Katalog

Çiğdem Dürüşken ile Kabalcı Yayınevi'nin 'Humanistas' dizisini konuştuk ‘Çevirilerin aslından olması esastır’ karar kıldım. Humanitas Dizisi adı altında, Kabalcı Yayınevi'nden Yunan ve Latin Klasikleri'nin çevirilerine editörlük yapıyorsunuz. Bu diziye nasıl karar verdiniz ve başladınız bizi biraz bilgilendirebilir misiniz? BİR EKSİKLİK... Bu diziye karar verişim, yüksek lisans ve doktora sırasında gördüğüm büyük bir eksiklikten kaynaklandı. Hasan Ali Yücel'in hayata geçirdiği Milli Eğitim Bakanlığı Dünya Edebiyatından Tercümeler dizisi, tabi ki bizi destekleyen bir dizi. Ancak oradaki çeviriler (özellikle akademik çalışmalarda görüyorsunuz ki) tamamıyla başka dillerden yapılmıştı. Bu durum bazen bizim için de sorun oluyordu. Çeviriyi bilim olarak kabul etmiş kişiler için, başka dilden yapılmış Latince veya Yunanca çeviri bir hata. Bizim için bu tür çevirilerde aranan en önemli özellik, bu çevirinin iyi bir edisyondan yapılmış olmasıdır. Çevirilerde kullanılan edisyonun hangisi olduğu belirtilmemiş bile. Böyle olunca bu durum bizim yayınımızı geciktirdi. Çünkü yoruma geçemiyorsunuz, alt malzeme tez yazarken eksik olunca üstüne bir şey katamıyorsunuz. Adları bilinen çevirmenlerin çevirileri, çok iyi çeviriler. Ancak bu durum daha da yanıltıcı oluyor, çünkü çevirmen hem Batı dilini çok iyi biliyor, Türk dilini çok iyi kullanıyor. Bu nedenle çevirinin Yunanca'dan mı Latince'den mi yapıldığını anlamıyorsunuz. Dil çok iyi kullanıldığı için bizler için yanıltıcı oluyor. Başına hangi kitaptan, hangi versiyondan çeviriyi yaptığını belirtmemişse bu durum bizim için daha da zor oluyor. Bu çevirilerin ardından gitmek imkânsızlaşıyor. Bu nedenlerden ötürü yapılan çeviriler bölük pörçüktü denilebilir. Bizimle ilgili çeviri tarihine bakacak olursanız, bizdeki çeviriler dünya klasikleri ve Batı klasikleri arasında sıkışmış görünüyorlardı. Bu nedenlerden ötürü Humanitas genel başlığını kullanarak Yunan ve Latin Klasikleri olarak ayırmayı düşündük. Bu noktada Kabalcı Yayınevi’ne ve yayın yönetmeni Mustafa Küpüşoğlu'na ayrıca teşekkür etmemiz gerekir çünkü gerçekten kültürel duyarlılığı olan bir insan ve bu diziyi kendisi önerdi. Fikrin sahibinin kendisi olduğunu söyleyebilirim. Çeviri bir kültürler arası alışverişse, biz Latince'yi İngilizce'den çevirince hangi kültürle alışverişe geçmiş olacağız? Ne Homeros'u ne de başkasını bir başka dil aracılığıyla veremezsiniz. Çevirilerin aslından olması esastır. Yunan ve Latin Klasikleri birçok felsefe ve edebiyat yapıtına örnek olmuş ve öncülük etmiştir. Yunan ve Latin Klasikleri'nin önemi konusunda neler söyleyeceksiniz? Klasik Filoloji ülkemizde akademik açıdan pek bilinmiyor. Bu açıdan konuşma fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Klasik filoloji gerçekten özgür eğitimin kendisidir. Yani bütün varını yoğunu kaybeden bir insanın kendisinden alınamayacak tek şeyini yani tek mülkünü simgeler. O yüzden bu anlayışla yaratılan Latin ve Yunan klasiklerinin Batı'nın tüm uygarlığının sermayesi olması bizim açımızdan önemli. Doğu edebiyatı ve felsefesiyle de karşılaştırmalı olarak incelenebileceği için çok önemli; hem Yunan ve Latin dili edisyonlarının bulunması gerekiyor Türkiye'deki kütüphaneler bu konuda yetersiz. İstanbul Üniversitesi kütüphanesi isteklerimizin bir kısmına cevap verebiliyor. Bu nedenle ha deyince bulamıyorsunuz kitapları. Dolayısıyla da herkes kendi imkânlarıyla getirtiyor kitapları bu da ekonomik olarak çok sarsıcı oluyor. Sonuçta her bir yazarın kendi özel sözlükleri vardır ve kullandığı kelimelerin ona göre derin anlamları vardır. Sıradan bir anlam içerisinde çeviremezsiniz Cicero'yu, Juvenalis'i. Benim Juvenalis çevirim altı yıl sürmüştür, yorumu olduğu halde. Bu yüzden batı dillerinden iki üç ayda yapılan çevirilere hiç şüphesiz benzemiyor. Düzgün bir çevirinin bu zorluğu var. İkincisi çeviriyi yaparkenki aşama. Bir kere çeviriyi yaptığınız yazarı çok iyi tanımanız lazım. Yazarla karşılıklı sohbet etmek durumundasınız. Bu karşılıklı sohbet esnasında hangi terimleri nasıl kullandığını içerikten çıkartabiliyorsunuz, bu da özel bir Latince duyuş gerektiriyor. Bunun altını doldurmak durumundasınız. Neyle dolduracaksınız? Özellikle düşün ve din tarihini çok iyi bileceksiniz, o insanların yaşayış biçimlerini bileceksiniz. Yoksa çok sakil bir çeviri çıkar ortaya. Korkunç hatalar bu tür bilgileriniz yoksa ortaya çıkar. Böyle durumlarda çevirinin başka bir dilden yapıldığını çok net anlayabiliyorsunuz. Bu konuda kopya çekmek imkânsızdır hemen anlaşılabilir. Editörlükte çok sıkıntı çekiyorum ama güzel sıkıntılar. İlk sene on kitap çıktı ve devam ediyor. Bu üzerinde çalıştığımız metinlerde çevirmenlerimizi Yunanca ve Latince bölümü mezunlarından ya da diğer anabilim dallarından seçiyoruz. Özellikle felsefe veya arkeolojiden ya da bizden ders alanlar ve bitirenlerden seçiyoruz. Master, doktora yapanlar ve ele aldığı metni önceden çalışanlar, çeviriyle ilgili bütün kelimeleri neredeyse öğrenmiş oluyorlar ve o dönemin felsefesi konusunda bir görüşleri oluyor. Bilimsel bir çeviri yapıyoruz. Bir yayınevinin buna imkân tanıması önemli bir şey. Üniversitede yapılacak bir işi dışarıyla ortak yapıyoruz. Bir nevi sponsorluk diyelim buna. Yayıncının matbaasını açması bile bizim için önemli. Batı’da bu tür çeviriler 1912'de başlamış ancak biz Hasan Ali Yücel'in çığır açan girişimini bir kenarda tutarsak bu konudaki en kapsamlı girişimi biz başlatıyoruz. BOETHİUS VE APULEİUS Neden Boethius'un 'Felsefenin Tesellisi' ve Apuleius'un 'Başkalaşımlar'ı? Her iki kitap da hem içerik hem de biçem olarak çok muhteşem. Felsefenin Tesellisi yaşamda mutluluğun nerede olduğunu bulmaya yardım eden bir kitap; Başkalaşımlar ise eşeğe dönüşen bir insanın gözünden insanlar ve yaşamı aktarıyor bize. Bu kitapları çevirmeye nasıl karar verdiniz? Boethius ve Apuleius benim akademik çalışmalarımın içinde özellikle ele aldığım yazarlardı. Boethius'un bu eserini 'Zindana Düşen Işık' olarak bir makalede kullanmış ve bir de bildiri sunmuştum. Doğal olarak bizde bu bir alışkanlık oluyor ve hangi yazarla ilgilenmişseniz onun eserlerini alıp çeviriyorsunuz. Bu şekilde çevrilmeye başladı kitap ve ben Boethius'un felsefesinin eteklerine tutunup devam ettim. Keza Apuleius da öyle, 'Bir Eşeğin Gözünden İnsan Manzaraları' diye bir makale KİTAP SAYI Batı edebiyatının kaynağının Yunan ve Latin edebiyatı olduğu bilinir. Latin harflerinin kabulü ve Türk edebiyatının modernleşme sürecinde bizim de Yunan ve Latin edebiyatını kendi dilimizde okumamız en önemli gereksinmelerimizden biriydi. 40'lı yıllarda Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel'in girişimiyle bu klasik eserlerin bir bölümü dilimize çevrilmişti. Bugün bunların yeterli olmadığını görüyoruz. Kabalcı Yayınevi de bu eksikliği gidermek için kolları sıvadı ve yayın yönetmeni Mustafa Küpüşoğlu'nun da katkılarıyla “Humanitas: Yunan ve Latin Klasikleri Dizisi” adı altında Yunan ve Latin edebiyatının önemli eserlerinin çevirilerini yapıp yayımlamaya başladı. Bu eserler Prof. Çiğdem Dürüşken önderliğinde kendi özgün dillerinden Türkçemize kazandırılıyor. Dürüşken'le bu özverili çalışmalar üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. ? A. Şebnem BİRKAN ncelikle kendinizden ve çalışmalarınızdan bahseder misiniz? İstanbul doğumluyum.1984 yılında İstanbul Üniversitesi Latin Dili ve Edebiyatı'ndan mezun olduktan sonra da yaşamımı sözcüklerle birleştirmiş biriyim. Zihnimi zorlayıp da Cicerovari konuşursam çocukluğuma gittiğimde bir ceviz ağacı altında hep masal kitabı okuyan küçük bir kız canlanıyor. O nedenle küçüklüğümden beri küçük kız, sözcükler ve ceviz ağacı beni tamamıyla edebi bir ışığa itti, o zamandan beri tünelin sonundaki ışığı gördüm ve o ışığın ardından gittim. Önceleri Türk edebiyatına ilişkin kitaplar okurdum sonra edebiyata merakım olduğunu gördüm ve edebiyatın kökeninin Latin ve Yunan olabileceğini düşündüm. Böyle diyorum çünkü o sırada toplumuzda bu konuda bir eğitim verilmiyordu. Ancak okumalarınız sonucunda anlıyorsunuz ki edebiyatın özü Yunan ve Latin klasiklerinde. Dolayısıyla arkeoloji ve İngiliz Filolojisi ve Klasik Filoloji arasında gidip geldim. Sonra da Klasik Filoloji’de Ö Batı hem de Doğu'yu etkileyebilecek geniş bir sahaya sahip. O yüzden bizim için özellikle sanatı, felsefesi, tıp tarihi, hukuk alanı ile ilgili yazılanlar büyük bir malzemedir edebiyatımız için. Sözünü ettiğimiz klasikler dilimize kazandırıldıkça da Türkçemizin derin anlamlılığını görüyoruz, o da bizi ayrıca çok sevindiriyor. Latince veya Yunanca'ya tam karşılık bulunduğu zaman ve Batı dillerinde de tam karşılığı bulunmamış ama tanımla yapılmış sözcüğe rast gelirseniz sizde bunun karşılığının olması müthiş bir gurur veriyor. Türkçe'yi adeta yeniden keşfediyorsunuz. O yüzden çok önemli. Yunan ve Latin klasikleri belli bir dönemin edebiyatı değil, yerel bir edebiyat da değil. Her zaman kalabilecek kale konumundaki şeyler. O yıkılırsa zaten insan aklını yitirir. Bununla eşit bir edebiyat tabii ki büyük bir sorumluluk taşıyor demektir. İnsanın olmadığı bir dünyada Yunan ve Latin klasikleri yoktur diyebilirim çünkü 'humanitas' (insancılık) insanı merkeze alan, özgür düşünceyi destekleyen bir anlayışı simgeliyor. Bu da ölümlü olduğumuz halde ölümsüzlüğe ulaşmak demek. Bütün bunları bir arada toplayan bir edebiyat edebiyatın merkezinde olabilir. Edebiyatın ve felsefenin kelime anlamlarının yaratıldığı bir kültürde olabilir. Bu da çeviriler arttıkça yavaş yavaş ortaya çıkacaktır. Bu büyülü metinleri çevirirken ve editörlüğünü yaparken yaşadıklarınızı biraz paylaşabilir miyiz? Büyülü olarak nitelendirmeniz ve bunu soruya yansıtmanız çok güzel, çünkü gerçekten metinlerde bir tılsım var. Bunu algılayabilmek çok güzel bir şey. Edebi duyuşu olan insanların ortak bir dostluğu diyelim oradan yansıyana. Bu tür metinlerin tozlu raflarda bekleyen ışıltısını oradan alıp insanlara ulaştırmaya çalıştık. Bir arkeolog onları çıkarmadan biz çıkardık ve bu ışıksızlığa kendimizce bir ışık katmaya çalıştık. Büyülü terimi gerçekten çok güzel bir terim. Latin ve Yunan klasiklerini çok iyi ifade ediyor. Bu tür metinleri ana dilinden çevirmek bir Batı dilinden çevirmeye benzemiyor. ? SAYFA 4 CUMHURİYET 922