Katalog

• O Mustafa ALACÖZ "Haydı gonder adamları \al ustume sılahla 1 umunuzu yıkarım, tek bır kelımenın mnrasıyla (s. 129) D uşunceler, sadece onu oluşturanın değıl dığer msanların da hayatını etkıledığı ıçın guçludur Çunku onlar yaşamın kesıntısız alcşından doğar ve kendınden beslenen hayattan fılız lenıp rurerler Yerçekımı gıbı hayatı kendine çeker havanın cığerlere dolmaM gıbı zıhınle re dolup can katarlar Nıce Sultanlar, nıce Krallar, nıce Inıparatorlar, kendılennı yeryu zunun Tanrısı olarak goren "Fanıler" goçup gıttıler Kınıısı altın kalıplar, kımısı munıya lanmış kabuklar gıbı bır koşcde saklandılar Onlar şımdı, ya tarıh kıtaplannda oğrencıle re ev odevı olarak verılıyor, ya da muzelerde heykel olarak seyre açılıyor En çok seyredı lenler, ınsanların gundemıne gırenler bır du şunce uretmış, yaşama guzcl bır mıras bırak mış olanlardır Duşuncelere, fıkırleıe bır balun, nasılda bın yıllara meydan okuyarak gunıımuze ka daı yaşayabıllyorlar En ozenlı beyınlerın, duyarlı gonullenn llham kaynağı olabılıyor laı ' lek bır kelıme" mısralara sığmaz kı Oyle kelımeler var kı yıızyılların, bınyıllann gucunu taşırlar Çunku onlar yaşamın ıçın den suzulup ortaya çıkıyor, suregıden yaşa mın da yoluna ışık demederı saçıyorlar Pla ton "ıdea", Arısto "Ozdeşlık", Descartes "togıto", Kant "akıl", Hegel "varlık ve djya lektık", Marx "artı değer" dedı Pır Sultan "dost", Karacaoğlan "guzellık", Yunus "sev gı" dedı Kelımeler duşunce taşırlar, fıkır aktanrlar Bunun en onemlı araçlarından bırı dc yazın dunyasıdır Yazın dunyasına saygı duşunce dunyasına, ınsanın kendısıne saygıdır Evrenscl bır gerçeklığı bu kadaı 07lu vc yoğun bır şekıldc dıle gctırmesı dolayısıyla, yazıma yukarıdakı alıntıyla başladım " I u munıızu yıkarım tek bır kelımenın mısrasıy la" Tarıhte boyle olmadı raı? Hayatın ana eksenı, bır kelımede dıllenıp bılınçlere kanş tıktan sonra onunla baş edecek sılah olabılır nıp I arıhsel koşullar değışıyor, kulturel ortam zengınleşıyor, bıreyın kendını ruhsal ve du şunsel olarak guçlendırmesı ıçın olanaklar artıyor ancak bır ınsan ıçın dışsal olan bu olanaklar, onun dunyasına kendı çabalanyla gırebıhr Zaman zaman ıçınde yaşanılan top lumsal ortam belırh değerlen parlatır, onu cazıp kılaı One çıkan bu değerler, ınsanı mudu etmeyebılır Sadece başarıyı ve sahıp lenmeyı, guç elde etmeyı yaşamın anlamı ha lıne getırmış bır değerler sıstemı, ınsana ıste dığı doyumu sağlayabılır mi') Sorunun yanıtı modern yaşamın aynasında yansıyor "Yaşadığı vuzyıl şans dağıtıyordu Ruha değıl, bedene şans tanıyordu Bu yuzden gelışmıştı mımıkler kullandığı a§k sozcuklerı, tabıatın ılgınç nımetlerı" (s 135) Yıne yuklu sozcukler Insanın kafasına yı ğınla duşunceyı boca eden satırlar Yaşadığı koşulların edılgen, edılgen olduğu ıçın de doğal olamayacak olan bır oznesı "kendınT nasıl yaşayabılır, ılışkılerıne ne katahılır kı? Servetıne toplumsal konumuna, ozcesı dışsal olana tapınmış, bunlan "ılahlaştırmış" her kışılık, ruhunun bulunmasını onleyemez Çunku hcr şey kendı cınsınden şeyle doyar Akıl akllla doyar, açlık yıyeceklerle gldenlır Ruhsal dunya, başta sevgıyle, kendını var etmelde, ozgurleştırıcı kapılarını açmazsan, karanlıklara gomulursun Kendı hapıshanenın duvarlannı yukseltebılırsın, ıçıne guneş doğmayan Kendı şansını kcndın yarat, ya rattığın kadannı yaşa, daha mutlu olursun "Oysa bıraksa kendını guzel ruhuna, bugune kadar terk edılmış kuluna Belkı anlayatak muammasını, bır kureklık yol daha aşılacak, ezelden bu yana " (s 136) S,ınsel soylunle gerçekleştırılmış koca bıı duşunce yumağı çagıışımseh I kı ınsan bırıciktır, hcr yapıt bırıcıktır, her ılışkı bırıcıktır Bu keyfi, heyecanla soy Ienmış bır varsayım değıl verılı dunımdur, gerçeklıktır Topu topu 46 kromozomdan kopyalanan vucudumuz bılc bırıılk degll mP Mılyarlarca ınsandan hangısı dığennın tıpatıp aynısı lek yumurta ıkızlen arasında bıle tarklılıklar var Kaldı kı, sayısı? etkcnın altında şekıllenen kışılık nasıl aynksı olma sın1 Fakat, ıster fızıksel varlığımız ıster ruh sal dunyamız olsun bırtakım evrensel ger çeklıkler altında benzerdır Onemlı olan bu evrensel nıtelıklenmız uzenne zengın bıçım ler yapılandırmaktır Kopya davranışlarla, ıçerıksız ımajlara tapınarak bu sağlanamıyor Yazın alanında da ozgunluk saygı duyula cak bır değerdır Anlatım teknığı, duşunce yoğunluğu, okuyucuyu kendine katabılme, onu kendı uzenne duşunmeye yoneltebılme gucu esen etkılı kılıyor ÖYKULERDEN "Adalara Vapur"da kı oykulerın her bınsı için ayrı bır yazı yazılabılır, ancak bunlardan kımılerı ıçerığının yoğunluğu ve bunu sade enerjı yuklu sozcuklerle, kısa cumlelerle an latması açısından ayrı bır tat verıyor "Değı şık Akıl" adlı oyku bunlardan bınsı Insanın, koca bır tarıhı boyunca arayışları, bu uğurda duştuğu yanılgılar ve umutlan bırkaç sayfa da sergılenebılmış "Koken olarak ele ahndı ğında belırlı bır mılletı, dını, rengı temsıl et mesıne rağmen o hepsınden sıynlıp tanhın ona sunduğu bu resmı açıklamalardan uzak ta kalan geçmışını anyordu " (s 143) Burada oykuye konu olan kışının nc aradığını (arzu ladığını) anlıyoruz, onemlı olan da budur Onun mıllıyetı, rengı, dını filan vardır Oku yucu burayı ıstedığı gıbı doldurabtbr "Sen kendını kovalıyorsun be adam1 Ben yokum, sen yoksun, bız, guzel duşuncenın yeryuzune aksetmış halıyız " Detışım araçla rında, ahlakı soylemlerde, polıtık gevezelık lerde gunubırlık ılışkılerde bol laf az ıçtenlık var Başkalanna "akıl" veren genellıkle ken dını saklayandır Olumsuzluklarını gızleyıp ozven, saygı belırlı bır dısıpkn ısteyen davra nışları başkasına yıkma çabasıdıı Kendını saklayan, "mınıcık karanlık" (s 144) olarak etrafı aydınlatacagını sanıı Aıu ık bu ıkı yonlu tutunıuna 'azımsanmavacak bıı 7ilgıt yer (s 144) En ıyı mesa| yaşantılamayla vcrılır Yaşan tılayacağın şey ıse kendı potansıyclk nııdır Iç dunyasıyla yuz yuze gelnıek ıste meyen kımse ken dıne perdeler çe ker Onyargıları, kuşkuları, ımaj kaygılan, çıkarhe sapları ona perde, ınsanı doğasında bulunan guzellıkle nne hapıshane olur "Bırak bunla rı, ınsanu" (s 144) der, bır yaşhlar gru bu Orneğın bu yaşlılar grubunda Mcvlana'lar, Yu nus'lar, Hacı Bek taş'lar, Pır Sul tan'lar varmış On lar da demıyorlar mıydı, "Ne ararsan kendınde ara Ku dus'te Mekke'de Hac'dadeğıldır", 72 mılletı bır bıl meyen ınsan mı" dıye 'Ey fanı' Sor makta olduğum bılmeceye ulaşman îçm karanlığı tanı malısın' (s 144) Çok şukur bız Tur kıyelderın onemlı bır şansı var Der dımızı bırıne açıp derdeşmek ısteğı mızde "bunlardan bana ne, glt uzma nma, konuş" tu runden tepkıler al mıyoruz "Sen ken dını kovalıyorsun be adam1 bız, guzel du şuncenın yeryuzune aksetmış halıyız Peşınden koştuğun guzellık senın guzellığın" (s 145) Anadolu bılgelığının ınsancıllığını, Mevlana'nın "Kım olursan ol gel" dıyen ın san sevgısını, folklorık oğe, kulturel bır mı ras olarak alamayız, çunku çok daha ote bır şey, bır yaşam anlayışı ınsana ve onun ılışkı Ierıne bır bakış tar/ıdır Bunlar da nerden çıktı dıyebıhrsınız, ama okuduğumuz şey bıl gılendırme kaygısı taşıyan oğretım kıtabı de gıl bıı edcbı eserdır Insanda çağrışımlar uyandınyor "Adam her şeyı unutmuşken, Rabbının adını unutmayışını ve onu kurtaranın, Rabbının sonsuz merhamet duygusunu hatırlar " (s 145) Nasıl kı aradığın guzellık kendı ıçındeyse, "kafan kanncalandıkça", her şey bırbınne karıştığında "Yarabbım" dıye çağırdığında da kurtancın kendınsın, bır de perdesız karanlıksız ıçten ılışkıler Psıkologlar, uyuşturucular, "sahıp olduğun kadar' olacağını zannetmcler de "Rabbın" olabılır Ancak her "Rabbın" merhametı de kendine goredır IZLENİM Her edebı eserın sonsuz 'bıncıkler' kayna ğı olduğuna ınanınm Bır sanat esenyle kurulan her ılışkı bıncıktır Onu tuketen (okuyan, seyreden, dınleven, vb ) ınsanın duşuncesın de hareketlenmeler, belleğınde oluşan çağnşımlar, duşgucunde uyanan hayaller tarklı tarklıdır Bu kurulan ılışkının ozneye aıt kut budur Esenn ışlevı onu tuketen uzennde kendını gostenr, ancak onun da kendı tanh sel bınkımlerı teknık yanlan, dılı, kurgusu, konusu vardır Sanat esen, kendı tanhsel bı rıkımlennın, uretıldığı donemın etkılennın ve sanatçının yaratıcılığının organıze olmuş gucu olarak ortaya çıkar Bunlarda soz konu su ılışkının esere aıt (nesnel) kutbudur Sanat esenyle kurulan ılışkı hem ozgur ve bıncık, hem de koşulludur Metın Kaçan'ın Adalara Vapur'unu buyuk bır keyıfle okudum, edebı lezzetı tattım Bu tadı veren kevıf sağlayan yanı neresı, dıye kendı kendıme sorduğumda şunları fark et tım llk olarak şunu soyleyebılırım okuyucu anlatılanl ırla doğrudan doğruva vuz vuze ge tınlıvoı Ar.ıva gozlcmler betımlemeler yığı larak onun kendını katmasının yollan tıkan mıyor Halbukı guçlu sımgeler, anlatımda ım ge bolluğu bu açıdan bır engel oluşturabılır dı Yazar hem bol ımgelı bır bıçem sergılıyor, hem de okuyucuyla olaylan çarpıcı bır şekıl de yuz yuze getınyor Okuvuuı herhangı bır koşullanmaya kıırban gıtmıyor " Kalktım ışığı yaktım Tırsrmştım Bır de ne goreyım1 Pıravun muhabbetı yapan la vuk1 Soymak ıçın gırdığı odamda sızmıştı apastol Bırkaç fıske vurup Hko'nun ıntıka mını aldım Benı tırsıtmanın cezasını polısler versın dıye karakola goturdum " (Fıravunun Gozlen s 31) Başka bır ornek, " Ahşap bır bınanın gıcırtıyla açılan kapısı, konuşmaları boluyor îçen gırdıklennde yaşlı kadın goru yor kızını Kızı hamıle, çaresız Sankı kadının yıllar once yaşadığı durum Cenınken olmuştun sen1 Bılemez kımse gerçeğın ne denlı baş don durucu olduğun u " (Beyaz Gozlu Kuheylan s 122) Duygulan daha ateşlemek ıçın betımleme ler, sııslu tumceler, genış yelpazelı ımgeler kullanılabılır Bu elbette yazarın seçımıne kalmış bır şeydır ancak okuma etkınlığının bır ucu da okıınan şeyı yenıdcn uretmekse okuyucunun onu açik olmalıdır Okuyucu ıle anlatılan konu arasına gırmeme yontemı duygulann anlatılmasında da uygulamyor duygular onu harekete geçıren bedenın eyle mıyle, kahramanın davranışıyla anlatılıyor Bu oylesıne etkılı olabılıyor kı, sankı okuyu cu değıl, olayı yaşıyormuş, doğrudan tanık oluyormuş duygusuna kapılıyorsunuz "Kurt ve Fakır" adlı oykude şoyle bır bolum var ' Fakır, gun ışırken sokağa çıktı, ellennı havaya kaldırarak yenı doğan gune 'merha ba dedı Uç kurşun havada vızıldayarak Fa kır e doğru uçtu Puık, sahıbının tehlıkede olduğunu sezıp dışan fırladı Askerlenn elın dekı makınelı tufeğe havladı Askerler acımasızca Puık e mermılen yağ dırdılar Hayatın sırlannı çozen bu kurt ko peğı, sırları açıklayamadan 12 Lylul sabahı olduruldu Puık olurken, goğsundekı kanı pençesıne surup asfalta 'Aşk' yazdı Darbe nın uçuncu gunu Fakır, kafasındakı kral tacı nı çıkanp mahallenın delısıne verdı Yağmurlu bır gun Pakır, herkese çok bu yuk bır esprı yaptı Puık'ın oldurulduğu yer de, kolundakı saatı çıkartıp taşla parçaladı Sonda kendine aıt zaman bınmıyle sureklı bekleyıp kafasına kaldınm taşını geçırdı Son sanıyelennde, kafasındakı kanı parmağıyla alıp yere 'Puık' yazdı " (s 23) Bu oyku, 'aşk', 'bağımsızlık' ve hayat uzenne Buna başka çarpıcı bır ornek daha vermek ıstıyorum "Kapılardan Korkan Çocuk" adlı oykuden "Bır sandalyeye oturmuş, Vırcını'yı duşu nuyordum Sadece Vırcını'nın sesını duy mak, onu gormek ıstıyordum Sekız yaşındaydın, gece yansıydı 'Metto' dıye bır ses duydum Yıne sekız yaşımı, bır kaç sanıye geçe, camdan aşağıya, sese doğru uçtum Sekız yaşımı yanm saat gece, yıne doktordaydım Ikı bacağım kınlmış, tek ko lum çatlamıştı" (s 35) Oykulerde anlatılan olaylara ve kahraman lara karşı eşıt uzaklıkta durulması, ınsanın çelışık doğasının nesnel olarak sergılemesı, "Adalara Vapur"a ayn bır uıandınctlık gucu ve çağnşım zengınhğı katıyor Insanın kışılı ğının çok yonlu eğılımlerle dolu olduğunun anlatımına, "Eskı Gunler" adlı oyku dıkkate değer bır ornektır Yukarda da dedığım gıbı, her bır oyku ıçın yazı yazılabılır Bır okuyucu olarak bende uyandırdıklan bunlar Kımı oykulenn sadece bır ımgeler geçıdıne donuştuğunu soylemek ıstıyorum Sadece bır yerde geçmekle bera ber anlatımda vurguyu arttırmak adına tek rara yakın sozcukler sıralanıyor ' Baba ve Oğul"da Kar psıkopatça, manyakça ve per vasızca yağıyordu ' (s 45) SONUÇ Zengın ımge gucuyle, kısa, fakat anlatım olarak yetkın cumlelerle onılu enenı yuklu sozcuklerle donanımlı bır oyku kıtabı Iyı kı guzel eserler ve bunları ureten beyınler var Boylesı cscrlerı okumak ınsanı kendı olmaya çağırıyor zıhınscl tanlıhk sağl ıvıp d ıha faz Lısını ıstcmevc ıtıvor Boylecebi7 nkuvucııla ra venı venı eserler talcp etme h ikkı doğuyoı Beklenz1 • KİTAP S AY I SAYFA 6 C U M H U R İ Y E T 739