Katalog

ekonomi@cumhuriyet.com.tr 9 NİSAN 2010 CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 13 CMYB C M Y B PARA-META-PARA MUSTAFA SÖNMEZ Dış Borç Kamburu Bıçak Sırtında mustafasnmz@cumhuriyet.com.tr http://mustafasnmz.blogspot.com Türkiye ekonomisinin yelkenleri dış kaynakla şişiyor; rüzgâr esince büyüme yaşanıyor, rüzgâr esmeyince tekne ilerlemiyor, büyüme düşüyor. Dış kaynağın üç biçimi var; borsaya, devlet kâğıtlarına gelen sıcak para bunlardan birincisi, doğrudan yabancı sermaye ikincisi, dış kredi de üçüncüsü. Ekonominin yüzde 5 dolayında küçüldüğü 2009’da doğrudan yabancı sermaye girişi ile dış kredi akışı yavaşladı; sıcak para ise yılın ilkyarısında gerilerken ikinci yarıda geri döndü. Böylece, dış yükümlülükler, daha çok sıcak para akışıyla, fazla sorun olmadan yerine getirildi. Ama bu, büyümeye geçiş halinde, sırttaki yükleri, özellikle dış borç yükünün ezici ağırlığını eksiltmiyor. Dış borçların patlama yaptığı AKP iktidarında dış borç stoku, ulusal gelirin yüzde 43’üne çıkmış durumda. 2002 sonunda 130 milyar doları bulmayan dış borç stoku, 2009’u 271 milyar doları aşarak kapadı: Yani yüzde 110 artış!.. Bu oran 2005’te yüzde 35’e kadar gerilemişti. Bu dış borç yükünün artışında, özel kesim borçları başrolde. AKP iktidarının başında, yani 2002 sonunda özel sektör borcu üçte bir düzeydeydi, 2009 sonunda ise özel borç payı üçte ikiye yaklaştı. Neden? Özel sektör, özellikle izlenen düşük kur politikasını ve dışarıdaki likidite bolluğunu fırsat bilip hızla dış kredi kullandı ve 2002 sonunda 43 milyar dolar olan dış borcu, 2009 sonunda 174 milyar doları aştı. Bu arada, 121 milyar doları bulan bu ek borçlanmanın, ağırlıkla finans, gayrimenkul, ticaret gibi sanayi dışı sektörler için, özelleştirmeler için yapılmış olması da çarpıcı bir boyut… Kriz yılına girilirken dış borçların çevrilememesi korkusu hâkimdi. 2009’da, döviz şoku yaşansaydı, özel sektörün borçlarını çevirmesi çok zor olur ve ciddi çöküşler yaşanabilirdi. Korkulan olmadı. Kur, sakin sularda seyredince özel sektör de yılı kazasız belasız kapadı; borçları bir şekilde çevirdi. Özel sektörün borç stokunun yüzde 6 azaldığı anlaşılıyor. Yani özel sektör yeni dış kredi kullanamazken 10 milyar dolar kadar krediyi kapatmış görünüyor. Buna karşılık kamunun dış borç stokunun yüzde 7 artarak 83.5 milyar dolara çıktığı görülüyor. Ama 2009’u böyle geçirmek, gelecek için güvence mi? Sırtta 271 milyar dolarlık dış borç, az risk mi? Bu arada, borçluların en büyük korkusu, döviz kurunun sıçraması. İhracatçılar gerçekçi kur politikası isterken borçlular kurda mevcut seyirden yanalar. Çoğu, TÜSİAD bünyesindeki holding ve bankalardan oluşan bıçak sırtındaki döviz borçlular, AKP iktidarı döneminde yaşanabilecek bir istikrarsızlığın, bir kur şokunun altında kalmaktan korkarken iktidarla da iyi geçinmeye çalışıyorlar. Buna dış borç gebeliği de denebilir… Dış borç stokunda yaşanan artışa paralel olarak Türkiye’nin dış borçlar için ödediği faiz ise her geçen gün artıyor. Türkiye ekonomisi dış borç faizi olarak yurtdışına önemli ölçüde kaynak aktarıyor. 2002 yılında 6.4 milyar dolar olan Türkiye’nin kamu ve özel sektör olarak dış borçları için alacaklılara ödediği faiz miktarı 2008’de 11.8 milyar dolara kadar yükseldi. 2009’da ise faiz miktarı 11 milyar doları geçti. Türkiye 2008 yılında ihracat gelirlerinin yüzde 9’u kadar dış borç faiz ödemesi yapmıştı. 2009’da bu oran yüzde 11’in üstüne çıktı. Türkiye, giderek daha fazla döviz gelirini dış borç ödemelerinde kullanmak zorunda kalıyor. Dış borç kamburu, Demokles’in kılıcı gibi sallanıyor… “Para Trink” sloganõ ile borç sağlayan Kurtuluş Factoring’in sahibi Salvo Taragano ikinci vergi rekortmeni oldu Aydõn Doğan’õ takip eden Taragano’nun adõ daha önce kendisini uzaktan kumandalõ Kalaşnikof ile saldõrarak tehdit eden bir çeteyle gündeme gelmişti. Krizin esrarengiz zengini MURAT GÜLDEREN Türkiye’nin gelir vergi- si rekortmenleri belli oldu. Aydın Doğan, 19 milyon 161 bin 631 liralõk vergiy- le, rekortmenler listesinin başõnda yer alõrken bu yõl listeye ikinci sõradan giren Salvo Taragano’nun adõ daha önce kendisini uzak- tan kumandalõ Kalaşnikof ile saldõrarak tehdit eden bir çeteyle gündeme gelmişti. Ayrõca Türkiye’nin ikinci vergi rekortmeninin sahibi olduğu Kurtuluş Facto- ring’in sitesi ve iş yapõş bi- çimi de ilgi çekici görünü- yor. Çünkü şirket, başvu- ranõn mali tablolarõna ihti- yaç duymadan “sınırsız kaynak” sunma taahhü- dünde bulunuyor. Listede ikinci sõrada yer alan Taragano’nun ilginç bir hikâyesi var. Taraga- no’nun adõ, basõnda ilk kez 2005 yõlõnda yer aldõ. Ancak yer alõş biçimi iş ile ilgili de- ğil. Taragano’nun adõ, Kü- çükçekmece’de bulunan Kurtuluş Factoring binasõna yapõlmasõ planlanan bir sal- dõrõyla ilk kez duyuldu. 15 kişiden oluşan bir çetenin tehditle Taragano’dan 3 milyon lira almaya çalõştõğõ ileri sürülmüştü. O dönemdeki haberlere göre Taragano, çete lideri Mesut Yazkan’õn 3 mil- yon liralõk para isteğini ge- ri çevirmiş, hedef olmuştu. Aldõğõ tehditlerin ve saldõ- rõlarõn ardõndan Taragano Türkiye’yi terk ederek Kõb- rõs’a gitmiş suç duyuru- sunda bulunmuştu. Uzaktan kumandalõ ka- laşnikoflu saldõrõnõn so- rumlusu çete çökertilirken Taragano işinin başõna dönmüştü. Taragano’nun şirketinin web sitesine bakõldõğõnda, şirket ile ilgili bilgi bulmak zor. Danõşma için verilen telefon cevap vermiyor ya da başka yerler çõkõyor. www.kurtulusfactoring.co m adresinde özetle şu bil- giler yer alõyor:  Kuruluşumuz çeşitli sektörlerdeki irili ufaklõ bütün şirketlere ve esnafa en kaliteli hizmeti en süratli bir şekilde vermektedir. Kurtuluş Factoring “Pa- ra Trink” sloganõnõ bu nedenle piyasada kendine mal edebilmiştir.  Şirketimizde işlem yaparak limitsiz nakit kay- nak sağlama olanağõnõz vardõr. Mali tablolar ha- zõrlama gibi zaman alõcõ formalitelere gerek yok. Öte yandan Taraga- no’nun İTO’ya kayõtlõ baş- ka işleri de var. Taragano, Taiyi Ampul Kauçuk Tekstil, Demir ve Çelik Sanayii adõnda bir şirketin yönetim kurulu üyesi, ay- nõ zamanda Burpet Akar- yakõt’õn da ortağõ. Koç: Önemli olan vergi beyanı Gelir Vergisi, beyan edi- len kişisel kazanç üzerinden hesaplanõyor. Dolayõsõyla Taragano, başka alanlar- dan da kazanç sağlamõş olabilir. Ancak, vergi listesinde- ki alanõ “factoring” olarak geçiyor. İstanbul Vergi Dairesi Başkanõ Mehmet Koç, konuyla ilgili “Önemli olan kazancın doğru olup olmadığı. Ge- lir Vergisi beyanı yapı- lırken bir şirkete sahip ol- mak da gerekmez. Ama vergiyle ilgili bir şüphe durumunda biz bunu kontrol ederiz” dedi. Havada İspanyol- İngiliz ortaklõğõ TÜSİAD: Büyümeiçinönlemşart Ekonomi Servisi - Türk Sana- yicileri ve İşadamlarõ Derneği (TÜSİAD) Yönetim Kurulu Baş- kanõ Ümit Boyner, Devlet Bakanõ ve Başbakan Yardõmcõsõ Ali Ba- bacan ile Ekonomi Koordinasyon Kurulu (EKK) toplantõsõnda bir araya geldi. Toplantõda, kriz son- rasõ sürdürülebilir yüksek büyü- me sürecine geçiş, istihdamõ art- tõrma yollarõ ve Türkiye’nin re- kabet düzeyinin iyileştirilmesi konularõna ağõrlõk verildi. Boyner, “Enerji liberalizas- yonu, KOBİ’lerin büyüme ve fi- nansman sıkıntılarının çözü- mü, vergi politikalarında ve uygulamalarında öngörülebi- lirlik, finansmana erişimin ko- laylaştırılması, ticari hayatın düzenlenmesinde AB standart- larına geçiş, Ar-Ge ve inovas- yonun arttırılması gibi birçok konuyu ele aldık. Önerilerimizi sunmaya devam edeceğiz” dedi. TÜSİAD Çalõşma Gruplarõ sağlõktan tarõma, enerjiden çev- reye ve KOBİ’lere kadar pek çok konuda öneri sundu. Top- lantõnõn gündem maddelerin- den bazõlarõ şöyle:  Anayasa Mahkemesi karar- larõnõn uygulanmasõna ilişkin so- runlar, katma değer uygulamala- rõna ilişkin sõkõntõlar, vergi ince- lemelerinde mevcut sorunlar.  Kredi maliyetlerinin azaltõl- masõ için öneriler, kredi hacminin genişlemesi/kaynak ihtiyacõnõn karşõlanmasõ için öneriler.  Kayõt içi faaliyetlerin özen- dirilmesi, ekonominin kayõt içi is- tihdam yaratma potansiyelini güç- lendirmesi, denetim kapasitesinin güçlendirilmesi ve yaptõrõmlarõn ağõrlaştõrõlmasõ.  İstihdam üzerindeki yükle- rin azaltõlmasõna devam edilme- si, çalõşma hayatõnõ düzenleyen yasalarõn, işgücü piyasasõnõn ih- tiyaçlarõna cevap verecek şekilde ele alõnmasõ, sosyal güvenlik ve sağlõk sigortasõ sistemindeki ge- lişmeler.  Kamu Reformlarõ Çalõşma Grubu; karar alma süreçlerine STK katõlõmõ, kamu alõmlarõ sis- teminin AB’ye uyumu.  Sanayi stratejisinin oluştu- rulmasõ, sanayi politikasõ yuvar- lak masa toplantõlarõ, teşvik poli- tikalarõnõn değerlendirilmesi, sa- nayinin üzerindeki ek yüklere ilişkin değerlendirme. Ekonomi Servisi - İspanyol Iberia Ha- vayollarõ ve İngiliz British Airways bir- leşme anlaşmasõ imzaladõklarõnõ açõkla- dõ. Anlaşmayla birlikte yolcu kilometre bazõnda Avrupa’nõn ikinci büyük hava- yolu şirketi meydana gelmiş oluyor. British Airways, Iberia’yla birleşerek, da- ha önce kendilerinden küçük şirketleri alan büyük rakipler Lufthansa ve Air France ile aynõ yolu izlemiş oldu. An- laşmayla oluşan şirketin piyasa değeri 7.8 milyar dolar civarõna ulaştõ. Yeni şirket, “International Airlines Group” olarak adlandõrõlacak, British Airways ve Iberia markalarõ normal ça- lõşmalarõnõ sürdürecek. British Airways hissedarlarõ birleşmeyle oluşan şirketin yüzde 55’ine, Iberia hissedarlarõ yüzde 45’ine sahip olurken şirketin yönetim merkezi Londra’da olacak. Birleşmenin, bu yõlõn sonunda tamamlanmasõ, hava- yollarõna yõlda 400 milyon Avro tasar- ruf sağlamasõ bekleniyor. 16 bin 500 kişi işsiz kalacak Ekonomi Servisi - Ocakta iflas eden Japan Airlines (JAL), artan zararlar ne- deniyle işten çõkarma planõnõ öne çekti. JAL, ocak ayõnda 25.6 milyar dolarlõk borçla iflas korumasõna başvurmuş, şir- ketin yeniden yapõlanma sürecine gire- ceğini duyurmuştu. Daha önce Mart 2013’e kadar 15 bin 700 çalõşanõn işine son verileceği açõk- lanõrken şirketin iflas korumasõna baş- vurmasõndan bu yana operasyonlarõnda günlük ortalama 5.3 milyon ile 10.6 mil- yon dolar arasõnda zarar etmesi, planda değişiklik yapõlmasõna neden oldu. İşten çõkarma süreci Mart 2013’ten Mart 2011’e çekildi. Çõkarõlacak çalõşan sayõsõ da 15 bin 700’den 16 bin 452’ye yük- seldi. JAL’õn istihdam maliyetinin bir yõl- da 871 milyon dolar düşmesi bekleniyor. TÜSİAD’õn katõldõğõ EKK toplantõsõnda; büyüme, istihdam yaratma ve yatõrõm ortamõnõn iyileştirilmesine yönelik çözümler ortaya kondu. Sanayi üretimi kayõplarõ telafi etti Ekonomi Servisi - Şubatta sanayi üretimi 2009’un aynõ ayõna göre yüz- de 18.1, ocak ayõna göre ise yüzde 0.5 arttõ. Uzmanlar, Şubat 2009’da yüzde 23.8 ile sanayi üretiminde ta- rihin en yüksek daralmasõnõn yaşandõğõna dikkat çeke- rek, yüzde 18.1 artõşõn bü- yük bir sürprize işaret et- mediğini belirtti. Martta da benzer bir üretim beklenme- si yõlõn ilk çeyreğinde çift haneli b ü y ü m e umutlarõnõ arttõrdõ, ancak sonrasõna yöne- lik soru işaretleri devam ediyor. En fazla artış sermaye malında TÜİK’in verilerine göre mevsim ve takvim etkilerinden arõndõrõlmõş sana- yi üretimi ise ocak ayõna göre yüzde 1.6, geçen yõlõn şubat ayõna göre ise yüzde 18.2 arttõ. Şubatta en yüksek artõş yüz- de 32.9 ile sermaye malõ imalatõnda gö- rüldü. İstanbul Sanayi Odasõ (İSO) Yönetim Kurulu Başkanõ Tanıl Küçük, sanayi üretiminde geçen yõlki kayõpla- rõn telafi edildiğini, henüz ilave üretim aşamasõna geçilmediğini söyledi. Sanayi ve Ticaret Bakanõ Nihat Ergün ise açõklanan verilerin ilk çeyrekte çift haneli büyüme rakamlarõna ulaşma ih- timalini arttõrdõğõnõ ifade etti. AB çevre ödülleri Arçelik ve EnerjiSa’ya Ekonomi Servisi - Bölgesel Çevre Merkezi (REC Türkiye) ve Türk Sa- nayicileri ve İşadamları Derneği (TÜ- SİAD) tarafından düzenlenen “Av- rupa Birliği Çevre Ödülleri Türkiye Programı 2009-2010” ödülleri sa- hiplerini buldu. AB Çevre Ödüllerinde Arçelik AŞ, yönetim kategorisinde birincilik ödü- lüne layık görülürken bu kategoride finale kalarak ödül almaya hak ka- zanan diğer şirketler Coca Cola İçe- cek AŞ ve Siemens AŞ oldu. Ürün kategorisinde Arçelik AŞ Ça- maşır Makinesi İşletmesi, ödüle layık görüldü. Bu kategoride finale kalarak ödül alan diğer şirketler ise Arçelik A.Ş. Pişirici Cihazlar İşletmesi ve Ec- zacıbaşı Vitra olarak açıklandı. EnerjiSa ise yenilikçi bir yakla- şımla üretimden kaynaklanan ka- yıpların önlenmesi ve enerji ve- rimliliği konusunda geliştirmiş ol- duğu uygulamayla süreç kategori- sinin birincisi oldu. TÜSİAD Başkanı Ümit Boyner, ödül töreninde yaptığı konuşmada, çevre ile dost teknolojilerin geliştirilmesi ve düşük karbonlu ekonomiye geçiş ko- nusunda ulusal bir vizyon, politika ve strateji geliştirmede ve uygulamada iş dünyasının kritik bir rol ve öneme sahip olduğunu söyledi. Enyüksekvergiyiödeyen‘meçhulmilyarder’olacak Açõklanan Gelir Vergisi rekortmenler liste- sinde ilk sõralarda yer alanlar da Varlõk Ba- rõşõ çerçevesinde Türkiye’ye servetini geti- ren “meçhul Türk”ün rekorunu kõramadõ. Her ne kadar biri kişisel kazanç vergisi, biri de servet üzerinden alõnan “varlõk barõşõ” kapsamõnda değerlendirilse de hâlâ ismine ulaşõlamayan kişi, en yüksek vergiyi ödeyecek isim. Söz konusu kişinin Varlõk Barõşõ Pro- jesi çerçevesinde 7.1 milyar liralõk beyan- da bulunup ve bu varlõğõn 6.3 milyar lira- lõk kõsmõnõ Türkiye’ye getirdiği açõklan- mõştõ. Varlõk Barõşõ uygulamasõnda, yurti- çinden ekonomiye kazandõrõlan varlõk mat- rahõ üzerinden yüzde 5 oranõnda, yurtdõ- şõndan da yüzde 2 oranõnda vergi alõnõyor. “Meçhul milyarder”in 6.3 milyar lira var- lõk matrahõnõn yüzde 2’si olan 126 milyon li- rayõ vergi olarak Maliye’ye ödemiş olmasõ gerekiyor. Ödeme, 2009 yõlõ gelirleri için mart ayõnda verilen yõllõk gelir vergisi ve gay- rimenkul sermaye iradõ (GMSİ) beyanna- meleri üzerinden yapõlan değerlendirmele- rin dõşõnda olduğu için “meçhul milyarder” gelir vergisi rekortmenleri listesinde yer al- madõ. Öte yandan Maliye Bakanlõğõ,“meç- hul” Türk milyarderin isminin sõzdõrõlmamasõ için alarma geçti. Alõnan bilgilere göre ver- gi dairesinden Gelir İdaresi’ne kadar Ma- liye’nin bütün birimlerinde çalõşanlara, Vergi Dairesi Otomasyon Projesi (VE- DOP) sisteminde sorgulama yapõlmamasõ için talimat verildi.