5 kat artış göstermesi buna bağlanıyor. Birlik üyesi ülkelerin üreticileri 20032004 sezonunda bir ton zeytinyağı için bin 322 Avro üretim yardımı alabildi. AB zeytinyağı için bütçesinden her yıl 2,5 milyar Avro ayırıyor. Bu tutarın yaklaşık yüzde 90’ı üretim yardımlarında kullanılıyor. Türkiye’de durum Daha öncede vurguladığımız gibi ülkemizde yaklaşık 99 milyon zeytin ağacı bulunuyor. Türkiye’de toplam zeytin ağacı sayısı son on yıllık dönemde düzenli 6