Katalog

C İ Z G İ dcmcktir. Eğer konuşma balonunun tüm çevresi zigzaglı bir cizgiyle çizilmişse, bu da konusanın ruh durumunun iyicc ayrıntılı bir sıandardizasyonuna uygun olarak, yerine göıe kı/gınlık, korkıı. heyecan, bagırma ya da patlama anlamına gelir. DiŞer bir lcmel öge îse yazanrı kenıii dilindcki ses bcnzetmeleri kaynagından serbesiçe yararlanan bir ses dUzeyini it'ade ctmek ivin kullanılan graf'ik işaretleridir. üurada oldukça titiz bir ses siciline rastlıyoruz; hızla geçen bir merminin "zıp" scsiııden, av tüfe&inin "crack" sesine, yumrugun "smack" sesindeıı, hızla çarpılan bir kapının Mam" sesine, ıska gecen bir yumruğuıı "8wlsh" scsindcn, yere düşnıcyi anlatan "bump" sesi ç<$iıterine (bomp. plofO, gözyası dökiilduğünü grtstermek için kultanılan "slgh" ya da "sniff" sesinden, beyin hücrelerinin calısmasını anlaian "mnmble" sesine kadar büyiik bir çe*itlilik gösıeren bir ses siciii. Bunların birçogu daha şiındiden tanınan ses ben/etmcleri huline gelmis dıınınıda; "dil issrelleri" ulına tvelliklerini kaybcdip verili bir sesin gârüntusüne deıık duşmeyc baslıyorlar; çizgi mmanııı geleneksel semantigiıuic yeııi bir "işarcl" ij>levi kazanıyorlaı. gOrmek mümküııdür. Bundan başka teksıle rcsim arasındaki ironik bir bagımsızlıfa da rastlayabiliriz. Bu çeşit örneklere ise, ana hikâyenin geri plana ilildiği, arka planda da "Ji({({s"teki Mac Manus ya da "Sınokey Sl<»ver"da oldııgu gibi, çurçcveniıı dışına taşan küfilk adamcıkların Omeğindeki sürrealist bir sürcci anlatan bir alt sahncııin olduğıı çizgi romanlarda rasllanır. Bazen de resim ve tek.st arasındaki bu bağımsı/lık, çizerin şakasmdan çok, göriınlü Oğesinin kcndi kendine coşarak cinnet geçirmesinin sonucu urtaya vıkar. Kinıi /.aman, geri plandaki yerd renklerin gösierdiği Vt;!,iıliligin, "mesaj"ın, hikâyenin o nokıasındaki ileii$im ihıiyacını kat kai a$iığı, buna karşılık salıncyi, ince çalışmalartn sonucu olu^muş bir natürmontaki gerçekçi tizclliklmlc olduğıı gibi, sadece varlıklarıyla değcr ka/.anaıı ikincit anekdoılar bolluğuyia zenginlestircn en "soigne" çerçevelerle de karşıLifirız, Sorı olarak görünli) dctaylarının figilrlerin deıık üilşen konuşmalarına büyUk bir özcnlc ııyduruldııgu vc böylcliklc sonuçia iyi bir filnı ardısıllığına ben/cycn bir elkinin ortaya çıkıığı durumlar da sO/. konusu. Daha Oııcc inceledigimi/ Steve Canyon cli/isiınleki karakteristik özcllikterde olduğu gibi. Bir çcrçeveyle bir sonraki cerçeve arasındaki ilişki, bir di/i "tnonlaj kıırnlları" • lurafındun ><>ıılfn(lirilir. Burada "muıılaj" kavramım kullundıın, ancuk filme yapılan bu göndrrmı. (i/|;i rumandaki mııtılajın, bir di/i duragan rt'smi «It'vamlı kayan bir akıntı feklinde crilrn filmc (jore, furklı ıılıtıığuıııı uııııllıırmuınalı. öbür >ıııi(lıtıı dn \'iı^i romun. hikâyenin "conliııuıım"uını, a/ sayıda oııemli parı;alara bölcr. Okuyucu dogal olarak bu parçaları. hayal gücüylc hirlcştirip dcvamlı akıp gidcn bir film gibi kavrar. Stevc Canyon sayfasını anali/ ıdırkçn, liir di?i statik anı. dinamik bir aıdıllıkia eriıme eğilinıine kapıidım. l'velyn Sullerüt çizgi roman ardılhgındaki bu lemcl devaınlılığı. lialyan "f<)Uır(iman/i"yi (bi/.dcki fotoromanlar) aııaliz ederkcn göstermişıir. Sullernl, okuyucur.un fotoromandaki hikâyeyi hatırlama yeleııejiyie ilgileniyordu, Aııaü/ sonuçlan, birçok okuyucuıuın, keııdilerine a konuda soru yOııcltilciigindc. sayfada var olınayan, anıa ancak arka arkaya gelen iki lotoğrala bakarak v'karsanıası yapılabilecok sahneleri hatırladıklarını gflsıerdi. Sullerot, an arda gelen iki rotoğrafı gösteriyordu: Biıinde atef eınıekıe olan bir idam mangası, übUıündc do cc/.ası itıfa/. edilnıiş olan adamın ceüedi bulunuyorJu. Bu lolograriarı aıılalıııası istenen dcnckk'hn, vurulan adamın yerc dilşmcsihi gOsıeren, ancak dizide ycr almayan ücuncü bir l'oıograt'ı ayrımıh bir şekildc anlatnıaya eğilimli oldııkları görüldıi. R O M A N "çerceveden difan fizikl bir çıkış"ın olduğu ya da "cerçevedeki harekcl"in otantik olarak sahnelendiği yerlerde sftz konusu olabiiiyor. Daha da komiği, ci/gi roman figtlrUyle çizer arasında do&rudan ilelişim kurulabiltyor: "Gould, bu «efer faı:la ileri Killin" diyor 1936da bir "Dick Tracy" hikâycsindcki figür, ele>ıirel bir şckildo vc kendini zor durutna sokan çi/cre karşı çıkıyor. Bu durumtarda çi/erin hikâyeye mıldahalesi, çerçevedc degişiklikler yapmak U/ere dışandan çerçcveye gireıı bir kurşıın kalem ya da ressam fırcası ucuyla ifade edilebiliyor. Son olarak, "Steve Canyon"on bir karc gibi kısıtlı bir alanda bile • "ideolojik anlıılım" olanağının bulunduğunu gösıeriyor diyebiliriz, "Sleve Canyon"da avıkça ortaya konmuş dcgericr funlardır: Güzeliik, Riskc üirmeyc Ra/.ı ülmak, Kâr Motivasyonuna Karşı llgisiz Olmak (ahlaki uzla^malara girmeksmn kazanılmıj olma gerekliligine karşın, olası bir hedef olarak paraya karşı uygun bir saygıyla yumuşatıimış olarak). Bundan ba»ka, cliaçıklık, saygı, erkeklik ve mizah duygusunu da saymak gerckiyor. Bunlar en azından Sleve figUriıyle vücut bulan dcğerlcr. Ancak sayfanın bütunünun ctkisi bizc gencl degcrlcri anımsaımasında: Yasalara uymak, kendinden daha az imtiyazlı olanlara karşı saygı, prcstij simgeleri, gi/emlilik, duygusal cazibc, sexappeal ve diğerleri. Canyon sayfası, biraz da Hnllywood masalının eikisinin lıiüsedildiği Amerikan ya>am larzındaki değcrterc sıkı sıkıya sarılı^ı dile gciiriyor. llu nedcnlc, ana figiır ve nıacerası, ortatama bir okuyucu icin bir nıodel olarak karaktcrize cdilebilir. Ha>ka tıiı anahtarla, benzer bir tdfolojik l'îkrc. "Terry ve Kı>rsanlar"vi/gi romanında da rusiİLiınak muınkun. Buna, "Joe Plooka. Uick Iracy veyu Üennis IhemenaKe gibi di/ileri de. Di£(.T ci/gi romanlarda. örncgin "Süpermen"dc, konformi/mi ylicelıcn daha kcskin bir mesaj okunabilir. 8 4 6 Çizgi romanın biçimscl oğeieri, "hikflyedeki »iayların geii^mrsinin o şekilde olması" • ııı ko*ııllandırıı. "Sleve Canyon" hikâyesiııde boylc bir siııcrnaiogrank untrika gOrllyoruz. Ama birçok diger (,'ugi romanda, çntrikantn "yapısı" dfgi^ik ulabiliyın. O/clliklt ilcriyc >oııclik bir gcli>mc yerine bclli bölünılcrin ıckratınm soz ko;uısu oldııgu ycrlcrdc. "Snoopy" ve "Süpermen"de bu eğilinıc ilişkin ilginç örnekler bulabiliriz. Çizgi romanın değişik semantık Ağclcri, bir "çerçeve kompozlsytınu • sen1aksı"nda dlizcnlenmislerdir. Bu seniaksın ba/ı bclirleyici göıünlüterini. Stevc Canyon hikâyesinde gözlcmleıııis bıılıınmaktayı/. Bu, çugi roman resiınlcrinin sunuiusunda, bi/i sıradan ve aslmda iki boyullu ulan çerçeveden, daha derinlcre göLürür. (,'i/er bazen kendini ttylc kaptııır ki, cizgi ronıaııdaki mesaj dU^Unüldüğündc geıeksi/ olan, ancak ukala bir kameraınanııt çalışmasinı andıran bir virtiıiVlügı: doker i*i. Bu örncgin boylc bir ckspresyonisl oyuna herhangi bir psikolojik ııedcn olmadığı haide, bir tıinanın yerdcn görunüııuınun tehdiı cdici yükstklik pcrspcklifiyle ti/imi için geçerlidir. (,"i/.gi ronıaııdaki vemantik, resim ve söz arasındaki akrabalığa bağımlıdır; basil bir planda birbirlcrinin ckNİklctini tanıamlamaya yararlar. MtH'la resmin blllün yaıı mıUımUıııiıda ifade cdcıncdiği bir uıUııuu, kvlinıeleı açığa çıkarabilir. Aksi lakdirdt koııujnıa brtltlmü percksi/dir ve gL'li*ıııenıi> bir okuyucu kidc.sinin sıkı bir nıaııipülasyona ilıtivacı vurnıı; gibi rcüiııin aı.ıkı.'a aniaiiıgı >cyı ıckrar anlatıııak i<,tıı i$e k»ıı>tvor demırkıir; bu t.gilimiıı tipik dıııcklcrini "Siiptfrmen" di^iicrindc 3 Ktsacası, çizgi ronıanırı linguıslik (dilbilimset) öjtclcrinin aııali/.i, oııun gerçck kaıkısı konusunda hcrhangi bu tartışmaya girmeden, çizgi domıtndakı Öııemli ileıivim inıkânının ana hatlanıu ortaya çtkarmamı/t sağladı. Bu unali/in vıkaıvaması oncelikle jftylc Dİınalı: "Sleve Canyon" sayfasını laramaını/, bi/i çi/gi romanın kcndi yapısal ö/elliklerinc, okuyucuyla orijinal bir ileı^im ilişkisinc. okuyiKunun önccden sahip oldugu vc ya/arın mesajını ileiebilmek için surekli kullandtğı bir ynrıım çifresine sahip bagımsıı bir alı eılebi larzı ıctnsıl tıtigi gcrvLgiylc kaısı!a>tırdı. Hıı mesaj, açıkça ortayu konınayaıı ancak genel kabul görcn biçimsel bir dizi kurala uygun olarak ilctilir ve bilincli bir fckilde, artalama /ckâ ditzcyine, normal hayal gucUne vc çizgi romanın devamlı okuyucularının /evkine yöneltilir. D 7 S Steve Canyon sayfasıııda. hikâycdvki dcgi^ik bkimscl öğelcrın (rcüimlcr, monıaj ve • dijSerlcri), olaya eşlik edici bir işlevleri vardı. Ancak bunlar oktıyucu larufındnıı ifade araçları nlaıak iilımlı. Diger çi/gi Kimanlaıda, hikiiycdeki bivimsd yapuiın koınik cl't'cktlerc tİoııdUrültın.>.i ya da sarkuslik yorumlara açık hulı* gciirilmcsi gibi cgilimlcr var. Bu, Steve Canyon ve onu çcvrcleyen figürlerin anali/i bize. bilinLMi khVterle acıkça • tanımlanmı> "figur 1ip«lojisi"ııdcn bir kesit sunuyor. "Sleve Canyon", yalnız "iipler"i dcğil, daha çok klişeleri anımsaııyor. "KHjHr"den. vizgi roman (ipolojisindcki zorunlu bir rtge olarak bahsedcbiliriz. İki suvaş arası donemin ci7gi romanlarındaki büyuk kahramanlara bakacuk olursak, "marera"mn aşırı dcreçede basitle>lirildi$ini görnuvlik cdcnıeyiz: Kanloın, yani Mistik Cîe/gin Maccracı; Mandrake. yani Bıiyır. Gorctnn, yani U/ay Volculuju: X9, yani tîi/li Ajan... bu li>le biHle devanı eder gidcr. l>aha all bir dü/eyde i«.e bu kahranıanlann lıcr biri. ıılvi yıicelmeyi, kaba mi/alıı, l'izikı çekiciligi vb. dcgerleri ıcmsil ederler. Mllion Arthur Canitt ABD'li çizgı roman sanatçısı Canift 1907 yıltnda doğdu. Çizim tekniği açısmdan çok başanlı olan Canlff gerilim ve mizah uğehrini Içenn "Ttry *• Kortıntar" va 'Stıvv Canyon" çizgi romantanyla une kavııştu. Columbus 'takı Ohıo Eyatet Üniversıtosı 'nrten 1930 yılında mozun olan Milton Canitt Anoelatad Pnn için tantaatlk serüvan niteliğinde bir çızgı roman hazırladı. 1934 yıltnda Doğuya özgü makan ve çevra ayrıntılannın aslına uygunloğuyla dtkkati ceken çizgi mmanı "Terry "yi çumeye başladı Çok sevılan bu diztsinl 12 yıl surdürdu. II. Dünya Savaşı'nda silahlt kuvvetler için yayımlanan gazeteiere çizdl. 1947'de uluslararası entrikalara karışan. daha sonra da ABD Hava Kuvvotteri'ndo Kore ve Vmlnam savaşlarına katıtan seruvenci pilot "Shtra Canyon"u yarattı. 24 ÇERÇEVE Subat 1989