Katalog

Nedret Öztokat'ın çevirisiyle Tzvetan Todorov'un "Fantastik'1 Yazmsal tür olarak fantastik Tzvetan Todorov FanUstlk IMI tnt n * u l » I I m MM Fantastik, yapısalcı poetikanın en özgün ve başarılı uygulamalarından biridir. Bu yapıtın hareket noktası, fantastik olarak nitelendirilen belli anlatılar değil, bir yazınsal tür olarak fantastiğin kendisidir. Böylece, yazınsal tür, anlamı kendi içinde gizli, kendinden ibaret özerk bir kategori olarak değil, diğer yakın türlerden farklılığıyla belirginleşen bir inceleme konusu olmuştur. Bu yaklaşımın yapısalcılığın en temel saptamasıyla uyum içinde olduğu söylenebilir. Kültürel birolgu, anlamını ancak farklılıklarla belirlemiş bir dizi ya da bir kalıp içinde kazanır. • zeynel KIRAN 0. CİRİS val, Gautıer, Merımee, Maupassant, Vıl lıers de L'Isle Adam vs Tzvetan 'lodo rov once, bıze bir yazınsal turun sınırla rını çızmeyı oğretırken aynı zamanda bu yazarların keyıfle nasıl yenıden okıınabı îeceğını gostermeye çalışır Bu sınır, oku run olağanustunun doğaustuyle tekınsı ?ın (tuhahn) doğaltıhğı arasındakı çozu me kavuşmamış, tereddut ya da karar sızlıktır Sonra, T lodorov , anlatı kışısı nın dunya ıle ve otekıyle olan ılışkısının yonlendırıldığı ve ıkı obekte topladığı fantastik anlatılarla bızı tanıştırır Bu ıhş kıler ızleksel bir bıçımde değil, fantastı ğın duzene koyduğu ortuk bir ılışkıler ağı içinde gerçekleşır Boylece, bıze fan tastığın 19 yuzyılın onemlı bir yazınsal turu olduğunu gostermeye çalışır 1 TZVETAN TODOROV Todorov, ulkemızde pek az aydınımı zın tanıdığı sıra dışı geıçek bir aydındır 1939da Sofya'da dunyaya gelen 1 zvctan Todorov yuksekoğrenımını Sofya unı versıtesınde Slav dıllerı uzerıne yap.ır Fransız hukumetının burslusu olarak seçmıştır Daha sonra edebıyatı aşan ve başka soylemlere açılan (orneğın Sımge Kuramları 'Theorıes du symbole') daha tarıhsel, hatta bırazcık toplumsal başka bir bakış açısı edmır Bu onun entellck tuel yaşamında bir donum noktası olur Bu şımdıye dek yaptıklarınm bir yadsı ması değil ycnı bir bakış açısıyla bunla rın bırbırını butunlcmesıdır Artık onu ılgıltndıren araç değil, bu aracın kullanı mıdır Başka bir şekılde soylemek gere kırse, o andan ıtıbaren, anlamın teknık yanlarıyla değil de, anlamın kendısıyle ü gılenmeye başlar Bu başkalarının dedığı gıbı bir çelışkı değıJ, daha genış bir ba kış açısı edınmedır Durum bu olunca, T Iodorov'un ılgı alanı ıdeolojılerın ta rıhıne, polıtık ve moral değerlere ılışkın sorunlara doğru kayar Aynı zamanda, mtslekı ılgı alanlarıyla kendı kımlığı ara sında bıı yakınlaşma doğar çıınku o da herkes gıbı bir tarıhın ve bir toplumun o?ncsıdıı Daha sonıakı yıllarda, u/un bir sure kıılturlcr karşılaşması teklık (bırlık) vc çoğukuluk arasuıdakı gerılım soıunları uzerındc çalışmıştır Bu bırı Fransız Kultur Servisinın katkılanyia 2004 eklminde, Tzvetan Todorov Istanbul Unıversltesl Edebıyat Fakultesl Fransız Dill ve Edebıyatı Bölumu nde bir seminer verecek programı hcnuz tamamlayamamıştır Bu amaç değışık turlcrdckı farklılık sorun salını ıncelemektı Bu sadcce "bız ve otckıler" arasındakı ılışkılerı değil aynı zamanda "ben ve otekı" arasındakı ılış kılerı de ıçerıyordu Boylete, T lodo rov'un entelektuel yaşamında yenı bir alt aşama başlıyordu La vıe commune adlı yapıtında, T Todorov "ben ve ote kı" ılışkısını ele alıyordu T Todorov, otuz yıl içinde dılbılım den, edebıyata, antropolojıden, tarıhe ve felsefeye dek değışık alanlarda yırmının uzerınde yapıt vermıştır Eğer ılk yapıtla nnı, en yenı yapıtlannın ışığı altında okursak, bu yırmı yapıtın bir butunluk oluşturduğunu goruruz T Todorov, bır yabancı olarak, Fransa'ya dışarıdan sade te bılgı getıımemış, aynı zamanda Fran sız edebıyatının başka bır bıçımde oku nabıleceğını de gostermıştır Edebıyat ve anlam (Lıtterature et sıgnıfıcatıon dok tora tezı) adlı yapıtı bır kenara bırakılır sa poetıka ıle ılgılı ılk yapıtlarında dunya edebıyatının üdysseus, Bınbıı Gece Ma salları, Dekameron, Hcnry faınes, Dos tovevskı, Conrad (Duzya7inın poetıkası) tınlu yapıtlan ve yazarlaıı ele almasına karşın daha sonra Fransız edebıyatının klasıklerınden Pascal, La Bmyere, Mon taıgne, Dıderot gıbı unlu denemecılerı, Sartre Blanthot gıbı (Eleştırının eleştırı sı Crıtıquc de la ırıtıque) çağdaş fransız yazarlarının uzerınde de çalışacaktır Onun bu farklı bakış açısından okumala rı pck çok kışı ve kunımu rahatsız etmış tır 1963'te Fransa'ya yenı geldığınde Sorbonne Unıversıtesı Ldebıyat I akulte sı dekanına o yanm yamalak Fransızca sıyla, burada, "edebıyat kuramı" dersını kım verıyor dıye sorduğunda dekanın yuzunu gormenız gerekırdı" der (Crm que dela crıtıque, s 183) Bu değerlı bılım adamı, bugun Parıs'te 'Bılımsel Araştırmalar Ulusal Merkezın de' çalışmakta, Fransa ve ABD'de çeşıtlı unıversıtelerde edebıyat kuramları uzerı ne dersler vermektedır Nedret Ozto kat'ın gırışımı ve Fransız Kultur Servısı nın katkılarıyla 2004 ckımınde, T/vetan Todorov Istanbul Unıversıtesı Edebıyat Fakultesı Fransız Dılı vc Edebıyatı Bo lumu'nde bır seminer verecektır 2. FANTASTİK VE ROMANTİZM Bır anlatıda, genellılde bır olay soz konusu olunca, o anlatıya fantastik (doğaustu) anlatı adı verılır Orneğın Balzac'ın Tılsımlı Den (La Peau de chagrın) adlı romanı, Ormanda Uyuyan Guzel ya da Kulkedısı gıbı olağanustu masallar, Edgar Allan Poe'nun kımı oy kulerı (Usher Konağının Çokuşu) ya da Jules Verne'ın kımı romanları bunlara ornek gostertlebılıı Ancak bu farklı an latılarda doğaustu aynı ışlevc sahıp de ğıldır Bu anlatılarm farklılıklarının ıncc lenmesı bızım fantastik turıınu daha dçik b(r biçunde laııımiamamıza yaraya caktır Sutannesı sıhırlı bır değnek hare ketıyle kabağı arabaya donuşturunce, kulkedısı bu değışımm gerçeklığı konu sunda en ufak bır kuşku duymaz Bunu olduğu gıbı kabul edcr, bız de onunla bırhkte bunu kabul ederız çunku olağa nustu masallarda ya da anlatılarda (or neğın, Perı masalları, hatta Hoffmann'ın anlatılan gıbı başka anlatılar) doğaustu varlıldarın, nesnelerın ya da olayların K İ T A P SAYI 739 M SAYFA 16 etıs Eleştırı yayımları arasın da daha onte 1 zvetan Io doıov uıı Poetıka'ya Cıinş adlı yapıtı yayımlanmıştı Bıı kez, Nedret Öztokat'ın son derecc ozen lı çevirisiyle, Ibdorov'un Fantastık (Int loductıon a la lıttetatuıe fantastıque) adlı yapıtı yayımlandı Bu yapıt yapısalcı poetikanın en tıpık ve en başarılı uygula malarından bırıdır Bu ıncelemenın te mel amacı, fantastik olarak nıtelenen bellı anlatılar değil, bıı yazınsal tur ola rak fantastiğin kendisidir Potockı, Ner 1963 yılında Parıs e gelen 1 Iodoıov uıı Fransa'da çok değışık bir entelektuel ya şamı olur Gerçekten de Iodorov'un ça lışma hayatında bırçok aşamalar hatta alt aşamalar vardır Bırıncısı ve ona gore en onemlısı 1963'te Fransa'ya gelışı ve 1970 yılına dek edındığı bırıkımdır Bu donemdekı ılgı alanı yazınsal bıçımler soylemsel bıçımler ve bıze bunları ranı mami7i sağlayan yontemlerdır Her şey den once, tum gutuyle aracı tanımak ıs temıştır Doğal olarak, bu onemlı donem içinde bolumcukler de vardır Başlangıç ta, Rııs Bıçımulerı uzuınc yaptığı çalış malardan 1972'dt O Ducrot ılc bırhkte yayımladıkları Dıctıonnaıre encyclope dıque des scıences du langage'a (Dü bı lımlerının ansıklopedık sozluğu) dek, daha bir betımsel ve analıtık bakış açısı kımlcrı sonucu once Amerıka'nın fethı (La ( onquetc de l'Amerıque) daha son ra Bız vc Otekıler'ı (Nous et les aııtres) yazmıştır Bu sorunsal, hep anlatısal ya da ıdeolojık metınler aracılığıyla ele aldı ğı doğrudan moral ve polıtık felscfeye bağlı yenı bir sorıınsalı btraberınde getı rır Bu çcrçcvede de Fate a l'extreme (Aşırılık K,ırşısında), l'Jogc du quottclı en (Gundelığın Ovgusu) ve Une trage dıe françaıse adlı yapıtlarında gundelık crdemlcr ıle kahramanlara ozgu erdem ler aıasındakı karşıtlığı Lcs Morales de l'Hıstoıre ya da An nom du peuple (Halk Adına) adlı yapıtlarında ıse de mokrası ıle despotluk arasındakı karşıtlı ğa dıkkatı çtker Aslında 1 Iodorov Amerıka'nın fethı adlı yapıtında kendısıne amaç edındığı C U M H U R İ Y E T