Katalog

D Ü S Ü N C E L E R K İ T A P L A R Şiiri doğa güzelllklerl fle bir tutan, onu sevi gibi ruhsal olaytar Içinde gizli sayan anlayış pek yaygındır, bu yüzden ozan olmaya heves edenler ruhlannı elden geldiğince inceltmeğe çalışırlar, öyle de inceltirler ki, olta kopar, bahk yakalanmaz. Bu uğraştda asıl öğrenilecek olan, şiirin balığa benzemediğldlr. Dizeler anahtar olsun MELİH CEVDET ANDAY B uhıs ardındaki hilim adamının, ııpkı ozan gibi. i$c imgelenı'le basiadıgim biliyoru/.. Ama beıuerlik i$te, bu kadardır, hilim adamı bundan soııra gö/leme ve deneye giri5ir, bir kanulama surecidir bu. Kinıi zaman yararlı bir somıca vanr, kinıi de bi/.e bir "sanı" vermeklc yctînir. Dogru.su bcn o/.amn da ditlc dcııcyler yapiıgı kanısmdayınidır, halıa huna >iirın dünya usiılne yeni bir i%sanı" getirdiğini dc ekleycbilirim. Ama ne yapsnk, viri bir "keşif" le ya da bir "kal'Ma ülvlıstiırmemi/ olanaksı/dır. Keşif "varolanı bulmak" aııluınına gelir, icııı ise işe yarayan bir araç, geruç vıkurmakiır oriaya. Şiıııdi voralım,"Şllr bir yenfe gi/li dııran bir şcj mi'.'", yoksa işe yarayan bir araç, gereç mi?" Bu sorulara olumlu yanıt vermek yanlı^ olıır. Gerçi şiiri doğa gü/ellikleri ilc bir lutan, onu sevi gibi ruhsal olaylar içinde gi*li sayan anlayış pck yaygındır. bu yu/den ozan olmaya heves edenler, ruhlarım eldcıı geldiğince inceltmeğe çalışırlar, öyle de inccltirler ki, olta kopar. bahk yakalanma/. Bu uğrajıda asıl öğrcnikcck olaıı, siirin balığa boıı/emcdiğidir. CiOsicri Dergisi'nin ocak sayısındaki gunlüklcrinin bir yerinde fcm.'il Silrcya şftylc diyor: " Kenditerinv K*>rr ne >;ıı/fl tanımlıyorlar şilri. llen bir tvy yupnmıvurııııı. ^iilrimin ki'ndi lıayalımdaki yerini lıile MiplayuInlnıis (İFf(ilim. llenim iı,in lıayalın krndisi de ıından mı? Ncyin bir purçası heııim için? Bir tlergide fyeçıtn yıl [Nohi'l Udulıı'nıı kıı/aıınıif olan Rus asıllı Amerikulı ıjair Jo.sepli Hnıdski ilc >apıJmı> bir kıınıişına nktıdum. l'asti'rnak'ın ^iiri clr aJı> lıiv'inıini rlr>ıiri>or. PBSlernak'a c»rf >iir. u\agının allıııduki (»Clur gibidir. Bir tııtam kııparman, elinı alman için bira/ cKİIuıi'n ye(er. Brod<iki, bıına kar^ı yıkıyor. .Şoylt1 di>ur: Bu lunım şiirl bir ycrıir lanıııyor, ama onun kuynugına invmiyor. (irrçrkle şiir ycrde degil, gökledfr. Ne ultırsa olsun. aya(tımı/ın dibinde de^lldlr..." Ben Pasıeııuık'ın anılarını çevirmişlim, 1966 yılında Cenı Yayıncvi'ncc basılmıştı, o kitaha llya F.hrcnburg'un "l'asiernsık" adlı ya/ısım da cklemişlik (Çc Şlir göktedlr • Bmdskiye gure $iir yartie dsğil, gökteöir Ne olursa olsun. ayağımızın dtblnda değildlr... viri: Mehmet Doğan). () yamında bhrcnburg $öyle anlaiıyor: " H o f bir olay geliyor aklıma. 1935 yazında Paslernak, Kiiltnr Snvıınnıttsı Kurultııyı'nıta hııliınnıak ii/erc Puris'ti'\ıli. Bir ftrııp Sovyvt ya/arı dnha önce KİIıni$(i. sıınra l'a.sternak i k Hubtl dc kaiıldılar onltıra. I'ııstfrnak koiu bir rıılı hali ivindıydi, buraya ıtelınek istemediftini. kalabalık karfiüinda nasil konu^ıılucıığını hilınrdigini soylüyorılu. Vaplıftı kısa koııuşmadu, şiiri |>öklf aranıanın ytrt'ksi/ olüu^ıınıı. insanın K»pruftu cgiluııyi !>ilııu>si urrckliftini, şiirin jerdeki ıılların iviııdc (»Idufiiınıı soylfdi. Helki bu sözler, belki de Pastcrnak'ııı kcndisi dinlr.y irileri (arplı. (itgnırastna alkışlundı." Işte l'astcrnak'ın o sözünü ben bu ya/ıdaıı biliyotdıım, ncdcn.se hiç aklımdan çıkmuııuşiır. Dcncc Pasternak, "şlfrin. yerdıkl ollann içinde" oiduftunu soylerken, ille "yer", illc "ot" dııııek isiemivor; benim aniadığuna göre, "şllr her yerdedlr, b i n u ri>ilmrniz yttn" diyor. Biraz daha açayım; siir n(lanıı i(,iıule bam değüdir, elimizi uzatmakla onu yakalayacağıınuı sanınayahnı, fakat o her yerdedir, onu fanımak bi/c dü$cr; ba$ka bir dcyijle. oıan aramadan bulur onu, çUnkU yaratır. her stydeıı yaradr. Pasurnak'ı yorumlamukla çok rnu ileri gittinı dersinu! Ne yapayım, bana Brodski'nin sö/ü daha yadırgatıct geldi dc ondan bu yola gittim. Ne diyor o: ijiir yerde değil, gökıeymiş... Aniayacagmız bir yer ıartı>ıııaii Brodski'nin orıaya attıgı: Ycrdo nıi, gOkte mi? Biriııdcıı biriııi scçeteksini/. Elbet Brodski şiiri gökicre yakijiırnıaklu konuya bir yücelik, ıskikrin dcyinıi ilc bir " u l v i l i k " katnıak istiyoı; so/kıiııin somında "Oysa şairfn muhatabı insan deftil. ınıli'klırdir" deme.si de bıınıı glVüicrnıckiedir. Bırakalım bu iki ıvanın tariışmasını, bana sorarsaııı/, derim k i , şiir ne yerdedir, negftktedir, insanın yalatıcıhğındadıı, oılar da, gökler de bir araçıır unun ıı»in. Ozan kcşretnıez, icat da etnıez, dcğijtirir, olabilccek olanı lasaılar. olmayacak olanı dile getirir, dalıası gOrülcni görülıneyenlc ycniden kurar ve kurdu^u dunyanın işc yarayacağım hiv' lıesaba katma/. Onun için de "lcal edcn" dcğildir dcdinı. I atin Amerikah o/an Vicentc Huidobro, bir iüıiııde îOyte diyor: Di/cler anahtar olsun Binlerce kapıyi acan (Çeviri: (Jlkü Tamer) Du£ru<iu Pasieıınak'ın o söıunde Rus a özgUbir gi^emcilik yok degil. lopraga egilmek bir (ür tapınmadır, Orioduks için, güııuh ı;ıkarınanın bir yöntemidir. Ama bu (Inlü ozanın jiir yaztnayı günah çıkarma saydığını bilrniyoruz. f ] Bir tutam şllr B. Pastemak'a gdrs şhr. ayağınm attındaki otlar gibidir. bir tutam koparman, etine alman için blraz Bğilmen yeter. Şubat19B9 ÇIRÇEVE 11