Katalog

Sağlık Baş ağrısına genel bakı Baş ağrılan tüm tıp dallarında hastaların hekimlerine bildirdiği en çok 10 yakınmadan biri ve nöroloji poliklinik başvurularının en sık nedenidir; altında çoğunlukla çok önemli bir neden yatmaz, ama tıpta en uzun ayırıcı listesi olan hastalıklar arasındadır. Dr. Bülent KahyaOğlU, Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi Nöroloji Bölümü U luslanırası baş ağrısı derneğinin 2004 yılında baş ağrılan sınıflaması adı altında yaptığı ta- nımlamalarla tanı krirerleri oluşturuldu ve baş ağrılan 2 büyük grup halindc toplandı. Birincil baş ağrılan, merkez sinir sistetninin veya diğer sistemlerin hastalıkları ile ilişkisi olmaksızın nrtaya çıkar. İkincil baş ağrılan, sinir veya diğer sisremleri rııtan hastalıklarla iliş- kili ortaya çıkar. Beynimizin çevresindeki kemik yapı ve onun üstündeki zar yapılar, damarlar, saçlı deri ve onu uluşturan kan daınarları, ağrıya duyarlı yapılardır. Bu ya- pıların basınç, itilme, genişleme ve iltihabi reaksiyon- ları ağrı sebebidir. Hekim, birincil ya da ikincil tip baş ağrısını birbirinden ayırmalıdır. Bir nedene bağlı ikin- cil tip baş ağrılannın altında yatan neden hızla açıklı- ğa kavuşturulmalı. İkincil baş ağrılannın yakın zaman içinde ortaya çı- kan bir nedeni vardır. Altta yatan hastalığın tedavisi ve- ya kendinden düzelmesi sonrası, 3 ay içinde bu tip ağ- nlar azalır ya da geçebilir. Beyin tümörü gibi ilerleyici olanlarda bu zamansal ilişki olmayabilir. Hekimin en önemli silahı bastanın öyküsüdür. Tanı koydurucu di- ğer testler yalnızca nedenleri saptamak ya da elemekte kullanılır. Öykü haşlangıcı, sıklığı, karekteri, yer, süre, gidiş, şiddet, tetikleyici etmenler eşlik edenleri içermeli. Bununla birlikte hastanın geçmiş baş ağnsı öyküsü, ge- nel tıbbi öyküsü, ağrı için kullandığı ya da diğer ne- denlerle kullandığı ilaçlar, ailedeki baş ağnsı öyküsü, has- tanın uyku - uyanıklık, çalışma, egzersiz ve stresle iliş- kili snsyal öyküsüyle birlikte sigara, içki gibi alışkanlıklan öğrenmek de önemli. tKİNCtL AĞRIYIANLAMA öyküde hastada ikincil ağnyı düsündüren özellikler: 10 yaşından önce, 50 yaşından sonra ağrının başlama- sı, son 6 ay içinde başlayan ya da karakter, şiddet, sık- lık değişikliği gösteren baş ağrısının olması, bu ağrının günler içinde ilerlemesi, verilen tedaviye yanıtsız olması, ağrının yeni başlaması, akut ve şiddetli olması, basta- nın bayatında yaşadığı en şiddetli ağrı olınası, ıkınma, öksürük ile artması, vücut-baş pozisyonu ile ilişkili ol- ması, başlangıç yaşı ve bu özelliklerinin tipik karakter- de olınaması.. Hastadaki bu sorgulama sırasında ateş, titreme, ge- ce terlemeleri, kas ağrılan, kilo kaybı gibi vücutta bir en- feksiyonu ya da kanseri düsündüren bir nedenin olup, olınaması ya da kişilik, davranış değişiklikleri, çift gör- ıııe, geçici görıne bulanıklığı, kıılakta nabı: gibi atan çın- laınanın olması gibi genel ya da uyuşma, güçsüzlük, den- gesizlik, konıışma hozukluğu gibi fokal nörolojik hul- gulann olnıaM, ikincil baş ağrısını düşiindüren ö:ellik- lerdir. Ani haşlangıçlı olması, saniyeler içinde en tepeye kadar çıkmasi damarsal bir sebebi düşündürür. 50 yaşından sonraki ağrılarda birincil baş ağrısı ol- ma olasılığı düşüktür. Bu yüzden başlangıcı 50 yaş üs- tü ağrılarda altra yatan enfeksiyöz, kansere bağlı ya da inflamatuar bastalıklar aranır. Hastada daha önceden var olan baş ağrılannın şekil değiştirmesi, aralıksız iler- leyici özellik kazanması, ıkınma ile artması ya da orta- ya çıkması, viicut postürü ile etkilenmesi yine ikincil baş ağrılarını düşündürür. Öyküde ikincil baş ağnsı özellikleri varsa, merkezi sinir sistemi hastalığı ile ilişkili ek incclemeler yapılmalı. Hastaların büyük çoğunluğu muayeneyle yetinmeyip, mutlaka görüntüleme istiyor. Kanıta dayalı tıp bulgu- larını göz önüne alırsak, baş ağrısı ile gelen hastanın gö- rüntülenmesi için gerekli koşullar şıınlar olabilir: Hastada ilk ve en kötü ağrının varlığı, sıklığı ve şidde- ti giderek artan ağrılar, ilerleyici, yeni, tedaviyc az ce- vaplı ağrılar, ağrının hep aynı tarafta olması, hastanın öyküsünde HIV pozitifliği ya da kanser olması ile yeni başlayan ağrının bir arada olması, 50 yaş üzerinde yeni başlayan ağrının olması, epileptik bir atakla birlikte baş- layan baş ağrılannın olınası, hastada ateş, ense sertliği ve diğer nörolojik bulguların varlığı görüntüleme için yeterli ve gerekli sebeplerdir. MİGREN Hastanın öyküsü. ve muayenesi bize ikincil bir baş ağrısını düşündürmüyorsa, birincil baş ağrılarını göz önü- ne almalı. Birincil ağnlar, tüm baş ağrılannın %90-95'ini oluşturur. En tipik ve sık bilineni migrendir. Migren, hastanın hayatını zorlaştıran, genetik özel- likli ağrı tipidir. Uluslararası baş ağrısı derneğinin ta- nımına göre, en az 5 atak şeklinde, 4-72 saat kadar sü- ren, tek taraflı, zonklayıcı, şiddetli, günlük yaşamı et- kileyip fiziksel aktiviteyi kısıtlayabilen, bulantı ve/ve- ya kusma ile ışık ve sesten rahatsızlığın eşlik ettiği ağ- rı atakları şeklindedir. Aura denilen migren atağından önce ortaya çıkan bulguların nlııp olmamasına göre de migren kendi ara- sında 2 büyük gruba ayrılır. % 85'i aurasız, %15'i aura- lı migren kategorisine girer. Aııralı migren, en az 2 atak- Iı; tek yanlı görsel, duyusal ya da diğer nörolojik bul- guların 5 dakikadan fazla 60 dakikadan az zaman için- de olan bir başağnsı tipi olarak tanımlanır. Ağrı sırasında ışık rahatsızlığı var, gündelik hayatı durduracak derecede şiddetliyse, şiddetli bulantı ya da kusma varsa, bu üçünden en az ikisi söz konusuysa, migren olasılığı % 93/98 kesinlik kazanır. Klasik bir migren atağının günler, saatler önce baş- layan sıkıntı, odaklanma güçlüğü, çok idrara gitme, ödem, bazı besinleri çok isteme şeklinde öncü belirrileri olur. Bunu şiddetli ağrı atağı izler, atak geçtikten sonra da has- talar kendini "paçavra gibi" hissedebilir. Ozellikle au- ra ile giden migrenlerde, beyin-damar hastalıkları ile kalp-damar hastalıkları riski fazladır. Migren genetik bir ağrı hastalığı olduğu için sisteınik birtakım özellikleri de bünyesinde barındırır. Bu yüzden migrenli olan hasîa- larda kalp-damar hastalıkları, mide hastalıkları, astıın ve psikiyatrik hastalıklar diğer insanlara göre bira: da- ha sık gnrülür. İkiıui büyük grup ve topluında en sık görülen geri- lim tipi baş ağnsıdır. Ağrı genellikle başın ön vc arka kısmında çeınher gibi özelliktedir. Künt, sıkıştırıu, hafif-orta şiddettedir. üünlük i^leri etkileıııez, bulantı, kusma nadirdir, ışık ve ses rahatsızlıklarından biri ola- bilir. Altta yatan sebepler, vücudu fiziksel ya da ruhsal geren etkenlerdir. Ağrı kesicilerden çok yararlanma:, stresin tedavisi uygundur. Demet tipi baş ağnlan özcllikle erkeklerde sık görülen, göz çevresinden başlayan, çok şiddetli ve 1 saat kadar sürebilen, o taraftaki gözde kızarma, yaşarma, akma ile giden ağrı ataklarıdır. Yılın belirli aylarında ya da mevsimlerinde yoğunlaşır. SIK GÖRÜLEN BİRtNCİL AĞRILAR Bunlar dışında daha sıklıkla görülen birincil baş ağ- rılannın başlıcaları: Saplanıcı baş ağnsı: Sıklıkla migren ve küme baş ağ- rısı olan kişilerde bildirilmektedir. Anlık bakma, sap- lanma şeklinde gün içinde tek veya birden fazla ağrılar olur. Sıklıkla göz çevresi, şakak bölgcsinde görülür. Cinsel ilişki baş ağnsı: Orgazm öncesi ya da orgazm sırasında ortaya çıkabilir. Orgazm sırasında ortaya çıkanı ani şiddetli patlayıcı özelliktedir. Orgazm öncesinde de şiddeti giderek artarak 1 dakika ile 3 saat kadar sürebi- lir. İlk olarak karşılaşıldığı zaman, beyin zarı kanaması ya da damar yırtılması düşünülmeli. Hipnik baş ağrısı: 50 yaş üzerinde yalnızca uykuda, hastayı uykudan uyandınr. Yaygın ya da tek taraflı ola- bilir. Hafif-orta şiddetlidir. Künt karekterlidir. 15-60 da- kika sürebilir. Ayda 15 veya daha sık görülebilir. 50 yaş üstünde görülen tüm baş ağrılarında olduğu gibi, altta yatan ikincil nedenlerin dışlanması gereklidir. öksürük baş ağrısı: Öksürme ve ıkınma ile ilişkili- dir. Ani başlar, saniyeler, bazen da 30 dakika sürebilir. Genellikle iki yanhdır ve 40 yaş üzerinde sıktır. Gençlerde ve ağrının uzun süreli olduğu kişilerde arka çukur ve arka çukur bileşke patolojileri araştınlmalıdır. Egzersiz baş ağnsı: Fiziksel aktivite sırasında ya da son- rasında ortaya çıkar. Zonklayıcı özelliktedir. Dakikalar bazen saatler sürebilir. Kolaylaştıran ana fakrörler, or- tatnın sıcak olması ile yüksek irtifadır. Yine ilk karşıla- şıldığında, beyin :arı kanaması ile beyin damarlarının yırtılması araştırılıualı. Diğer birincil bir baş ağrısı sebebi, madde kullanı- mı ve kesilmesine bağlıdır. Ağrı sebebi ile ağrı kesici- ler ya da özel baş ağrısı ilaçlarını çok uzun süre düzen- lı olarak ve giderek mıktarım arttırarak alan hastalar- da ortaya çıkar. Bu yaklasık 3 ay ya da daha uzun süre- den beri IIL'IU Tripıan bcnzeri, hem basit ağrı kesiciler, heın Ergotaınin benreri ilaçların ayda 15 gün ya da da- ha fazla kullanılmasıyla kronik ağrının ortaya çıkması şeklindedir. Hastaların bu konuda mutlaka uyarılınaları, komyııcu tedavi ile kontrol altına alınarak ağrı kesici ilaçkullanma sıklığının azaltılması gereklidir. Bazen bu göründüğü ka- dar kolay olmayahilir. Onun için hastaların bir sürii has- taneye yatırılıp uygun tedavi şemalarının düzenlenme- si gereklidir. s