Katalog

SU ÇEVRE Şekil 2: Büyükmelen Çayı aşağı ve yukarı havzaları Şekil 1. Büyükmelen Çayı, isale hattı ve İstanbul'daki içme suyu barajlarını gösterir harita Alaçalı Elmalı İstanbul Darlık Yeşilçay Büyükmelen Çayı İsale hattı İstanbul’un son umudu Büyükmelen, çevresel kirlenmeye karşı korunmalı İstanbul'da, 19901995 yılları arasında yaşanan su sorunu yüzünden, Istranca'daki derelerin tamamı 19952000 yılları arasında İSKİ tarafından değerlendirildi ve suları İstanbul'a akıtıldı. Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü “Büyük İstanbul İçme Suyu Projesi (Melen)” Mart 2001'de uygulamaya koydu. Projenin dört aşamada 2010 yılına kadar bitirilmesi hedeflendi. Proje ile 2040 yılına kadar İstanbul'un içme suyu ihtiyacını karşılayabileceği belirlendi, Düzce ilindeki Büyükmelen Çayı'ndan 170 km. uzunluğunda ve 2.5 metre çapındaki isale hattı (Foto 2) ile su getirilmesi çalışmalarının ilk aşaması tamamlanmak üzere. Yrd.Doç. Dr. Rüstem Pehlivan, [email protected] etkileşimine yönelik olarak yapılan araştırma ile Büyükmelen Çayı'nın yaz dönemi su kalitesi Fe iyonu için 2 olarak saptandı. Proje 20012002 yılları arasında gerçekleştirildi, ilk verileri Cumhuriyet Bilim ve Teknik Dergisinde (Sayı 786), sonuçları ise Tübitak A sınıfı kategorisindeki Hydrological Processes dergisinde (Pehlivan ve Yılmaz, 2005) yayımlandı. Toplamda 1780 km2’lik bir su havzasına sahip Büyükmelen Çayı yukarı havzasında ise 20052007 yıllarında İstanbul Üniversitesi BAP (Proje No: 318/03062005) biriminin desteği ile gerçekleştirilen son araştırmada ise yeni jeokimyasal veriler elde edildi. Büyükmelen Çayı, Aksu, Küçükmelen, Asarsu ve Uğursuyu dere sularında ise major iyon analizleri ALS Chemex (Kanada) laboratuvarında yaptırıldı. Aynı zamanda, söz konusu dere sularının kış (Aralık 2005) ve yaz (Haziran 2006) dönemi su örneklerindeki ağır metal (Al, Fe, As, Hg, Co, Cd, Cr, Pb, Ni, Ti, Ba, Mn, Zn, Cu, Se, Sb, B ve U) analizleri de yaptırıldı. Y CBT1068/10 7 Eylül 2007 üzey ve yeraltı sularının kimyasal bileşimleri, jeolojik birimlerle olan etkileşim ve çevre kayaçlarda gelişen ayrışmalar sonrasında değişir. Bu değişim kayaç ve topraklardan mobilize olan iyonların sulara geçmesi şeklinde gerçekleşir. Bu sular, insan sağlığı için olumsuz etkileri olabilecek bazı iyonlar (ağır metaller) içerebilir (WHO 1993 ve EPA 2001). Dere sularında bulunabilen bu iyonların miktarları, kirlilik limit değerlerini aşması halinde su kirliliğinden bahsedilebilir. Genelde, yüzey sularındaki kirliliğe az oranda jeolojik birimler, yaygın olarak evsel ve endüstriyel sıvı atıklar ile zirai ilaçlamalar neden olur. Yağışlı dönemlerde sutoprak etkileşimi ve erozyon etkisiyle askıda katı maddeler Büyükmelen Çayı'nı bulandırıyor (Foto 1). Yüzey sularındaki askıda katı maddeler, suların içme ve kullanımını olumsuz yönde etkiler. Küçükmelen, Uğursuyu, Asarsu ve Aksu Deresi ile Efteni Gölü'nden gelen sularla beslenir ve su havzası 2250 km2 dir. Büyükmelen Çayı, Küçükmelen ve Asarsuyu Derelerindeki en yüksek akım nisan ayındaki yağışlar etkisiyle, Aksu ve Uğursuyu derelerinde en yüksek akım ise membalarındaki karların yavaş yavaş haziran ayına doğru erimesi ile gerçekleşir. Büyükmelen Çayı su kalitesinin tespitine yönelik olarak gerçekleştirilmiş ilk araştırma, DSİ III Bölge Müdürlüğü tarafından yapıldı. Tek bir lokasyonda örnekleme yapılan araştırma ile Büyükmelen Çayı'nın su kalitesi aylara göre değişmekle birlikte Hg, Fe ve NO3 N bakımından 4, Pb ve Zn bakımından 3, Mn ve Cr bakımından ise 2 olarak belirlendi (Efelerli ve Oktaş, 1997). Büyükmelen Çayı'nın 470 km2'lik aşağı havzasında Pehlivan ve diğerleri (2003) tarafından su kayaç AĞIR METAL VE SU KALİTESİ Barajlardaki doluluk oranının azalması halinde, Büyükmelen Çayı'ndan alınacak su isale hattı ile Alibeyköy ve Ömerli barajlarına pompalanacak. Dere sularındaki iyonlar, Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliğinin limit değerleri ile karşılaştırıldığında kış döneminde, Asarsu Dere ile Büyükmelen Çayı Al iyonu bakımından su kalitesi 4 ve Fe iyonu bakımından su kalitesi 3, yaz döneminde ise Büyükmelen Çayı Mn iyonu bakımından su kalite sınıfı 2 olarak belirlendi. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'nde su kalite sı