Katalog

Cumhuriyet KITAP fıM P Hazırtayanlan Nilay Yılmaz, Aytül Akal, Mavisel Yener, Çiğdem Gündeş, Mustafa Delioğlu. ÇOCUK-GENÇLİK OKÜMA Çocuğa felsefeyi sevdirmek "Neyi merak ettiğini söyle sana kim olduğunu söyteyeyim" a Mavisel YENER VL nceki haftalarda bir yazımda "Üni- | \ versite sınavlannın ipoteğindeki ilk- W / öğretim ve lise eğitiminde ısrarcı olmamız nedeniyle, felsefe derslerinin bulunduğu nokta içler acısı. 'Felsefe eği- timinde dün neredeydik, bugün nerede- yiz?' sorusuyla kafamızı bulandırmaya- lım (mı?)," demiştim. Bu yazım üzerine gelen mektuplarda çocuk ve felsefe ko- nusunda kaynakça isteyen okurtanmız oldu. Bu yazının onlara ışık tutacağını umuyorum. Çizimleri ve eğlenceli kurgusuyla "Bil- gin Çocuk" bu konuda blr başucu kitabı olacak nitelikte. Türkiye Felsefe Kurumu Çocuklar Için Felsefe Birimi Başkanı Nu- ran Direk'in kaleme aldığı yapıt bu alan- da önemli bir adım. Kitap, bilim insanı Prof. Dr. Türkan Saylan'a adanmış. Bilge on iki yaşında. Sıradan günlük konular pek ilgisini çekmiyor fakat dün- ya, evren ve canlıların yaşamı ile ilgili ko- nulara çok meraklı. Oyun oynamayı, taklit yapmayı, sinemaya gitmeyi, bisik- lete binmeyi, yüzmeyi, ufak tefek tamir- ler yapmayı seviyor. Günlük tutuyor, ak- lına takılan her şeyi oraya yazıyor. Ders- lerle arası fena değil. ödevlerini bitirdik- ten sonra istediği şeyleri yapmayı istiyor, ne ki bunun için çok zamanı kalmı- yor."Bari dersleri eğlenceli hale getire- yim," diyerek evde bazı deneyler yap- maya kalkışıyor ama evdekiler bundan pek hoşnut kalmıyor. Büyüyünce bilim insanı olmak istiyor ama dalga geçme- sinler diye bu düşleri öyle herkesle pay- laşmıyor, bunu yalnızca yakınlan ve gün- lüğü biliyor. Okulda samlmi olduğu iki arkadaşı var: Hasan ve Elif. Elif çok ya- ratıcı, Hasan ise sözlerin anlamlarını dü- şünen, felsefeciler gibi düşünen biri. Bil- ge'nin kafasına takılan pek çok sorudan biri, nasıl bir çağda yaşadığımız. Çünkü herkes ona farklı bir yanıt vermiş. "Sos- yal Bilgiler kitabına göre yakın çağdayız. Din bilgisi dersi öğretrnenine göre ahir zamanda yaşıyoruz. Televizyondaki rek- lamlara göre iletişim çağında yaşıyoruz. Babaanneme göre tüketim çağında ya- şıyoruz. Babama göre atom çağında ya- şıyoruz. Fen bilgisi öğretmenime göre bilgi çağında yaşıyoruz. "(s, 8) Bilge, çağ konusuyla ilgili çözemedik- lerini Elif ve Hasan'a söyler, hep birlikte düşünüp tartışırlar. Yoksa da herkes ay- nı anda, farklı çağda mı yaşamaktadır? Farklı pencerelerden bakıp da aynı man- zarayı değişik biçimlerde görüyor olmak örneğiyle yanıtlanabilecek kadar basit midir bu sorunun yanıtı? Bilge kesin so- nuçlara varmak yerine bazı şeyleri bir ta- rafa koyup sonra yeniden düşünmeyi yeğler. Bilge, öğretmenin verdiği "bilim adam- larının yaşamöyküleri" ödevini ilginç bir hale getirmeye çabalarken kendini çok farklı bir düşünce evreninde bulur. Bu evren ona kendini tanımasının yollannı açar. "Merak" konusuyla ilgili ilginç so- rular gelir Bilge'nin aklına. Her şeyi me- rak edip bilmeye çalışmak gerekli midir? Merak bazen tehlikeli midir? Neleri me- rak eder insan? Gereksiz meraklar han- gileridir? Bilimsel araştırmalardaki me- rakla, insanlann özel hayatlarını merak etmek arasında benzeriik var mı? Bu ko- nuyla ilgili beyin fırtınası yaparken Ingiliz filozof Bacon, Amerikalı yazar Eugene O'Neil, yunan filozofu Aristoteles , ilkça- ğın ünlü matematikçi ve fizikçisi Archi- medes gibi düşünürlerin çalışmalarını, sözlerini gözden geçirir Bilge. Bilim in- sanlannın ortak özelliklerini saptamaya çalışır. Bilgi ve düşünceleri geliştikçe ye- ni sorularla karşılaşmaya başlar: Gözlem ve deney yapmak bilim insanı olmak için yeterli midir? Buluşlar rastlantısal mıdır? öğrenmenin dipsiz bir kuyuya inmek gibi olduğunu fark eden Bilge, bilinme- yenleri araştırmak kadar, bilinenleri sor- gulamanın da çok keyifli olduğunu keş- feder. Okur da Bilge'yle birlikte bu keşfi yaparken, bilimde "doğru"nun olmadı- ğının, varsayılan olarak kabul edilenler- den her zaman kuşku duyması gerekti- ğinin aynmına vanr. "Kuşku bilimin te- melidir. Bazen doğru olarak bildlğimizi sandığımız bir şeyi araştırdığımızda kuş- kulanınz. Bazen de kuşku duyduğumuz bir şeyi araştırdığımızda doğru olduğu ortaya çıkar. Yani, kuşku yeni bilgilere ulaşmamızı sağlayan biraraçtır. "(s, 66) Bilge, ödev konusunu araştınrken çok il- ginç varsayımlaıia karşılaşır. Sunum gü- nü gelip çattığında bunlan farklı, eğlen- celi yöntemlerle sınıftaki arkadaşlanna sunar. Bilge konuyu anlatırken zaman zaman kıkırdamalar olsa da, genelde II- giyle dinler arkadaşlan. Sıra sorular bö- lümüne geldiğinde "bilimsel düşünceye nasıl sahip olabiliriz?" konusunu sınıfta tartışmaya başlarlar. Bunun için bazı şeyleri ezberlemenin ötesinde bir şeyter yapmaları gerektiğinin farkındadırlar, ama bu "şey"ler nelerdir? Sınıfta her ka- fadan bir ses çıkar, hoş bir tartışma baş- lamıştır. Ancak, çok geçmeden Bil- ge'nin fark ettiği bir şey olur. Arkadaşla- nna bilim hakkında anlattıklan havaya uçup gitmiştir. Sınıfta öğrendiklerinin ar- kadaşlannın hayatında hiçbir karşılığı yoktur. Bazı şeyleri onlara kanıtlamak için bir plan yapar. Bu planı elbette söy- leyecek değiliz, okuyanlar öğrenecek ve şaşıracak. Kitabın sonuna gelindiğinde yanıtlar- dan çok, sorulann önemli olduğunu ay- nmsıyor okur. "Sorunlar çözümlenme- dikçe yeni sorulara yeniyanıtlar verilebi- lir. Ama doğru yanıtlar ancak bilgiye da- yanılarak verilebilir. 'ts,115) Teknoloji dost mu düşman mı, insan ve doğa, bi- lim ve felsefe, mitoloji ve insan gibi pek çok manzaraya pencere açıyor Bilgin Çocuk. Marconi, Platon, Benjamin Franklin, Madam Curie, Pasteur gibi pek çok kişiyi sayfalanna konuk ediyor; me- raklısı için, "notlar" bölümünde kısa bil- giler de verilmiş. Nuran Oirek, kitapta bazı yazınsal me- tinlerden de yararlanarak eleştirel dü- şünmede bu tür metinlerin nasıl kullanı- lacağının örneğini vermiş. "Çocuk felse- fe yapabilir mi?" sorusunun yanıtını Prof. Dr. Bedia Akarsu'dan alalım: "Felsefi düşünüş biçimi daha ilk yıllar- dan çocuğa verilmeli, çocuklar bilinçlen- dirilmelidir. Işte burada, çocuklara verile- cek felsefe eğitiminde 'felsefe öğretil- mez...' sözünün anlamı çıkıyor ortaya. Aslında çocuklar sanıldığından çok fazla düşünürler, durmadan soru sormalan onlann düşündüğünü göstermiyor mu? Onlann sorulan geçiştirilmesin yeter. Çocuk felsefe yapmaya yatkındır aslın- da. Çünkü çocuk kafasının alıcılığı inanıl- maz boyutlardadır. Fransız psikolog Za- zow 'Bütün çocuklar 11 yaşına kadar birer dahidir, ama ne yazık ki bu durum sürmez' diyor. Çocuğun gelişmesinin yolunu kesmemek için ezbere eğitime kesinlikle son verilmesi gerekir, gençle- rin iyi yetişmesi isteniyorsa. Ezbere öğ- renimin önüne geçmek için de okumaya önem verilmesi gerekir. Ancak okumakla kafa da dil de gelişebilir. Okumada dil ve felsefenin birlikteliği de sağlanmış olur. Ana dili eğitimi yanında yabancı dil eğiti- minin de sözünü ediyorum. Çünkü her dil aynı zamanda bir ayn dünya görüşü- nü yansıtır; dil bilincini daha bir uyandı- rarak kafanın daha sağlıklı işlemesine yardımcı olur. Böyle bir eğitimle dil ve felsefe eğitiminden geçen gençler yarı- nın gerçek yurttaşlan olurlar özgür birer birey ve kişiler olarak." Bilge ve arkadaşlannın tartışırken dü- şünmeleri, belirlenen tema üzerinde ko- nuşurken felsefe yapmalan, yöntemlerin nasıl uygulanacağı konusunda verilmiş iletilerle dolu. Bilgin Çocuk, bu nedenle, öğrencileriyle eleştirel düşünme yöntem- leri konusunda çalışmalar yapacak öğ- retmenler için de iyi bir rehber. Kitaptaki karikatürler eğlenceli bir okumanın ışığını yakıyor. Çocuklara kendi yaşam dene- yimleri içinde felsefeyi sevdiımek, onla- nn us ve yüreklerine ulaşmak, bu sevinci duyumsatmak için önemli bir yapıt. Me- raklısı için, çocuk ve gençlere seslenen felsefe içerikli kitaplarından bir demet sunalım: Yeni Başlayanlar İçin Felsefe, Nokta Kitap/ Felsefe Tarihçesi, Said Rı- za Bölükbaşı, Çocuk Vakfı Yayınlan/ Çı- tr Çıtır Felsefe Dizisi, Brigitte Labbe, Michel Pueeh, Günışığı Kitaplığı/ Adım Adım Felsefe Dizisi, Metin Hakyeri, Bulut Yayınlan/ Filozof Çocuk Dizisi Oscar Brenifier, Tudem Yayınlan/ Aşk Olsun Çocuğum Aşk Olsun, Mustafa Ruhi Şi- rin, Kök Yayınlan/ Küçük Prens, Antoine de Saint- Exupery, Mavibulut Yayınlan/ Iskambil Kâğıtlannın Esran, Jostein Ga- arder, Pan Yayıncılık/ Sofie'nin Dünyası, Jostein Gaarder, Pan Yayınlan/ Filozof Çocuk Çocuklarla Felsefe Konuşmalan, Nuran Direk, Pan Yayınları/ ölü Filozof- lar Kahvesi, Victor Hösle, Arion Yayınevi/ Çocuklar İçin Felsefe, David White, OD- TU Geliştirme Vakfı Yayınları." *Bilgin Çocuk, Nuran Direk, Pan Ya- yıncılık, 2009, 120 s., 12+ yaş www.maviselyener.com SAYFA 24 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1016