Katalog

B İ R R O M A N Arbat'tan bir yol da SibiryaTya gider Anatoli Rlbakov kltabmda, hlçblr zaman açıkça belirtmemekle birlikte, Stalin'in Sovyet devrfminin proleter ideolojisinden, şoven köylü ideolojisine kayışınm temsUcisi olduğunu düşünmekte ve onu, tıpkı dlnsel devrimlerin önderleri glbl ulaşılmaz, katı ve en önemtisi karizmatik otarak göstermektedir. MEHMET ALt KILIÇBAY ARBAT ÇOCUKLARI/Anatoli Ribakov/Çeviren: Uğur Büke/Cem Yayınevi/Kod No: 022.338 larda olu>nıası, devrimin ve Sovyet rejiıninin varlık nedeni olan prolcterlcrc karşı köktcn bir güvcmizlik duyması, yukarıdaki iladcyle dramattk bir çelişki içindedir, ama radika! köylil kuşkuculugu içinde çok rahatlıkla anlaşılmaktadır. Köylüler devleti bireyin Ustune v'kartnıayı ve onu amaı; haline getirmeyi bccermişlerdir. Daha açıkçası. "e/enlrrden nefırl «Imesi" gereken Sovyel rejimi "ezilcnlerden tıefrel eftııevi" ögrcrımiştir. Roınandun ortayu çtkan bir digcr çi/gi dc, halkın sosyali/mi yukarıdakilerin bir sorumı olarak grtrmcsi, btı i.jlerle ııjîrasanları "aydın" sayarak, onlardan hoşlannıaıııalarıdır. Rir alınlı konııya açıklık getirei'eklir: "Va^lı Şnroklnr Ponkrıılovları sovme/lenli. Miıhrndts bubayı, 'uU dııkva iyi ukıııııuf' unııcyi, lıvle hele Anatoll ftltakm Rlbakm, "Arbat Çocuklan" adh nmanmda Stalln'i karpmıza nadtmn yukurıdukikrdııı biri olun duyıyı hiv stv" mc/lerdi. Sn^u'nın uıınesi uvludıı çıkanıyor, ama har yerde onun gölgesinin varlığmı htsserttriyor. 'aydınlarla' olururdu, ^ıan>k'un anneüi çevirmiştir. Bunun yanı sıra. kurucu baajiflnsiircünün ve kapıcılann kurılanyla. maktan tat alan hasia bir toplum mudur? .Saşn'nın luluklanma»ını «n>lr de^erlenbalann oğretilcrindcn yansıdığı biçimiyYoksa. tarihte eşine az rastlanan derin dlrmlşkrdi: 'Yolduşlür birbirine diifmüş, dcghimlcrin UrUnü olarak büyük çalkanle bir emck O/gürlüğ(i harcketi olan bırak yesinltr hirhlrlerini' ". lıların kucagıııa mı cliişmüştur? sosyali/m, Sıalin drtncminde bir kalkınSovyel dcvrimi Sı. Petersburg (sonrama ve Baıılılasnıa yolu olarak algılanmış, Romanın baş kişisi Saşa Pankratov'dan Leningrad) ve Moskova gibi birkaç iyîce şoven bir içeriğe bürünmüştiır. Bu ıın basit bir ncdenden üturiı tutuklanakentte yoğunlaştnış olan sanayi proletarkonuları tariışmak ilginç olabilirdi. anrak, partiye ihanetle suçlaıınıası. lıuküm yasının, esas itibariylc köylü ve gcri bir cak ben bunları yalnızca Arbal'ı anlayagjymesi vc sonunda Sibirya'ya sUrgünc toplumu sosyalist yapma çabası olarak bilmc bilgisi olarak gündeme gctirdim. gönderilmcsi, Ribakov'un Sovyet çclişkiortaya çıkmıştir, ama uzun sUren bir iç lerinden birini ııstalıklı bir şekilde vurgtıRibakov kitabında, hiçbir zaman açıkve bir dış savaj sonucu, devrimin sllrllklamasını temsil etmektedir. Inanmış ve ça belirtmemekle birlikte, Statin'in Sovlcyicisi olan bu sımf, kelimenin tam ankendini adamış bir sosyalist, bir aydın ve yei devriminin proleter ideolojisinden, lamıyla yok olmuştur. Bu duruında, diirüsı bir insan olan Sa>a Pankratov bu şoven krtylt) ideolojisine kayışının temdevrimin kadrolarım dalıa çok köylu köozelliklerinin bedelini ağır ödeyecektir, silcisi olduğunu düşılnmekte ve onu, tıpkı kenlilerden olu$turan bir partinin yöneçünkü kendi iradesini ve kimligini devridinsel devrimlerin önderleri gibi ulaşıltiminde iteriemek zorunda kahrken, ölc min peygamberi Stalin'in kiınliği içinde maz, katı veen önenılisi karizmatik olayandan da işçi sımf, köylü retlekslerineriimeyj becerememiştir. D rak göstermektedir. Ribakov romanında den çok /or kurtulabilen kır insanlarıııStaJin'i karjımıza nadiren çıkanmaktadan olıiinıaya başlamı$tır. Prolctaryanın dır, ama hcr ycrdc onun gölgesinin varkurtulu^undan yola cıkan '.osyalizm Sovlıgını hi.vsclirmektedir. Romanın gelişimi yeller Birliği'ııde sonunda bir knylil ideesnasında çi/ilen ana kişilere ait portreolojisi haline dönU^mvyc haşlamış ve lcr, aslında nihayette Sıalin'i rcsmetmcbüıün dünyaya da gervck sosyalizmin bu ye yönetmislerdir, lnsanlar ya onun olduğu dayatılmaya çalıtılnıışiır. Sovyet kararlanndan ötllrü şıı veya bu şekilde devriminin ırajik yanı bu ııokıada ortadavraııtnak zoıunda kalmakiu ve yalıul ya çıkmakıadır. özü, öftretisi, dünya güda şu veya bu kaderc rnaruz kalmaklarusıı olarak kenili ve proleter olan bir dırtar. Sonuçta Stalin romanda, bir ycrhartrket, bu ö/elliklcrc tıygun düşcn kadyüzü tanrısı olarak hcp vardır. rolarım kaybcdince. kendine lamamen ztt bir dunyanın insunlacı tarafından silrdilöıe yandan, romanın kişilerinin öykürülttr hale gelmiştir. En basitinden bir örleri Sovyet devriminin Stalin döneıninde nek vermek gerckirsc, proleter kazandtgı diıısı1! ivcıiği vurgulamaktadır. enternasyonakiliğinin yerinc, köylu ayöıııcğiıı "nerçek proleter nJleütnde mahrılıkçılığı egcmcn ıılrrıui; "Tck Lllkede köm olmamah" öncrmcsi, prolctaryanın SnsyaH/m" olarak ifadc cditcıı bu tavır scçilmiş sımf olarak algılandığını göster"devrtmin valanı" gibi kavramlar icaı mesi açısından çarpıcı olmaktadır. Buna ederek proleter hareketini ulusal harckete karşılık, btirokrasinin a$ırı siskin bovut S ovyet cdcbiyatımn ürünleri tüm dünyada büyük bir ilgiy)e karsılanmaktadır. Bunun bana göre iki nedeni bulunmakıadtr. Birincisi, Sovyet edebiyaiımn eelişkin Rm cdcbiyalmın mira&çısı oldııgu düşünülmektedir; ikincisi de, Balı âlcmi tarafından kapalı bir kulu olarak gorüien Sovye' dünyasinın kapısı, edcbiyai ürünleri a r cılıgıyla açılrnayu vulı^ılnıuktaütr. Sovycı edebiyatının Rus cdcbi geleneklerinİ sürdurehildiği konusunda ciddi kuşkularım bıılunmakıadır. Hayaıın hcr a$amasına müdahale eden, eserlcrin yazılınasmdan salılmnsma kadar hcr ürelim asamusında yer alan, ya/arları Ortaçağ loncalarına benzeyen örgütlerde biraraya getircrck dcneıiın altırıcia lutan bir devlct lavrının, cdebiyai gibi .seı bestlige fazlasıyla lutkıın bir alanla uyunı saglayabileceğini sanmıyorum. Öıe yandan, edcbi ürUnlerin halkın düzeyini yükseltmck ve propaganda yapmak gibi asli işlevleri olduğunu düjünen bir zihniyetin bu alanda öneınli yaralanmalara yol açtığını sanıyorum. Zaman zaman iyi Ürünlerin de çıkmasına ragmen, Sovyet edebiyatının, Amerikan scri ürclim ronıanlannın diizeyine dağru gcrilemiş olduğunu düşünüyorum. Hepsinden öncınliii de. Sovyel yazarlarının aydın dcğîl dc memur olduklaıını düşünüyorum. Muajlı ayduı olamayacağı gibi, maaşli yazar da olamaz, veya buıılar sadece evrak yazabilirler. Anıa bülün buıılar başka bir incclcmcnin konusunu uluşiurmaktadırlar, beni asıl ilgilcndiren Sovyet romanlarının dokümanıcr yanları. Ve bana gftre ilginç bir saptama olarak, resmt' yclten supabilen Sovyet romanları, csas olarak hapishane ve sürgUn romanları olmakıadır. l$te bana göre asıl ilzerindc durulması gerekcn bu özelliktir. llk Sovyet romanları Çarlık rejiıninin hapishane ve sflrgdnicrini anlatınışlatdif, sonrakiler de Sovyet rejiminninkileri. Tek başma bu nokta bilc, Sovyet dcvriıııinin sosyalist bir toplıım kurmadaki bailıca kırılma noktasını ortaya koymaktadır. Dcvirdigi rejimin hapLshancsini kullaııan bir rcjim acaba sanıldığı kadar radikal bir dönü;UmU lemsil edebitınekre midir? Bu toplum, tıpkı önceki gibi kendi çocuklarına kar«ı acımasız davran H.