Katalog

>> Cigara Kâğıdı kitabının yazarı olan Uğur Yeğin bu koleksiyona nasıl başladığını şöyle anlatıyor: “Grafik tasarımlarının cazibesine kapılarak yaklaşık 15 yıl önce koleksiyonunu yapmaya başladığım sigara kâğıtları beni araştırmacılığa, araştırmacılık ise kitap hazırlamaya yönlendirdi.” Yeğin kitabı “Osmanlıda henüz bilinmeyen bir alan olan grafiker ve tasarımcı sanatkârlar tarafından hazırlanan sigara kâğıdı ambalajlarındaki görselliği paylaşmak” için hazırladığını belirtiyor. Kitap sigara kâğıdı üretiminin teknik tarihini aktardıktan sonra, Osmanlı pazarına yönelen şirketlerin ayrıntılı bir dökümünü yapıyor. Ardından sigara kâğıtlarını “tematik” olarak incelemeye başlıyor. “Cemiyet için yapılan sigara kâğıtları” bölümünde 1800 sonlarından itibaren yardım kurumları ve okulların gelir temin etmek amacıyla (aynı amaçla piyango bileti de üretip satarlardı) piyasaya sürdükleri ambalajlardan söz ediliyor. Donanma Cemiyeti doğal olarak savaş gemileri resimlerini içeren kâğıtlar çıkarıyor. Muhacirlere yardım, yetimlere yardım, Ermeni ve Rum hastaneleri menfaati gibi konular sigara kâğıtlarına yansıyor. Donanma Cemiyeti için satışa çıkan bir kâğıtta şunlar yazıyor: “Bu kâğıtlar duman olup gider sanma havaya Cigarandan çıkan duman Akdeniz’i tutacak Bu dumandan topraklara bereket yağacak Evet bunlar ianedir gider sanma havaya.” “BU DUMANDAN TOPRAKLARA BEREKET YAĞACAK” Hediyeli sigara kâğıtları ayrı bir kalem oluşturuyor. Bu kâğıtları saklıyor ve yapılan çekilişten sonra numarasına bakıyorsunuz. Size ikramiye gelirse zengin oluyorsunuz! Bir nevi milli piyango! Geniş bir başlık da “Milli Mücadele sürecini yansıtan” sigara kâğıtları. Bunların markaları bile içinde oldukları savaş koşullarının izlerini taşıyor: Türk Kuvveti/ İzmir Fatihi/ Azmi Milli/ Anadolu Kahramanları vb. Son olarak da Atatürk’ün kalpaklı bir resminin yer aldığı “Gazi Mustafa Kemal Paşa Sigara Kâğıdı”! Cinsi Âlâ Cigara Kâğıdı kitabı 50 sayfalık bir inceleme bölümünden sonra, koleksiyonunu sunmaya başlıyor. Bu bölümdeki başlıklar ise şöyle: Erken dönem/ Denizcilik/ Savaş ve Meşrutiyet/ Yardım/ Demiryolu ve Harita/ İstanbul ve Şehirler/ İnsan/ Hayvan ve Çiçek/ Güneş formlular/ Milli Mücadele/ Para pul/ Diğer. Sigara kâğıtlarının inanılmaz zenginlik ve çarpıcılıkta sunulduğu bu görsel şölenin ardından, konunun belgelerinin de yer aldığı bir bölüm karşımıza çıkıyor. Sigara kâğıtları koleksiyonu içinde dolaşırken, bir dönemin görsel tanıklıklıklarının ambalajlara nasıl yansıdığını da görüyorsunuz. Elimizdeki en eski görsel Sultan Abdülaziz’in adını ve resmini taşıyan kâğıt. Denizcilik konulu kâğıtlar arasında ilk denizaltılardan birini bile görebiliyoruz. Adı “Dalgıç Vapuru Sigara Kâğıdı”. TürkYunan, Bingazi, Trablusgarp savaşlarından resimler de yansıyor bu kâğıtlara. Tahmin edileceği gibi 2. Meşrutiyet de bol bol bayraklı, Enver ve Niyazi paşalı görselleriyle yansıyor koleksiyona. Az ilerde “Yardım’ bölümünde bulunan “Beyoğlu Fukaraperver Kadınlar Cemiyeti” ve “Hastane” adlı sigara kâğıdı ambalajları ise adeta birer çizgi roman! Demiryolları ve haritalar da çok çarpıcı. Osmanlı’nın ilk demiryolları (AydınKasaba, SelanikMitrovica ErzurumBağdat, Hicaz, AntalyaSandıklı, KonyaAnkara, Berlinİstanbul) özgün haritalarıyla birer tarihi belge hüviyetinde. Ama en çarpıcı bölüm elbette İstanbul temalı kağıtlar. Sigara kâğıtlarının isimleri görsellerini de anlatıyor: Théodosius Dikilitaşı/ Ayasofya/ Galata Kulesi/ At Meydanı/ Galata Köprüsü vb. İnsan bölümündeki görseller sürprizlerle dolu. “İnsan Ömrü” sigara kâğıdı, grafik anlatımlar deniyor. Çocukluktan ihtiyarlığa geçişi, insanın çeşitli meslekleri icrası resimgrafik olarak ambalajlara yansıyor. Elbette güzel kadınlar Kadın/ La Sultane/ Kamer gibi adlar taşıyan kağıtları süslüyor. “Nü” marka sigara kâğıdı ise bir silüet halinde de olsa Osmanlı’nın ilk çıplak kadınlarından birini sunuyor! Spor da yansıyor sigara kâğıtlarına: İlk bisikletler, cambazlar, pehlivanlar, Halk kültürü tarihimizden tanıklıklar da var: Karagöz, Nasrettin Hoca ve Leblebici Horhor sigara kâğıtlarında. Sigara kâğıtlarının tarihi ilk kez bundan 30 yıl kadar önce Robert Anhegger’in Tarih ve Toplum dergisinde yayınladığı bir dizi yazı ile gündeme gelmişti. Bundan sonra yapılmış ilk büyük çalışma ise elimizdeki kitap. Uğur Yeğin bu başarılı çalışmasıyla, koleksiyonerlikten araştırmacılık alanına önemli bir geçiş yapıyor. Gerçi daha önce de İzmir konulu bir kitabı yayınlanmıştı ama, elimizdeki kitap gün ışığına çıkmamış bir koleksiyon alanını ele aldığı için çok daha değerli. Kitapta sigara kâğıdı ambalajları yanısıra, onları tanıtan ilanlar, büyük kutuların kapakları, antetli kâğıtlar gibi görseller de yer alıyor. Sert kapaklı, özenli bir baskı ile piyasaya çıkan kitap doğal olarak biraz pahalı. Ama meraklısı için kaçırılmaz bir kitap bu. n Cinsi Âlâ Cigara Kâğıdı/ Hazırlayan: A. Uğur Yeğin/ D Yayıneviİstanbul Müzayede/ 352 s. KItap 14 Ocak 2016 27