Katalog

Brecht'e göre oyunculuk sanatını v kitaplardan öğrenebilmek olanaklı. Öyleyse buna istek duyan gençoyuncu ? adayları yukarıdan bu yana adlarını andığım kitapları okumalı mutlaka! M. SacJık Aslankara Kitaplar Adası Kansı (Bdgı, ıkıncı basım 1977) Cumhurıyet donemı Turk tı yatrosunun buyuk donuşturucu lerınden Haldun Taner, oyunun sonunda lomas Fasulyecıyan'a şunlan soyletır " Aktor dedığın nedır kı? Oynarken varızdır Yok olunca da sesımız bu boş kubbede bır hoş seda olarak kalır Bır zaman sonra da unutulur gıder Olsa olsa eskı program dergılerınde soluk bırer hayal olur kalırız " (112) Oyuncu sanatçıyla dgılenmek, oyunculuğun tanhıne eğdmek, Fasulyecıyan'ın tıradında kendını açığa vuran tragedık yazgıyı deş mek anlamına gelıyor bır bakı ma Elımın altında bırbırınden dc ğerlı beş kıtap var Ozdemır Nut ku'nun olağanustu emek urunu yapıtları Oyunculuk Tarihi /Baş langıcından XIX Yuzyda/(YKY, 1995/ 212 2524700 Gelıştınlmış yenı basımı ıçın bak Dost Kıta bevı/312 4324868) de Yenı Başla yanlar tçın/ Oyuncunun Çalışması (Alkım, 2004/216 4491060), tugcruo Barba de Nıcola Savare se'nın kaleme aldığı Oyuncunun Gızlı Sanatı/Tiyatro Antropolojisi Sozluğu (Çevıren Ayşın Can dan, YKY, 2002), Berlın Devlet Oyunculuk Okulu Oğretım Uye lcrıncc kaleme alınan Oyunculuk Elkitabı (Turkçesı Leyla Serda roğlu, Mıtos Boyut, ıkınu basım, 200 /212 2498737), Toby Cole H Krıch Chınoy ıkılısının kaleme aldığı Urdu Oyunculardan/Oyunculuk Sanatı I 0 urkçesı A Metın Balay Mıtos Boyut 1997) "Aktor dedığın nedır kı1" so rusunu deşelerken, bu beş kıtabın kdavuzluğunda oyuncu sanatçı kavramı uzerınde ycr yer de oyunculuk tarıhının bdınen bın lerce ydlık korıdorlannda bır ge zıntıye çıkalım ıstıyorum bu hafta OYUNCULUĞUN TARİHİ Ozdemır Nutku, Oyunculuk Tarıhı'ne yazdığı "Onsoz"de bu nun, "oyunculuk estetığını, ku ramlannı, uygulamalarını, kısaca sı oyunculuk sanatına ılışkın tum bdgderı ıçer"dığını soyluyor Ne kı "bu kaynak ve bdgder(ın) Av rupa ve Amerıkan tıyatrosu konu sunda ne kadar toksa I urk tıyat rosu konusunda da o kadar az" olduğunu eklıyor bu arada Şu satırları da Nutku dan akta rıyorum "Tıyatronun ıkı temel oğesın den bırı olan oyuntunun tanh ıçındekı gelışımı bıze çeşıtlı do nemlerdekı seyırcı anatomısını çızdığı gıbı tıyatronun toplumbı lımsel anlamını da ortaya çıkarır " "Oyunculuk sanatı var olmadan once kaynakta oyunuıluk sezgısı vardı, yanı eğıtdmış profesyonel oyuncudan çok once oyunculuk yapan ınsan vardı ( ) Oyuncu luk sanatı ortaya çıkmadan once, SAYFA 24 H aldun Tancr'ın onemlı olduğu denlı guzel de bır oyunu vardır Ser • sem Kocanın Kurnaz "Aktör dediğin nedir ki?" oyuncu uç aşamadan geçmıştır ıçgudusel oyuncu, rahıp oyuncu (buyucu, şaman, rahıp), ozan oyuncu " "Tanh ıçındekı dk profesyonel oyuncu aşağı yukan 10 534 ydın da sahneye çık"ıyor "Bırçok ta nhçıye gore Ikaryab Thespıs, Av rupa tıyatrosunun dk profesyonel oyuncusudur Thespıs de bır ozan oyuncudur " "Cleander (ıse), da ha oncekder gıbı ozan (yazar) oyuncu değd, oyunculuğu meslek edınen ve devletten aktorluk uc retı alan dk oyuncudur" (23) Butun bu oyuncular hep erkek Kadın oyunculann dızgesel an lamda sahneye çdcışlan ıçın Rone sans'ın beklenmesı gerekıyor Co le de Chınoy şoyle dıyor "Commedıa'da (dell'arte) tıyat ro tanhınde dk kez kadınlar onemlı bır konuma geldder Ge losı kumpanyasının armasında resmı yer alan Isabella Andreını, ( ) dk buyuk profesyonel kadın oyuncu olarak onumuzde dur maktadır" (43) Oyunculuğun tanhınde adlan andan bır avuç oyuncunun yanın da, adlan gunumuze kalmamış kımbdır nıce tıyatrocu var "OYUNCUNUN CİZLİ SANATI" KENDİSİ Cole Chınoy Oyunculuk Sanaü I'ın daha "Gınş"ınde "Oyun cunun ınsan olarak kendı araçla rını kullanıp kendısı gıbı olan dı ğer ınsanlara nasd ulaşacağı, sanat ve yaşam arasındakı engelîen yı kan tıyatronun temel sorusudur" dedıkten sonra şunları eklıyor "Oyuncunun kendını bır sanat çı olarak uddıyc alması hep zor olmuştur " "Kendı aracıyla çalıştı ğı ıçın oyuncu her zaman kendı ınsan olma nıtelığıyle sardmıştır Oyuncu dram yazarının hayal gucunun yoğuracağı basıt bır ça mur olamaz Ya da yonetmenın dokunuşuyla yonlendırden bır kukla halıne gelemez Gerçeklık duygusu de yaratıcı kurgusallık arasındakı çelışkı, oyuncuda kes kınleşır " " Oyuncunun kendısı, zanaatının çozumlenmesınde ve kavranmasında en ıyı kaynaktır " (9vd) Nasd bır sanat bu, oyuncunun kendısıyle, kendısı olarak anlam bulan? Nedır govdedekı gız? Eugenıo Barba de Nıcola Sava rese'nın Oyuncunun Gizli Sanatt/Tiyatro Antropolojisi Sozluğu adlı yapıtı, bu tur sorularla dgdı olağanustu gorkerrdı bır açılım getınyor Bunda, konunun bırebır ıçınde olan çevırmen Ayşın Candan'ın da buyuk payı var kuşku suz Eugenıo Barba, yapıta "Gınş" olarak kaleme aldığı, buyuleyıcı evrenselhk duygusuyla ınsanı ku şatan "Tiyatro Antropolo)isı" baş lddı yazısında kavramın oturduğu alanı belırlemeye gınşıyor dkın Bu doğrultuda 'antropolojı' deyı mının kulturel antropolojı anla mında kullandmadığını vurgulu yor Barba "Tiyatro antropolojısı, kulturel antropolojı orneklennın tiyatro ve dansa uygulanmasını olanaklı kdan orgutlenme duzeylen de d gılı değddır Tiyatro antropolo )isı gosterunın antropolojısıyle de kanştırdmamalıdır" "Tıyatro antropolojısı ne oyun cunun ddının nelen kapsadığının bdımsel çozumleme gereksınımı ne bır yarut verır ne de tiyatro de uğraşanlann temel sorusu olan, kışı nasd ıyı bır oyuncu ya da dansçı olur (arayışına) /Tiyatro antropolojısı, evrensel dkelerden çok, kullanışlı onerder arar Oyuncunun çalışmasına yararh bdgderı bulup ortaya çdcartma konusunda kararlıdır " " Tıyat ro antropolojısı, ınsanın gostenm durmundakı sosyokulturel ve fız yolojık davranışının ıncelenmesı d ı r " ( 8 10) Barba Doğulu, Batılı dansçı larla oyunculara getırıyor sozu "Değışdt zaman ve yerlerden değışık oyunmlar kendı gelenek lcrıne ozgu bıçemlere karşın, or tak dkelerı paylaşmışlardır Tıyat ro antropolojısının dk gorevı bu hep yınelenen dkelenn ızını sur mektır " "Çağdaş Batdı gostenm sanatçdarının kendılerıne destek olup yon verecek organık bır one rder dağan yoktur ( ) Doğulu geleneksel gostenm sanatçısının ıyı sınanmış organdt bır temelc lufeytul» Hrlvn kffch Cfcfnoy dayanan 'mutlak onenler'ı var dır " "(Tıyatrolar) dkelen yuzun den bırbırlenne benzerler, gostenmlen yuzunden değd /Tiyatro antropolojısı bu ılkelen ıncelemeyı amaç edınır Kullanımlanyla d gdenır, yoksa nasd olup da bırbır lenne benzedıldennın denn, varsayımsal nedenlerıyle değıl" (10, 11,12) Butun tıyatroculann tez elden okumalan gereken bır yapıt bu OYUNCU SANATCIUK VE SIRADIŞILIK Ozdemır Nutku, bır başka çok onemlı yapıtının, Oyuncunun Çalışması'nın bır yerınde şoyle soy luyor "Oyuncu, sıradan ınsanlar gıbı davranmaktan vazgeçmelıdır Sanatçı sıradışıdır Sıradışı olamazsanız vasat bın olursunuz Vasat olanlar ıse sanat yapamazlar1 Çunku sanatta vasat dıye bır şey yoktur 1 " (30) Nutku'ya kulak vermeyı surdu relım "Oyuncu nedır? O, dunyanın en zor elde edden enstrumanıdır, çunku ınsandan elde edden bır enstrumandır, ınsan ıse duşunme, uretme ve yaratma melekesı olan, dunyanın tek varlığıdır Bu varlığı yaratıcı bır enstruman durumuna getırmek ıse bdgının, sezgının, kavrayışın, sabnn yol gosterdığı usta ellenn uzun ve yorucu çanşmalarını gerektırır " (10), "Oyun cu, yazann sozcusu, seyırcının elçısı, tıyatronun ozudur "(11), "Oyunculuğu gelışmemış bır tı yatroda o tıyatroyu denye goru recek deneyler nasd yapdacaktır?" (7), "(Oysa) oyunculuk eğıtımı, genel olarak ulkemızde hem etık hem de estetdc açıdan tam anlamıyla çozumlenmış değddır " (13)," Eksık, yetersız ve oyun culuk sanatını yozlaştıran yetış memış bıreyler, konuşmasını, sah nede durmasını bdmeyen bır heveslıler obeğı cep doldurma sava şında olanlar tarafından pıyasaya surulmektedır Bu, pıyasaya kalp para surmek kadar vahım bır suç tur" (7) Turk tiyatro bılımıyle sanatının en onemlı adlanndan bın olan Ozdemır Nutku'ya gore yaşanan bu "vahım" gehşme karşısında oyunculuk eğıtımının çok sdu tu tulması gerekıyor Nutku oyun culuk modelıne de eğdıyor "Uzun bır sure temel oyuncu luk eğıtımı olarak herkesçe kabul edden oyuncunun ıç yaşamından hareket etme ılkesıyle gelıştınlmış olan Stanıslavskı yontemı ve bu yontemın varyasyonları gıderek yerını oyuncunun fızıksel kaynak lannı eğıtme ve gelıştırme amacı nı guden bdınçlı hareket yonte mı'ne bırakıyor " "Onemlı olan bunlan bdınçlı eğıtımcderın kul lanmasıdır " "Oyuncunun malze mesı kendıne ozgudur, çunku her ınsan kendıne ozgudur ( ) Onun ıçın de hangı yontem ya da tekruk olursa olsun her oyuncuya tek re çete değd, her oyuncuya kendı re çetesı verdıp ona gore çalıştırd malıdır" (13) Ozdemır Nutku'nun duşunce len ardından bıraz da Berlın Dev let Oyunculuk Okıdu Oğretım Gorevldennın soyleddderıne goz atalım "Her yd bue, oyuncu ol mak ısteyen genç ınsanlar başvu ruyor" (26), " Bır oyuncu adayından bır çok anlatım bıçımı ya da bazı be cenler beklemıyoruz Bunlaroğ retdebdır Eğıtımın ve çalışmanın amacı budur Gormek ıstedığınız sadece malzeme'dır, yanı oyuncu luk eğıtımının başlangıcı olarak ele alınabdecek koşullar Mesela, sahnede oynayan ınsanın ne dere ceye kadar kendını anlatabddığı ne dddcat eddmelıdır Onun yara tıa gucunu ararız Bunu aramak çok heyecan verıcıdır, çunku bu hep farldı bıçımlerde ortaya çı kar"(28) Ozdemır Nutku'nun, Berlın Devlet Oyunculuk Okulu Oğre tım Gorevlılerının kıtaplannda oyunculuk eğıtunınde başvurulan çalışma yontemlenne, çeşıtlı usta lann temnnlenne de yer verıyor Pekı kitaplar yoluyla oyuncu luk eğıtımı yapdabdır mı? Bertolt Brecht, bu konuda bakın ne dı yor "Oyunculuk sanatı, geneüıkle kıtaplarda oğretılmez Seyır sanatı da oyle Hatta sanattan saydmaz seyır sanatı " "însanlan etkdeme sanatını kitaplardan oğrenmek olanaksız mı goruluyor, etkdenme sanatını kitaplardan oğrenmek daha da olanaksız saydır Dolayı sıyla, bu kıtap, gerek oyuncular, gerek seyırcder ıçın kaleme alın mıştır" (Oyunculuk Sanatı ve Dekor, Turkçesı Kâmuran Şıpal, Say, 1982,7) Demek kı Brecht'e gore oyun culuk sanatını kitaplardan oğre nebdmek olanakh Oyleysebuna ıstek duyan genç oyuncu adayları yukandan bu yana adlarını andı 1 ğım kıtaplan okumalı mutlaka Genç oyuncu adaylannın, sı navlarda sundukları oyun bolum len de var bu arada Ne dersınız, onumuzdekı hafta da bunlar uze rındeduralımmi''» nculuk arını OYt'NCLiLliK K I . M I AB1 OYUNCULUK SANATI ı C U M H U R I Y E T K İ T A P SAYI 7 5 7