Katalog

mekten korktuğumuzdan daha çok hem de Neden boyle ^ Galıba bır nede nı, ozgurcc duşunmek uzere değıl, du şunmekten korkmalc u/ere yetıştırılıyo TU7 'DÜŞUNMEKTEN KORKUYORUZ' Dusumeyt dalmak dtrın bır kuyuya atlamak gıbı Insan orada kaybolmaktan da korkabılıyor Evet, varoluşsal yanları da var duşun mekten korkmamızın, toplumsal yanları da Sonuçta korkuyoruz duşunmekten Boyle de bır hakıkat var ortada Sonuçta ben de bu yazılarımda duşunmekten korkmamayı denemeye çalıştım Ne ka dar başarılı olduğum tartışılır, henuz ılk denemelerım bunlar Ama denemenın en kestırme tanımı herhalde "duşunmekten korkmamak" olurdu Sızden dergılcrde ya da başka yerlerde yayımlanmamtş, yenı denemelerın bulun duğu bır kıtap bekleyebılır mıyız* Bu macera benı cesaretlendırdı tabı O duşunme korkusuyla daha ıyı yuzlese bıleceğım, daha ııstaca denemeler beklı yorum kendımden Yapabılecek mıyım bılmıyorum, ama o arzu ve şevkı aldım Kılahınızda denemelerı bolumlendır mışunız O bolumlerden genel olarak bahsetmek ntıyorum tşaretlerın Bıze Soyledığı" bolumu çocukluğunuzdakı ede bıyat hazzını yansıtıyor bıraz Sevdığınız yazarlara ve onların kahramanlanna du yulan sevgı açığa çıktyor Saf edebıyat zev kınden kaynaklanan yaztlar Evet, kesınlılde "NasılRoman Kahramanı Olunur?' bolumuyse hayal gucunuzu, başka bır dunyaya kaçıştntzt anlattyor Mesela Btr Zamanlar Nataşa ydım' denemest eğlen celı bır dtlle bunu artaya koyuyor Evet, ama sonra roman uzerıne cıd dı duşuncelerı sınamaya çalışıyorum Başta soyledığım gıbı, gençken roman ıle gerçek hayat arasındakı farkı bılmez dım Dolayısıyla ben de bır roman ka rakterıydım belkı de okuma hazzı bu dur Daha sonraları bunun dışına çıkıp roman nedır, metın nedır, nasıl yazılır, nelerden geçılerek yazılır, neden değışı yor, neden eskısı gıbı yazamıyoruz ya da eskısı gıbı yazılmamalı dıyoruz gıbı so rularla boğuştum Mesela, yıne aynı bo lumde ozyaşam ve ozkurmacaya değın dım Bu ozyaşam, oskurmaca yanıken dımızı kurgulama ıhtıyacı çok onemlı bır şey ve ben gcnel olarak ozyaşamsal yazına doğru yenıden bır eğılım goruyo rum Bu eğılımı nasıl karşılıyorsunuz'' Bunu olumlu buluyorum lnsanların kendılerıne ve kendı hayatlarına tanıklık etmelerı, kı bu sadete roman ya da ede bıyat yoluyla yapılmıyor Belgesel, vıdeo, doğrudan tanıklık, sozlu farın gıbı açı lımları var Cıeçenlcrde gosterımde olan bır/ılm vardı "Amencan Splendor" Kendt haya tını ve çevrtsını çızgı romana uyarlayan Harvey Pekar ın bıyografısıydı Evet bu eğılımı guzel bulmamın bır nedenı de boyle bır ıhtıyaç duymamız Kışılıklerımız o kadar parçalanıp yırtılı yor kı, ınsanın kendı butunluğunu ara ması çok doğal Nıye edebıyat okuyo ruzt* Çunku orada kendı hayatımızda arayıp bulamadığımız bır butunluk haya lı ya da umudu yaşar gıbı oluyoruz Kıta bımın ısmı de bu yuzdcn "Başka Hayat lar" Başkalarının hayat oykusunu dınle menın dkel hazzını yaşamak, bır yandan da kendı hayatımızı anlamlandırmak ıstı yoruz Bence artık ınsanlara sadece okur olmak yetmıyor Tabı bu ılle de edebıyat yoluyla olmak zorunda değıl, goruyorsunuz ınsanlar ek ranlarda ınanılmaz, çılgınca aşklar yaşı yorlar Gorunmek ve kendı aşklannı kur gulamak ıstıyorlar Cunluk hayatta gıremeyeteklerı ask kavgalanm kamc ralar onunde yaşıyorlar Lvet bu şekılde tatmın oluyorlar Bır sonrakı balunı Elbettc Btr dun Kendımızı Sevtctğız Turkıye'nın bazı kulturel sorunlannı SAYFA 18 bır ıkı klasık yazar aracılığıyla ırdelemeye çalıştım orada O bolumdc dıkkatımı en çok çeken deneme Şu Avangard Hangı Cehenne me Gıtti''" oldu Dunyada tartışılıyor zaten avangard kaldı mı oldu mu dıye Turkıye de top lum bazı aydınlar da dahıl avangardla karşılaştıklarında dehşete duşuyorlar Avangardı yanı farklılığı yaşatmayan ve yaşatmamakta azımlı bır toplıımda yaşı yoruz Ben bır kışkırtma olarak yazdım o denemeyı Zamamnda açılım yapan avangard sa natçılarımız aradan onca zaman geçmesı ne rağmen daha başka bır açılım yaptla mazmtş yenı açılımlar eskısını hıç aşma mış gıbı tavır alabılıyorlar Avangard ozunde asken bır tenm, oncu, uç, keşıf bırımı Bılınmeyene gıdış Kımılerı denıyor uçuyor, yaşadığı toplu mu sarsıyor, ama yapar gıbı değd, ger çekten yapıyor Zaten btr sanatçı bulun bır dunyadan daha azına neden razt olsun kı' Bunu de nemek bıle onemlı Örneğın Ercutnent Behzal Lav ın başartsızlığı pek çok ortala ma başarıdan daha onemlı Sozunu ettığınız denememde Renato Poggıolı'den bır alıntı var " bıldığımız dunya yok olur ve yerını, ızın verılen ya da mumkun olan yegâne kulturun kıtle kulturu olduğu bır duzene bırakırsa eğer, o zaman avangard yok olur, kı boyle bır duzen kesıntısız bır dızı totalıter cemaat ureten ve tek bır ente lektuel azınlığın bıle yaşamasına ızın ver meyen, ıstısnalann geçerlı ya da mum kun olabıleceğını hafsalası dahı almayan bır duzen olacaktır BatıMar kendılerıne şoyle bakıyorlar "Eleştıren, farklı duşunen uçlardage zen unsurlarımız yanı avangardımız yok sa azınlıklara tahammulumuz kalmamış ve ınandığımız uygarlık yok olmuş de mektır " Bu açıdan bıraz da dalga geçmek ıçın "Bız furkıye'de avangardı gorsek bılc ta nıyamayız," dıye yazdım O refleksımız kaybolmuş ya da tanısak bıle "Nerede? Bulursak dayak atalım," dıyoruz Yıne de bazı kotu alışkanlıklarımızdan sıyrılıyoruz Cumhurıyet devrımıyle bırlıkte edebıyat tan hep bır sosyal yarar bekledık ıster ıste mez, ama bu durum zamanla rahatlıyor ETİK VE ESTETİK ARASINDAKI İLİŞKİ' Lrtştlcmcz \akınlık bolumu felsefe ntn ağırlıkta olduğu dencmelc rden oluş mui Ldebıyat vc kotuluk, c Itk vt estelık gıbı tcmel fehefı ve edebt sorunları trdele mışsınız Orada en çok onem verdığım konu şu Etık vt estetık arasındakı ılışkı Belkı Lukacs'ın estetığının de etkısı var ama ben meseleye sosyalıst ıdeolojı açısmdan değıl, çok temel bır ınsan gerçeğı açısın dan baktım Etık vc estetık arasında ına nılmaz bır ortuşme var t t ı k dcrken ılle polıtık olmayı kastetmıyorum Çağdaş sanatta etık olmayı ıçenğın polıtıkleşme sı olarak algılamaya başfadı ınsanlar Bu doğal çunku çok vahşı bır dunyada ya şıyoruz Çağdaş sanat sergılerıne gıttığı mız zaman gazeteu gıbı kışkırtıcı bır soz sarf eden, yorum yapan eserlerle karşıla şıyoruz Bugun daha az estetık, daha çok etık dıyor çağdaş sanatçılar ve etıkten de polıtık olmayı kastedıyorlar Guzel bır yaklaşım bu, sonuçta dunyada çok bu yuk sorunlar var Fakat ben bunda ra hatsız edıcı bır yan da goruyorum Çun ku etığın tamamcn polıtık tavırla, polıtık başkaldırıyla ozdcşleşmemesı gerek Etık genış anlamıyla bır değer bılgısı polıtıkayı da kapsayan bır alan Nasıl yı yor, ıçıyor, uruyorsak, değer de uretıyo ruz Değer uretmeden yaşayamıyoruz Bu yuzden ahlak ıle etık arasında fark olduğunu belırtmeye çalıştım Ahlak ya saklayıcıdır, "oldurmeyeceksın" der Etık bunu demez, "ınsan hayatı kutsal dır" der S/z etıpn estetığt golgede bırakacak şe kılde ı^agaaı sanata egemen olmaya başla dığını myluyorsunuz ama gunumuzun gent, yazarlan tam aksıne etığı estettğe kurban etmeklt eleştırtlmıyorlar mı? Hayır, çunku bu eleştınlen yapanlar, AL once bahsettığım hatayı yaparak, etığı pobtıkayla ozdeşleştınyorlar Etığı çok daha genış bır kapsamda ele dlmak ge rek Mesela sız bır şıırde, bır oykude es tetık araçlarla oyle bır etık değer düygu su yaratabılırsınız kı o zaten herhangı bır toplumcu ya da polıtık duruş kadar bılınçlendırır ınsanı Sanatta etığın sadece polıtık ve toplumsal başkaldırıyla oz deşleştırılmemesını savunuyorum ben Yoksa ona karşı değılım Ille polıtık ve sosyal başkaldırıyla, toplumcu edebıyat ya pılmalı şeklınde algılar sanız etığın sanattakı yeruıı sanat gıdcrek yozlaşır, buyurucu ve ahlakçı olmaya başlar Toplumcu edebıyata karşı değılım Zaten bır sanatçı yaşadığı toplu mun sorunlarından kendını nasıl soyutlarr1 Ama ılle de bu şekılde yazmak zorunda değıl Kafka nın romanlarına bakalım mesela Polıtı kadan mı bahsedıyor^ Hayır, ama tamamen etık değerler uzerı ne yazılmış Estetıg'ın on plana çıkmaya başladıg'ı donemlerdt edebıyat lamıa undan hemt n bır lepkı yuksclıyor uvasctı edebıyattan dışlıyorlar, dıye Ozellıklc 1990 larda ha kım olan Ozalızmle ı^ok bağdaftırıldı bu Evet, bızdc oylc bır tepkı oldu In sanlar apolıtıkleştınldılcr susturuldular sanat ıçın sanat batağına battılar denıldı Ben bu tur genellemelere çok fazla ınan mıyorum kuçuk Iskender ın ılk donem 1 şıırlerınde poutıka mı vardı r Ama pekâlâ bır başkalaırıydı Sonuçta etık ve estetığı btr sanat esen nın omurgau, ayakta kalabtlmeunın ko şulu olarak goruyorsunuz Etıkle beslenmemış estetığın doyuru cu olamayacağını, estetığe sahıp olmayan etığın buyurucu olacağtnı duşunuyorum Bunu çok temel bır ılışkı olarak goruyo rum Sanatı oluşturan tek ılışkı değıl, ama çok onemlı Butun buyuk yazarlar bu yolla ınsanda bır etık değer bılıncı oluşturma yolunda çabalamışlar Kıtapta da ornek verıyorum, sız guzel bır şey gorduğunuz zaman coşarsınız ve ıyılık yapmak ıstersınız Guzellıkle yanı este tılde etık arasında boyle yakın bır ılışkı var Iyı sanat ınsanda hayatı guzelleştır me, ıyıleştırme gudusu yaratır Bu nedenlt edebıyatta polıtıkamn ol mayiji onun bılınçsızlığını gostermıyor Hayır Estetık çabalarla sanatta yenı açılımlar arayanlar topluma sırt çevır mekle suçlanıyor Bu tur onyargJara kar şı çıkıyorum Ozellıkle son donemde, yayımlanan eserlen postmodern etıketıyle yaftalayıp kotuleme alışkanbğı çıktı Bu açidan, postmodern eserlere ve akıma da yanlış bakma tuzağına duşebılıyoruz El bette, pıyasa oyunlan yapan nıtelıksız eserler var ama tamamen bunlardan ıba ret değıl Roman bağlamında konuşur sak, var olduğundan ben kendını sorgu layan bır tur Değışıklıklen ıçererek ıler lıyor Postmodern roman da aynı şeyı ya pıyor O moderncı geleneğı bırakmış değıl kı DÜNYA EDEBİYAT1 "Dunya Edebıyatı Var mı ?" bolumu ozellıkle edebıyatın gunumuzde yaşadtğt sorunlara ve potfmodernızme eğılıyor Dunya edebıyatının var olup olmadı ğı benım çok onemsedığım bır tartışma Yurtdışında çıktı ama bızden de katılım lar oldu Batı'nın edebıyattakı hegemon yası, "Roman bır Batı urunudur, bız on ların etkısınde roman yazıyoruz" komp leksı gıbı tartışmalar bunlar Dunya edebıyatı derken, yerel bırta kım duyarlılıklardan, kulturden, tarıh ten, bırıkımden beslenen ama ulusalcı anlamda sınırları aşmış bır edebıyat duş lemıştı Goethe Bız ona hâlâ ulaşamadık Edebıyat ulusalcı olmamalı Ulusal olabı lır, sonuçta ulus devletler var ve bız bu bınmler ıçınde aynı kaderı paylaşıyoruz, ama ulusalcı olmamalı lletışım olanaklanntn artması bu "ulusalcı sınırları asmaya yetmedı mı? Insanlar ınternette serbestçe tartışı yorlar dıye onyargıların kendılığınden ortadan kalkacağına safça ınananlardan değılım Aynı cemaatler, aynı onyargılar ınternette de yenıden uretılıyor Yıne de bu konuların tartışılmasına olanak sağlı yor ınternet gıbı gelışmış detışım araçla n Ancak postmodern, kureselleşen, ıle tışım olanaklarının bu denlı genışledığı bır ortamda bunlar tartışılabılır Çunku butun sesler duyulabılıyor Dolayısıyla, Batılı bır edebıyat kuramusı kendını sor guluyor acaba bunlar gerçekten bızım hegemonyamızla mı yazıyorlar, yoksa kendılığınden bır şeyler mı doğuyor, dı "varolu$sai vanian da var duşunmekten korkmamızın toplumsal yanları da sonucta korkuyoruz duşunmekten Böyle de bir haklkat var ortada Sonucta ben de bu yazılanmda duşunmekten korkmamayı denemeye calıstım Ne kadar başarılı olduğum tartışılır henuz Ilk denemelerım bunlar Ama denemenın en kestırme tanımı herhalde duşunmekten korkmamak olurdu' dlyorN Kuyas ye Ancak bu tartışmalar surerse evrensel bır edebıyata ulaşabılınz Yıne aynı bolumde dıkkatımı en çok çeken dencmelerden bırısı de lemsılKrı zı' oldu Sız o denemcde jale Parla dan alıntılayarak Roman gunumuzdekı tcm stl krtzını aşarsa bıldığımız anlamda ro man yok olacak ve yenı bır tur doğacak, dıyonunuz Nehs bır kıtaptı "Don Kışot'tan Gu numuze Roman" Keşke Jale Parla bu K İ T A P C U M H U R I Y E T S AY I 757