Katalog

Alevilik üzerine bir araştırma Alevilerin Siyasal Tarihi Alevilik deyince akla hemen bir inanç tartışması gelir. Alevilikle ilgili yazılan kitapların bir çoğu da bu tartışmayı içerir. Aleviliğin inançsal boyuttaki seyrini anlatır. Necdet Saraç, Alevilerin Siyasal Tarihi adını verdiği kitapta bunu yapmamış, hem Sünni, hem de Alevi resmi anlatımlarının dışına çıkmaya çalışarak 13. yüzyıldan başlayarak iktidarla Aleviliğin ilişkilerini anlatmış. Bu anlatımda en önemli tespitlerden biri; Alevi öğretisinin iktidar fikriyle örtüşmediği olmuş. man’a “Kanuni” adını verenin, Alevileri “katli vacip” olarak gören Şeyhülislam Ebu Suud Efendi olduğunu öğreniyoruz. Bu arada kitaptaki önemli bir iddia da, Alevi dünyası açısından hem ozan hem de mürşit olarak çok önemli bir yere sahip Şah İsmail, zalim yanıyla da anlatılıyor. Kitapta dikkat çekici bir konu da, 1700’lerden 1960’lara kadar Alevi dünyasında kayda değer ortak bir muhalefetin yapılmadığı ya da yapılamadığı. Yaklaşık 300 yıl boyunca 1826’da Postnişin Hamdullah Çelebi’nin savunması ve II. Meşrutiyet’in ilan edildiği 1908’de padişahtan talepler dışında kayda değer bir “eylem” yok. Kitap, Birinci Dünya Savaşı sonrasını, Mustafa Kemal’in Hacı Bektaş Dergâhı’nı ziyaretini ve Kurtuluş Savaşı’nı da uzun uzun ele almış. Saraç, kitabın bu bölümlerinde de Alevi dünyasının çok fazla misyon biçtiği bu dönemin çok abartılı olarak yansıtıldığını belirtmiş ve Mustafa Kemal’in Hacı Bektaş ziyaretinin resmi tarih yazılımında “bir tek satır” dışında yer bulamadığını iddia etmiş. Alevilerin Siyasal Tarihi ilk kez, “Tekke ve Zaviye Yasası”nın tartışıldığı meclis tutanaklarını deşifre etmiş. Bu tutanaklarda ilginç ayrıntılar var. Örneğin bir tek milletvekili yasaya karşı çıkmamış. Yine “Tufeyli (asalak) Babalar ve Dedeler” vurgusu ve Dedelik kurumunun yasaklanmasının tartışmalar sırasında yasaya eklenmesi de öbür örnekler. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 27 Mayıs 1960 sonrası tam anlamıyla kurumsallaştırıldığını belirten Saraç, Alevi tarihinde ilklerin 1960 sonrası yaşandığını da örnekleriyle anlatıyor. İlk dernek, ilk dergi, ilk etkinlik, ilk bildirge, ilk parti gibi. 1960’lı yıllar Aleviler için gerçekten “ilk”ler dönemi: Semah, “sema ve milli folklor” olarak, Pir Sultan ise “Büyük Türk şairi” olarak kamuoyuyla buluşur. Pir Sultan adına yapılan etkinlikten dolayı “Pir Sultan’la halkın batık inançları uyandırılıyor” diye yöneticiler hakkında dava açılır, avukat Cemal Özbey mahkemede “bizim fikirlerimizi hazmetmek herkesin kârı değildir” diye meydan okur. 1966’da Birlik Partisi kurulur. İlk kez doğrudan Alevi kimlikli kişiler, kuranlar kabul etmeseler de “Alevi Partisi”nden milletvekili seçilerek meclise girer. Dönemin Diyanet İşleri Başkanı Elmalı “Alevilik sönmüştür” diye açıklama yapar. Uzun bir dönemi sıkıcı bir tarih anlatımı dışına çıkarak geniş bir açıdan bakarak ele alan, farklı yaklaşımlara yer veren, ara başlıklarla da okumayı kolaylaştıran Alevilerin Siyasal Tarihi’nin birinci cildi, hem Sünni hem de Alevi “resmi anlatımları” dışındaki anlatımı bilmek isteyecekler için önemli bir araştırma. Alevilerin Siyasal Tarihi/ Necdet Saraç/ Cem Yayınevi/ 496 s. 5 MAYIS 2011 SAYFA 27 Ë Miyase İLKNUR slamın devlet olarak da şekillenmesinden bu yana, bulunduğu coğrafyalarda bir biçimde devletlerin oluşum süreçleri içinde yer alan Aleviler, “devletlerin devlet olmaya başlamasıyla” iktidar çeperinden tasfiyenin ilk örneği olmuş. Tarihe bir “Kızılbaş devleti” olarak giren Safevi devletinde de Alevilerin “kaderi” farklı olmamış. Şah İsmail’in Çaldıran’da yenilgisinden sonra Aleviler, iktidardan tasfiye edilmeye başlanmış. Alevilerin Siyasal Tarihi, 1300’den 1971’e kadar kronolojik olarak da süreci özetliyor. Birçok konuda kendi yorumlarını yapsa da, farklı yaklaşımları, farklı yorumları da okuyucuyla paylaşıyor. Kitapta resmi anlatımlar dışında çok fazla yeni yaklaşım ve bilgi var. 1501’de Hacı Bektaş Dergâhı’nın başına geçen Balım Sultan bu konudaki önemli örneklerden biri. Kitapta, bazı kesimler tarafından Hacı Bektaş’tan sonra “ikinci pir” (Piri Sani) ilan edilen Balım Sultan’ın bu yanı belirtildikten sonra, kendisinin “Osmanlı memuru” olduğuna dair de başka görüşlere de yer verilmiş. Kitapta kamuoyunda pek bilinmeyen ilginç iddialar da var: Bazı aralar olsa da dergâhın, on altıncı yüzyıldan itibaren, yaklaşık 300 yıl bugünkü Yunanistan sınırlarında kalan Dimetoka’dan gelen “Dedebabalar” tarafından yönetilmesi gibi. Bugünlerin popüler konusu Kanuni Sultan Süleyman dönemi ise kitapta bir başka açıdan ele alınıyor. Resmi anlayışın ve birçok çevrenin “Muhteşem” ilan ettiği Sultan Süleyman, Alevilerin Siyasal Tarihi’nde Aleviler açısından “Yavuzdan da zalim” olarak anlatılıyor. Nitekim kitaptan, Kanuni Süley1107 İ CUMHURİYET KİTAP SAYI 1107