Katalog

Yunus Nadi 2007 Sosyal Bilimler Ödülü: Dr. Zuhal Güler Parlak Yaşamın Suyla Dansı Dr. Zuhal Güler Parlak, kitaplaştırdığı doktora tezi "Yaşamın Suyla Dansı: Barajlar ve Sürdürülebilir Kalkınma" ile Yunus Nadi Sosyal Bilimler Araştırma Ödülü'nü kazandı.Parlak ile öğretmenlik yıllarından kalan “Samsat için ne yapabilirim” sorusuna yanıt bulduğu ve kendisine Yunus Nadi Ödülü'nü getiren çalışmasını konuştuk... laştırma bedelini aldıktan sonra akrabalarıyla birlikte kalan topraklarına yeni bir köy kurup, aynı zamanda da eski köylerinin adını yaşatmak amacını taşımışlardı. Onlara ulaşmak biraz zor oldu. Bazılarının yolları baraj gölü suları altında kaldığı için, bu köylere tekneyle ulaşmak durumunda kaldım. Ancak daha sonra alandan veri toplayıp değerlendirme aşamasında, barajın etkileri açısından bu köylerin her birinin genellenebilir sorunlarından çok kendine özgü sorunları olduğu düşüncesiyle kapsam dışı bıraktım. Daha sonra ise çalışmanın Samsat ayağını doktora tez çalışmam kapsamında TÜBİTAK'a, "Bir Kasabanın 'Samsat'ın Toplumsal Yapısı" başlığıyla proje önerisi olarak verdim. TÜBİTAK tarafından desteklendi ve Samsat'ın özgün yapısının ayrı bir kitapta ele alınması gerektiğini düşündüğümden, “Yaşamın Suyla Dansı: Barajlar ve Sürdürülebilir Kalkınma” kitabım yayımlanırken, Samsat alt grubunu çıkardım. Dolayısıyla doktora tezim kapsamında sulamadan yararlananlar ile bölge dışına iskân edilenler alt gruplarına ilişkin veriler yer aldı. Bununla birlikte bölge içi dışı, kırsal kentsel iskân açısından karşılaştırma yaparken, başka bir deyişle her bir alt grubun kazanım ya da kayıplarını ortaya koymaya çalışırken Samsat'a ilişkin verilerden de yeri geldikçe karşılaştırma amacıyla yararlandım. Sadece 400 kişiyle yapılan görüşmeler değil, bu çalışmanın çerçevesini belirleyen aynı zamanda ilgili yerleşim yerlerinin konuyla doğrudan ilgili kaymakam, belediye başkanı, sulama birlikleri başkanları, ilçe tarım müdürleri, ilçe milli eğitim müdürleri, ziraat odası başkanı gibi kişilerle de görüştüm. Mahalle ve köy muhtarları ve su altında kalan eski yerleşim yerinde uzun süre yaşamış olan yaşlılarla derinlemesine mülakatlar yaparak da çalışma şekillendi. Üç ayrı yerleşim yerinde yüz yüze görüşmelerin de dahil olduğu incelemelerde bulundunuz. Çalışmanızı ne kadar sürede tamamladınız? Doktora ders dönemimi tamamladıktan sonra, tez çalışmam yaklaşık 3 yıl sürdü. Çalışmanın 4 ayı Samsat, Harran ve Didim Yalıköy'de yürütülen alan araştırmasını kapsıyor. Gerek alan araştırması sürecinde, gerek verilerin değerlendirilmesinde, gerekse çalışmanın diğer aşamalarında, büyük bir sabırla her an yanımda olan en büyük destekçim ise eşim Yrd. Doç. Dr. İsmet Parlak'tı. Bu çalışmada onun emeği çok büyük. ULAŞILAN SONUÇLAR Sürdürülebilir kalkınma üzerine, çeşitli çevrelerce yıllardır araştırmalar yapılıyor. Siz de konuyu baraj temelinde ele aldınız. Nasıl sonuçlara ulaştınız? Sürdürülebilir kalkınma konusundan yola çıkarak barajla bağlantı kurmamda en büyük etkenlerden biri Atatürk Barajı'nın GAP'ın en önemli ve en büyük projelerinden biri olmasıydı. Büyüklüğü hem teknik donanımından hem de kapsadığı alan ve etkilediği nüfus kitlesinden kaynaklanıyor. Atatürk Barajı nedeniyle bir ilçe, 28 köy ve 64 mezra tamamen su altında kaldı. Bu rakamlar, barajdan etkilenen toplam yerleşim yerleri olarak ifade edildiğinde, 1 ilçe ve 145 köyün etkilendiği söylenebilir. Sürdürülebilir kalkınma; “gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama yetenek ve olanaklarını kısıtlamaksızın bugünkü ihtiyaçların karşılanması” olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla doğayla uyumlu bir kalkınma gündeme geliyor. Sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik, çevresel ve sosyal boyutu var. Fakat bu çalışmamda sosyal boyutuna daha ağırlık verdim. Sürdürülebilir kalkınma kapsamında “yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya doğru kalkınma”ya vurgu yapılıyor. Bunun anlamı şu: Projeden etkilenen ya da etkilenecek halkın da bu projelere katılımının sağlanması, bilgilendirilmesi. Baraj açısından değerlendirecek olursak; halkın en azından baraj öncesi yaşam standardının sürdürülmesi sağlanırsa, bu projenin hem devamlılığı açısından hem de halkın bu projeyi daha kısa sürede ? Zeynep ŞAHİN Y aşamın Suyla Dansı: Barajlar ve Sürdürülebilir Kalkınma adlı çalışmanızla Yunus Nadi Sosyal Bilimler Araştırma Ödülü'nü kazandınız. Sizi bu çalışmaya götüren nedenler neydi? Samsat'ta öğretmenlik yaptığım yıllarda Samsat için ne yapabilirim diye düşündüm. 1988'de Atatürk Baraj Gölü suları altında kalıp tekrar kurulmuş bir ilçe. Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir ilçe tamamen sular altında kalmış ve yeniden kurulmuş. Görev yaptığım süre içinde de baraj sonrası yaşanan sorunları yakından takip etme şansım oldu. Uludağ'dan Hacettepe'ye doktora yapmak için görevlendirildiğim süre içinde yeniden iskân, barajların sosyal etkileri vb. çok sayıda proje yürüten ve doktora tez danışmanlığımı yapan Sayın Hocam Prof. Dr. Birsen Gökçe'nin Birecik Barajı, Keban Barajı gibi çalışmalarına beni de katması, hem alan deneyimi kazanmamı hem de yetişmemi sağladı. Böylece, bu konu bende daha da netleşti. Artık Samsat için bir şeyler yapma fırsatı doğmuştu. Araştırmanın içeriğinden söz eder misiniz? Atatürk Barajı'nı sürdürülebilir kalkınma açısından, hem yeniden iskân hem de sulama boyutu ile ele almak gerektiğini düşündüm. Örneklem kapsamına dahil alt gruplarda, kamulaştırma bedelini alıp şehre yerleşenler, bölge içine kentsel iskân edilenler vardı ki bunlar çalışmanın Samsat'la ilgili bölümleriydi. Didim Yalıköy'de bölge dışına kırsal iskân edilenleri, Harran'da ise sulamadan yararlananları ele aldım. Çalışmanın, sürdürülebilir kalkınma ve Atatürk Barajı'nın sürdürülebilir kalkınma açısından incelenmesi olmak üzere iki boyutu var. Temel sorunsalı ise "Barajdan kim kazanıyor, kim kaybediyor? Kazanankaybeden arasındaki denge sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı ile kurulabilir mi?" Öncelikle sürdürülebilir kalkınmaya kısaca değindim; ardından da Atatürk Barajı'nı sürdürebilir kalkınma açısından incelemeye çalıştım. Bu doğrultuda her bir alt gruptan 100'er kişi olmak üzere toplam 400 hane halkı reisi ile görüştüm. Aslında çalışmanın başlangıcında, daha önce de belirtildiği üzere, kamulaştırma bedeli alıp köye yerleşen alt grup da vardı. Söz konusu aileler, baraj gölü suları altında kalan eski köylerinin adı silinmesin diye kamu Zuhal Güler Parlak kimdir? r. Zuhal Güler Parlak, 1969'da SıD vas Zara'da doğdu. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü'nü 1990'da üniversite birinciliği ile bitirdi. Yüksek lisansını üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde, doktorasını da Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde yaptı. Sıvas'ta (1990 1992) ve Adıyaman Samsat'ta (1992 1995) öğretmenlik yaptı. Sosyoloji Derneği, Türk Sosyal Bilimler Derneği, Sürdürülebilir Kalkınma Derneği ile Güncel Mevzuatı Araştırma ve Eğitim Derneği üyesi olan Parlak, halen Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Genel Sosyoloji ve Metodoloji Anabilim Dalı'nda öğretim üyesi olarak görev yapıyor. benimsemesi açısından etkili olur. Atatürk Barajı bağlamında konuya baktığımda, burada iskân boyutu çok önemli, çünkü barajların çevresel ve sosyal olmak üzere iki etkisi var. Sosyal etkide, yeniden iskân gündeme geliyor ve insanlar yıllarca yaşadıkları yeri, baraj nedeniyle terk etmek zorunda kalıyor. Yepyeni mekânda, yepyeni bir yaşama başlamaları söz konusu oluyor. Barajın gerek sulamadan yararlananlara gerek bölge içinde ve dışında iskân edilenlere etkisi çok farklı olmuş. Özellikle burada temel sorularımdan biri barajdan kimin kazandığı, kimin kaybettiği olmuştu ya da yeni yaşantılarında karşılaştıkları en önemli sorunun ne olduğuydu. Peki kim kazanıyor, kim kaybediyor? Samsat'a iskân edilenler bölgede kalmaktan mutlu olmakla beraber baraj sonrası eski yaşam standartlarını sürdürememekten dolayı işsizlik ve geçim sıkıntısı yaşıyor. “Barajdan kaybeden taraf olarak” kendilerini görenlerin oranı diğer iki yerleşim yerine göre daha yüksek. Yalıköy'de ise bölge dışına yerleştirilmek ve memleketlerinden uzakta yaşamanın sıkıntılarını çekmekle birlikte kişilerin memnuniyet düzeyi, dolayısıyla “barajdan kendilerinin kazandığını” belirtenlerin oranı Samsat'a göre daha yüksek. Çünkü Didim turistik bir bölgede olduğu için, ilk yıllar dışında, fazla geçim sıkıntısı çekilmemiş. Harran'a gelindiğinde ise yine Yalıköy'de olduğu gibi “barajdan kendilerinin kazandığını” belirtenlerin oranı yüksek. Çünkü sulamayla birlikte verim ve buna bağlı olarak gelir artmış, bu da memnuniyet düzeyini oldukça yükseltmiş. Baraj gibi kapsamlı kalkınma projelerinde halkın da projeye dahil edilmesi ve benimsemesi, kalıcılık sağlanması açısından çok önemli. Özellikle baraj öncesi sonrası bilgilendirilmeleri, baraj sonrası yaşayacakları yerleşim yerlerini seçme konusunda söz sahibi olmaları, katılım sağlama yollarından bazıları… Ülkemizde, geçmişten farklı olarak, özellikle son yıllarda yapılan ve yapılması planlanan büyük baraj projelerinde bu noktalar üzerinde önemle duruluyor. Örneğin; Birecik Barajı ve Yusufeli Barajı… Ayrıca barajlar sadece teknolojik değil, sosyal bir yatırım aracıdır. Bu nedenle baraj projelerinin planlanmasından uygulanması aşamasına kadar olan süreçte, tüm çalışmalarda mutlaka sosyologlara da yer verilmesinin bir zorunluluk olduğunu düşünüyorum. Bu projeler, disiplinlerarası işbirliği ile uygulamaya geçirilmeli. Uzun süren ve farklı coğrafyalarda gerçekleştirilen bir çalışmaya imza attınız. Karşılaştığınız güçlükler neler oldu? Fiziksel güçlükler haricinde çok fazla zorlukla karşılaşmadım. Sadece, Harran'da alan çalışmasına başladığım ilk günlerde, evin birinde hane halkı reisi ile görüştüğüm sırada, hemen bitişik evde, hatırlayabildiğim kadarıyla 3 4 yaşlarında bir çocuğun arabanın altında kalarak ezilmesiyle birlikte, duyduğum çığlıklar üzerine görüşmeyi bıraktım ve hemen kaza yerine gittim. Gördüğüm manzara beni çok üzdü. Aslında başlangıçta çalışmayı Harran'ın merkezinde yapmayı planlamıştım. Fakat bölgede yas tutma uzun sürüyor. Aşiret yapısının varlığını sürdürmesi de ölen çocukla aynı aşiretten olanların da yas tutmasına neden oluyor. Ben de saygıKİTAP SAYI ? SAYFA 10 CUMHURİYET 898