Katalog

Y ok yazıldı, çizildi. Ben bile birkaç yazı yazdım. Şu geçip gitmekte olan 2009, Charles Darwin’in doğumunun 200., Türlerin Kökeni’nin yayımlanışının 150. yılı olduğu için, tüm bir bilim dünyasında “Darwin Yılı” olarak kutlanıyor. “Kutlanıyor” demek çok sıradan bir niteleme olabilir; 19. yüzyılda gerek doğabilim alanındaki çalışmalarıyla, gerek canlılarda evrimin doğal seçilim yoluyla gerçekleştiğini öne süren kuramıyla doğaya ve insana yaklaşımımızda yepyeni ufuklar açan Darwin’e çok değişik bakışlar getiren kitaplar yayımlanıyor, İngiliz doğabilimci üstüne sempozyumlar düzenleniyor, konferanslar veriliyor, sergiler açılıyor, tartışmalar yapılıyor dünyanın dört bir yanında. eryüzü Kitaplığı CELÂL ÜSTER [email protected] Yediden yetmişe Charles Darwin Ç İzleyebildiğim kadarıyla Boğaziçi Üniversitesi ile Sabancı Üniversitesi’nde de benzeri etkinlikler düzenlendi, çeşitli dergilerde konuyla ilgili bilim insanlarımızın yazıları yayımlandı. TÜBİTAK’ın dergisinde yaşanan “Darwin krizi” ise, ekonomi ve politikanın gündelik kargaşaları arasında unutulup gitti. Sayıları durmadan artan televizyon kanallarına gelince, onlar, bilim ile dini, akıl ile inancı gündeme taşıması kaçınılmaz olan “Darwin Yılı”na ellerinden geldiğince uzak durmaya çalıştılar; sözgelimi, kaçırdıysam bağışlansın ama, Stanley Kramer’ın, 1920’ler ABD’sinde “Maymun Davası” diye bilinen duruşmaları konu alan Rüzgârın Mirası adlı filmi yeniden ekranlara gelmedi; nedeni, son dönemde “müşteri profili”nde meydana gelen değişiklik olsa gerek... Bu arada, “Darwin Yılı” yayın dünyamızda da yansımalarını buldu. Benim elime geçenlerden, Patrick Tort’un Darwin ve Evrimin Bilimi adlı kitabı, özellikle Darwin’in yaşamı ve kuramına ilişkin hem derli toplu, hem de doğru bilgiler edinmek isteyenler için biçilmiş kaftan. Yapı Kredi Yayınları’nın Genel Kültür Dizisi’nden cep kitabı boyutlarında çıkan Darwin ve Evrimin Bilimi’nin bir özelliği de, arşivlerden derlenmiş çok sayıda fotoğraf, çizim ve belge içermesi. Felsefeci, dilbilimci, biyoloji ve insan bilimleri kuramcısı Patrick Tort, günümüzün önde gelen Darwin uzmanları arasında. Uluslararası Charles Darwin Enstitüsü’nün kurucuları ve yöneticileri arasında yer almış. Fransa’da 1996 yılında beş bin sayfalık üç ciltte yayımlanan Dictionnaire du Darwinisme et de l’Évolution’un (Darwincilik ve Evrim Sözlüğü) editörlüğünü üstlenmiş ve bu çalışmasıyla Bilimler Akademisi’nin ödülüne değer görülmüş. 2000 yılında tüm çalışmaları için Philip Morris Bilimler Tarihi Ödülü’nü kazanmış. Şimdilerde Syllepse Yayınları’nda Darwin’in yaklaşık otuz beş ciltte toplanacak tüm yapıtlarının Fransızca basımını yönetiyor. Ömer Aygün tarafından dilimize çevrilen Darwin ve Evrimin Bilimi’nin, Darwin’in yaşamöyküsü ile kuram ve düşüncelerinin toplumsal tarihini iç içe geçmiş bir anlatımla sunduğu söylenebilir. Sözgelimi, İngiliz doğabilimcinin gençlik çağını ele alan ilk bölüm, bilim ve düşünce tarihinde devrim yaratacak bir bilimcinin “doğuş öyküsü”nü gözler önüne sermesi açısından çok ilginç. Yalnızca Latin ve Yunan klasiklerinin öğretildiği okulunu sevememiş ve başarısız bir öğrenci olmuş Darwin. Özyaşamöyküsünde de dile getirdiği gibi, derslerinden çok doğa ve sporla ilgilenmesi yüzünden, babası, ailesi için bir yüzkarası Darwin, gözlemlerini karşılık geleneksel olacağına inanıyormuş: kaydediyorkanıları onun kura defterlere “Okulu bıraktığım sırada yaşamın ne iledu. Bunlar daha sonra mıyla çatışanlarca risinde ne gerisindeydim; sanırım bütün ‘Journal of Researches’e malzeme oldu. yerden yere vurulan, hocalarımla babamın gözünde ortalamanın ama aynı zamanda birazcık altında bir zekâya sahip, gayet sırahızla bir ikona dönüşerek yere göre sığdırıdan bir oğlan çocuğuydum. Bir gün babam lamayan bir isim olduğunu vurguluyor: gelip bana ‘İşin gücün avlanmak, köpekler “Darwin’in neredeyse bir Deccal gibi alve sıçan yakalamak; belli, sen kendin için gılanması gerçekten çok üzücü. Zira 19. de, bütün aile için de bir yüzkarası olacakyüzyılda onun fikirlerine karşı duranlar bile sın’ demişti, onurum fena kırılmıştı.” Darwin’in nazik, mütevazı ve iyi bir adam Darwin daha sonra tıp öğrenimi için olduğunu, bir bilimci olarak araştırmalarınEdinburgh Üniversitesi’ne gönderilmişse da son derece itinalı ve dürüst bir yaklaşım de, burada da başarısızlığa uğramış, dersler benimsediğini bilirlerdi. Kitabım kısmen onu bilimden soğutmuş. Daha çocuk yaşbu hakikat hakkında: Darwin’in oluşturdularda posta mühürleri, çakıltaşı ve mineral ğu teori türlerin gelişme şekline dair ne örnekleri toplamaya bayılan Darwin, bu söylerse söylesin, Darwin hiçbir ahlaki kez de deniz hayvanları toplamak, balıkçıödün vermeksizin, dünyayı heyecan verici, larla denize açılmak, kuş doldurmak gibi harikalarla dolu, güzel ve anlamlı bir yer işlerle uğraşıyormuş. Sonunda tıp öğreniolarak görüyordu…” mini bırakıp papazlık eğitimi için CamLevine’a göre, bu kitabın derdi, dinsel bridge’deki Christ’s College’a gittiyse de, dogmalar değil, aşkınsallığa göndermede burada da bütün zamanını kendisi gibi atıbulunmaksızın bütünüyle seküler bir hayat cılığa, avcılığa ve biniciliğe düşkün bir arsürmenin, dünyadaki harikaları duyumsakadaş topluluğuyla geçirmekten geri durmanın ve tıpkı Darwin’in yaptığı gibi, domamış. Ne ki, bir yandan da değerli bilim ğada anlam, güzellik ve ahlaki bir enerji insanlarıyla tanışmış, özellikle botanik probulmanın nasıl mümkün olabileceği. fesörü John Stevens Henslow’un etkisiyle Sözünü ettiğim iki kitap, Darwin ve Evridoğa tarihine ilgi duymaya başlamış. min Bilimi ile Darwin Sizi Seviyor, bir baHenslow, anlaşılan, Darwin’in gerçek ankıma birbirini bütünler nitelikte, daha doğlamda bilime yönelmesinde çok etkili olrusu art arda okunabilir diye düşünüyomuş. 1831’de “Beagle” adlı geminin çıkarum. Tort’un kitabından temel bilgileri edicağı araştırma gezisine katılması için Hennen okur, Levine’ın yapıtının sayfaları araslow aracılığıyla yapılan öneriyi kabul etsında doğa, yaşam ve bilimin büyüleyici gümesi, Darwin’in bilim, özellikle de doğabizellikleri arasında şaşırtıcı bir yolculuğa çılim dünyasında çıkacağı görkemli yolculukabilir. Bu arada, Türkiye İş Bankası Külğun ufkunu açmış. tür Yayınları’ndan, çocuklara yönelik (çoPatrick Tort’un Darwin ve Evrimin Bilimi adlı kitabı, Darwin’in uzun yıllar içinde cuklara derken yaş vermek hiç kolay değil) tartışmalar, kavgalar ve düşmanlıklarla gitnefis bir Charles Darwin kitabının çıktığını tikçe “karmaşıklaşan” kuramını, bilimselda söylemeliyim. Alan Gibbons’ın kaleme likten ödün vermeksizin, uzman olmayan, aldığı, Leo Brown’ın resimlediği ciltli, bümeraklı okuyucunun da anlayabileceği bir yük boy kitap, “Beagle” adlı gemiyle çıktığı yaklaşımla açımlıyor. araştırma gezisinde Darwin’in yardımcılığıGeorge Levine’ın Darwin Sizi Seviyor nı üstlenen on yaşındaki bir çocuğun ağzınadlı kitabının ise, bu yıl ülkemizde yayımladan yazılmış. nan en ilginç, daha doğrusu en değişik Gemi mürettebatına miço olarak katılan Darwin kitaplarının başında geldiğini söyJames Kincaid, kısa sürede Darwin’le dost lemek sanırım yanlış olmayacaktır. Erkal oluyor, onun gittikleri yerlerdeki canlı türÜnal çevirisiyle Metis Yayınlalerini incelemesine yardım rı’ndan çıkan kitap, Darwin ediyor. Birlikte, patlayan volve kuramına bambaşka bir kanları, tropik fırtınaları, depaçıdan yaklaşıyor. Bugüne dek remleri ve denizdeki tehlikelebilimle edebiyatı harmanlayan ri atlatıp, tropik dünyanın olayapıtlara imza atmış olan ğanüstü canlılarından örnekAmerikalı edebiyat eleştirmeler topluyorlar. James, yolcuni Levine, 19. yüzyıl ortalarınluk boyunca, Darwin’in verdidan günümüze yandaşları taği bir deftere serüvenlerini yarafından göklere çıkarılarak zıyor. Başka bir deyişle, Gibyüceltilen, karşıtları tarafınbons’ın Charles Darwin’i, çodan yerin dibine batırılarak cukları Darwin’in evrim kuraaşağılanan Darwin’i gerçek mını geliştirdiği o akıllara duryaşamın içinde “yeniden ingunluk veren geziye katılmasanlaştırmaya”, “insan boyutya, dünyanın en eğlenceli bilim serüvenlerinden birini yalarına geri döndürmeye” yöşamaya çağırıyor. neliyor. Ama ille de çocuk olmak Levine, yapıtının Türkçe gerekmiyor, ben olsam, Gibbasımı için kaleme aldığı önçalışmaları sayısız bons’ın kitabını okumakla sözde, Darwin’in, dünyada bir Darwin’in karikatürün çizilmesine yobaşlarım Darwin keşfine. ? anda popüler hale gelen, buna laçtı. Charles Darwin (18091882) otuzbir yaşında, George Richmond’un suluboyası, 1840. SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1009