Katalog

A. Sefa Odabaşı'ndan önemli bir çalı$ma: Konya İmajı o D Ali Osman ÖZTÜRK* Sevdıkknn kadar tyısın Ne/rel etlıklertn kadar kotu Nc rcnk olıtrsa olsurt kaşın gozun Karşındakının gordugudur rcngın Can Yucel ır u/aylı dunya televızyonlannı ızle se, orada yalnızca kotu şeylerın ke za dunyalılaı Furk televızyonlarmı ı/lese bu ulkcde hem kotu hem de abuk saLnık olavların Tuıklerıseyalnızca FV ve basından konya \ ı ılışkın haberlerc gore bır dcğcilcndırmc vapmava kalksa, bu kent te valnı/ca ıkıl almaz ışlerın olup bıttığı dıı şuncesıiK kaptırabılıı kendını Internet teva vımlanan I kşı Sozhık te bu şovle dıle getırıl mış " turklerc soı ulan salak sorular gtbı salak sa lak soıııldia maıu/ kalan schırdır sankı burası alrıkada bır bır soımırge devletı turkıyenın, uzak bır yer oldııgu ıc,ın gelemıyorlar ve goremıyorlar aslında turkıyenın tum dunya dakı ıma|i ıle aynı turkjyedekı konyanın '" (hltp //sozluk sourtımes org/) Konya (herkes> oyle bılır1 M) ozellıkle ra mazan ayında en çok ıçkı tuketılen bır yerdır (?), şırmgalı sapıklar sokaklarda dola şır(')(ww\vmıllıyet com tı/2003/09/l()/ya sam/yasOl httnl) cıkeklerı porno duşkunudur (')(bk/ http //sozluk sourtımes org/konya) et lı ekmek katalıdır U) yobazdır (•'), dıncı partı nın kalesıdır, tanıazanda yolunuz duşmuş ıse aç kalırsınu, sokakta bon bon bakan ınsanlar dolaşır, sızı bu dovmedıklerı kalır vs vs Bu na benzer daha bırçok basma kalıp onyargı, şa yet soz Konya'ya gelmışse, hemen ısıtıhp soh betın gaınııuıu olaıak dıllcndırılır (daha faz lası 1 , 1 yukaıda anılan sozluğu tıklamak ye 11 1 tcrlı) B da genelde bu bağlamda değerlendırmek ola sı Ancak yazarını yıllardır tanıyan bırı olarak, ozelde oyle değıl Konyalı tıpıru bız çoğunluk la bır eskı başkenun sakını olarak değerlen dırmeyı goz ardı ederız Konyalı kendınden oyle emındır kı, tıpkı eskıden bır Osmanlı ya da gunumuz Amerıkalısı gıbı ekstra zahmete gırıp kendını tanıtmak ıçın çaba gostermez Ahmet Hamdı Tanpınar'ın Beş Şehır yapıtın da çızdlğı Konyalı ımgesının verdığı ılk soğuk ızlenımın ardında bu gerçek vardır Bır baş ka yerde (1) vurguladığım gıbı, Konvalınm her şeyınde, eskı bır başkentın yerlısı olmak gururu dışarı yansır Bu nedenle Konyalı ıçın nasıl gorunduğunden çok kendını nasıl gor duğıı daha onemlıdır Sanalta edebıyattavc hatiapazarlamacilık la ımgelcr ı,okonemlı rol ovnarlar 1 kdel kıt lenın kalasmda var olan ımgelere uvgıın re sımler ona olması ve olmanıası gcrckcnlerı duyumsatan anımsatan bılınçaltındakılcrı canlaıulııan rcklamlaı genellıklc başaıdıolur Bu ungelerı somutlaşt ırıp pazara suren hrma lar, reklam spotlarında sık sık yınclcnen tel kınlenn bu etkısını vc ungclerın oluşturulan bır şey olduğımu bılırler lınge (ımaj) so/cuğu dılımı/e dışaıdan gel mış(tng ımage~rcsım) basiın veyayın araç ları sayesınde oldukça da yaygınlaşmıştır So mut olarak rcsım anlamına geldığı gıbı soyut olarak kafamızda bellı bır şcylc ılgılı rtsmı de ıfade eder Her so/cıık her nc kadar ortak bır dıl hazınesını oluşturuyorsa da, her bırının, o dılı konuşan ınsanların kafasındakı ızduşu mu aynı değıldır Anne, baba, ekmek, su gıbı en temel sozcuklerın bıle degışık ^ağrı^ımla rı v ardır lmgeler bu anlamda toplumda or tak ı,dğrışıniları olan sozcuk ve kavramlarla ıl gılıdır Kıtlesel etkıyı duşunursek kullanılan ımgenın ınsanların katasında onceden mev cut bntakım duşunce katcgorı ve vaıgılarla oıtuşen, onları tlesiekleycn ya da bılın<,altı durtuleıını ^ağrı^lıran bır şev olması gerekır Imgcnın t ım olarak nc olduğu hususunda net bır lıkır olu^mıı^ degıldır Kımıne gc>rc ın sanm va da topiuınun kendını sunu^ kımıne gore ısc o kişının/ toplumun algüanış bı^ımı dır Pğcr kendunızı sunarken bıraz stılıze et tıgımı/dcn vanı poz vcidığımızden yola «,ı kaisak ımgenın gcrı,eğı bıraz a^tığını ba^tan kabul edcbılırız Oncelıkle hepımızın kendı mız hakkında bır hkrı olduğu bır ger(,ektır, buna cv ımge' (bcn bız) dıyorıız Baş,kala rı hakkındakı goru^lermıız ısc otckı" ımge sını oluşturur Bu ıkı (ç,oğunlukla karşıt) ım gcden, ben" gcnellıkle olumlu ' otekı" olıımsuzdur Kendımızın olumlu olduğu du ş,unct.si her konııda cn guzelı \e en doğruyu tenısıl et lığımız, her s,eyın cn guzelıne layık ol duğumuz ve en doğnı kararı verdığımız on yargısından kaynaklanır, bu olumlu onyargı va ' autostereotyp" dıyoruz Başkasının bu dıi!}unceye gore daha A/, olumlu, eksık, eleş tınye açik, ıkıncı derece, gerekırse feda cdl lebılır bır konumda değerlendırılmesı ıse "he teıostereotyp"lır kı başkaları hakkındakı olumsıi7 onyargılanmızı ıfade eder (2) Onyargılar (peşm hukumler) genellıkle adından da anlaşılacağı gıbı bı/ım bcda\a yanı zahmetsızce edındığımız yargılardıı Ne kendımızı, ne de başkalarını veterınceve nesnelolarak ta nıma zahmetıne katlanma tlan yınc usııncu kışüerın rc lcransıyla basmakalıp duşun teler ve değerlcndıımelcrle l>ır(,ok ayııntıyı go/ aıdı cde rek bır çııpıda ınsanları bır kategorıye dahıl etme rahatlı ğı ya da sorumsıızluğudur Bı ı ısı hakkında lıkrımı/ın olma sı iı,ın onu bızzat tanımamız gereknken, başkasının dene yımı ya da onyargısına guve nıyoruz Bu kategonk duşun ce sınırlı ve dolayısıyla eksık bır bakış açısının sonucudur Çunku kategorıze etme olayı nesnel bır gozleme ve deneyı me dayanmaz, hıyerarşının en tepesınde "ben' vardırvedı ğerlerı "ben"e yakınhğı oranında sıralanırlar Onyargılarının esırı olmuş bır bakış a<,ısı da ha sonra kendını haklı (,ıkaracak kanıtlar bul makta gecıkmez, (,unku (nasıl oluyorsa'')' bu nun boyle olacağı bellıdır (')" (3) ELEŞTİRİLEN KONYAU İMGESİ O halde lster sunuş ısterse algüanış bıı,ımı olsun ımgede bır amaı, ve yonlcndııılış var dır Neyı, niijtn sunuyorsak, ımgemızı ona go re kurarı/ Ya da ottkmı nasıl goıuvorsak, onu ovlc rcsmcdcrı/ Amaı, aıaci bclırlcr lş te bu nokt ıda ımgenın lıclııtnıcmız gcrckcn bu liaşkayonudcşııdur Yabanci ımgenın ya rıtılmasi oz ımgenın varatılması olavının onemlı bu paıı,asıdır Cıcıek ust gereksc alt ktmlıkleıın oluşumu csnasında aldığımız olumlu letcranslar kadar, olumsuz refcrans ların da onemlı payı \ ardır Yanı bu anlamda orn eleşlırılen Konyalı ımgcsı vaı^ci bır ışlev gorur Nasıl ya tla kım gıbı olınalı sorusu k.ı daı, kım gıbı olmamalı sorusuna verılecek ya nıt ta onemlıdır Vaı olan Konyalı ımgcsıne bakacak olursak, sarhoş (i(,kı tukettığı iı,ın), sapık (sokakta kadınları tacız edıp, porno duşkunu olduğu ıı,ın), gerı kafalı (dındar ya da dıncı olduğu ıc,ın) ve etlı ekmek kafalı (ı,ok yedığı ıçtn) bır rcsım ortaya «,ıkar Konya'va gıttığınızde goremeyeceğınız bu havalı (ım ge), olunmaması gcrcken otekı ımgcsıdır Gunumuze dek suregelen bu Konva ımge sının elbette geçmışten beslendığı damaılar OLUMSUZLUKLARIN PfYASASI Neduı bovlc1 I ıpkı olumsu/ olavlarııı ha ber değeıı oldıığu gıbı Konya ı<,ın dt olutn suzluklaıın pıyasası \ardır Saydığımız tum olumsuz ozcllıkler aslında, Konya'nın temsıl ettığı yaşam tarzinm panoraması onundc kontı ast oluşturur ve daha dlkkat çeker Eğer Konya'nın bır yuzunu sevmıyorsanız, onu eleştırmek ıçın bu karşltlıklar hazır malzeme sunar sıze ve kıyasıya verıp vcnştırırsınız Dln dar Konya'da "en fa/la ıçkl tuketılsın", "sokaklarda sapık dolaşsın", "porno duşkunluğu' olsun.olacakşeydeğıldır Konya/Konyalı ımgesmın en onemlı belırleyıcılerı ışte bu abartılı onyargılardır Pekı bunlarda hıç ger çek payı yok mudur' Elbette, Turkıye'nın dı ğer kentlerınde nc kadar varsa bu olumsuzluklar, Konya da da vardır Ama belkı daha azı soz konusudur Yalnızca Konya'nın adı onunde bunlar daha buyuk gorunur o kadar Ycnılerde bu yapay goruntuden duyulan ra hatsızlığın, Konyalıları onlem alma konusun da harekete geçırdığını gozlemlıyoruz (hltp //www selcuklu bld gov tr/ba sın/2OO3/subatO325 htm) Ahmct Sefa Odabaşı'nın yazılanndan olu şan ve Konya lıcarct Odası tarafından ya yımlanan Konya İmajı (Konya 2003) kıtabını SAYFA 18 turak, Konya ve çevresın |de sadece erkeklenn katılabıldığı muzığın mer kezî bu konuma sahıp olduğu bır sohbet ortamı Bu sohbet, geçmışten gunumuze yaklaşıldlkça daha çok kulturcl bıı toplantı ha lını alrnıştır Mesaı bıttıkten son ra, değışık ış kolunda çalışan, ama muzık zevkı ortak ınsanlar, bahçe duvarlarının çevreledığı bır cvde, kımseyı rahatsız etmeden toplanır ve muzık ıcra eder/ dınlerler Oturak kavramı, halk turku su üe adeta ozdeşleşmıştır, çunku toplantıda çoğun lukla turku çalınırve soylenır Konya Konya'nın oturaksimgelerlnd larında Nasrettin turku reHoca o: Konya Oturakları pertuarının belırlı bır sırası vardır, bu hem (,alan/b.oyleyen, hem de katılanlar ıçm bıhnmesı gere ken kurallardan bırıdır M 'lahır Sakman kıtablnda, toplunı ıçınde ç.oğunlukla tabu olarak gorulcn bu otıırak gclenc ğının, gcıçek yonleıını ortaya koymaya çalışıyor Onu bu kıtabı yazmaya scvk eden yalnızca Kon ya turkulermm cn unlu kaynak kı şısı olan Mazhar Sakman (TRT repertuarlarındakı bırçok Konya turkusunun kaynak kışısı ve ma hallı bır sanatçı olarak un yapan Mazhar Sakman, M Tahır Sak man'ın babasıcür) ve arkadaşları nın yanında yaşadığı tecrubeler ve notlarının kaybolması endışesı değıl, aynı zamanda bu alanda guvenılır bır kaynak kıtabın olmaması hususudur M Tahır Sakman, babasının hayatta olduğu donemlerde btzzat katılarak gozledığı oturak akşamlarında topladığı malzemeyı, dığer oturak kdtdımcılarından el de ettığı ek bılgderle okura aktarmayı amaçlamış Bu kıtapta, ayrıca 1999'da yayımladığı Konyalı Mazhar Sakman'dan Turkuler (Konya 11 Kultur Mudurluğu Ya yınlaıı) kıtabında kullanamadığı malzemeyı de değerlendırmıştır Son yıllarda basın yaym araçla rınm etkısıvlc sosyal yaşamda bu yuk degışıkhkleı oldu Insanlar arası ılışkılertn azalması bır yana, eğlence/ sohbet bıçımleıı de de ğıştı Dolayısıyla oturak âlemı gı bı gelcnckler de gerılcdı vc unu tulmaya yuz tuttıı Apartman ya şamı, muzıklı toplantılara uygun bır ortam sağlayamamaktadır Gunumuzdekı halıyle gerçekten bır kultur, hatta kıtnlık ortamı olan oturak geleneğını benımse yen, buyuk bır hoşnutlukla katılmak, muzık ıcra etmek/dınlemek ısteyenlerın sayısı çok olmastna ve katüım ıçın oturak adabı gıbı yazılı olmayan katı saydabılecek ku ralların geçerlıhğıne karşın, bu geleneğe uymayan bazı eğlencelere de oturak denıldığı ve buralar da alkol alınıp, dansoz oynatıldı ğı vb sebeplerle, kamuoyunda yanlış bır ımaj ve onyargılar oluşmuştur Yazann amaçlarından bı n de, ışte bu yanlışı du/cltmek LS teğı Konya'nın koklu halk muzığı geleneğı, gerçekten oturak akşamlarında sağlam bır şekılde ıfadesını bulmuştur, yazara gore Bugun Konya'da bırkaç barana ( hanende ve sazendelcı den oluşan topluluk) grubu vaıdıı bun lar usta çirak ılışkısmı dcvam et tırmekte, bu şekılde Konya tuı kulerını ve tavı ını ycnı kuşaga ak tarmava kulturel gclencgı yaşat mayaçalışmaktaclırlar Gençmuzısyenler (= sazendc vc hanaıdeler), bu oturak akşamlarında ustalardan, soylcyış ve çalış tavırlarını oğrenme/ dıızeltme olanağını bulabılıyorlar Bu anlamda M Tahır Sakman, oturak geleneğının kulturel olduğu kadaı, tanhı ve halkbıhmsel onemını gostermeye de çalışmaktadır Kıtabın oncmı ayrıca, yazann temsıl yeteneğı olan bır halk muzığı sanatçısının oğlu olarak, bu geleneğı bızzat yaşamış ve boyle ce otantık bır kaynak kışı olma sında yatmaktadır O bu ozellığının farkında ve ustune duşcnı yerıne getırmekten gerı durmuyor Ona mınnet borçluyuz • Sakman, Mehmet Tahır Dünden Bugune Konya Oturakları, Mdenyum Yayınları, Yayın No 11, Halk Kulturu Dızısı 1, lstanbul2001 KİTAP C U M H U R İ Y E T S AY I 73