Katalog

Mustafa Everden "...' İle Okumak Eleştiri de edebiyata dahil Kitap, okumanın nasıl bir edebi serüvene dönüşeceğini gösteren me- tinler toplamı. Son dönemde özellikle Semih Gümüş'ün çabalarıyla öne çıkan 'eleştirinin kendi üzerine düşünebilmesi" bağlamında Mustafa Everin kitabı, çağdaş bireleştirel bilinçleokuru donatırken, gençaka- demisyenler için de önemli bir atölye çalışması niteliği taşıyor. • ceiaı ŞOYCAN I s^-*y ağdaş edebiyat eleştirisinin, I eleştiri nesnesi üzerinden \^^^ kuruknuş bir üst-metin ol- 3 duğunu biliyoruz. Yapıtın biçimselüğini bir olanağa çe- viren eleştiri, anlama, yorumlama, çözümleme düzeylerinde yayıldığı yapıttan kendine dönerken zengin- leşmiştir. Kuramm kılgıya doğru ge- rildiği bu sürecin dili maddileştir- mesi ve yapıtı yeni okuma biçimlerine aç- ması, onu doğrudan edebiyatın bir parça- sı kılar. Yöntemin, kuramın ve kavramın ötesine davranan eleştirel metin, her adınıda kcndini de sınayacağı bir yapı ku rar ve kendi gerçeğini orada işareder. Yapıtın çağnsıyla beliren yöntem, yapı- tın/ yazarın niyetiyle de etkileşerek, onları açarak ve aşarak, bir okıır niyetinden iba- ret olan eleştirel metne dağılır. Sonuçta, bir okuma biçimi olarak yapıtın yaratılma sürecine eklenir ve elbette başka çağrılar için başka sesleri geride bırakarak yapıt- tan ayrılır. Bizde edebiyat eleştirisi geleneği, "so- mut" gerçekliğin yapıda/ yapıtta doğru- lanmasına dönük çalıştığı için nesnesini dondurur, çünkü kendisi donuk bir oku- madır. Yapıtı izler, kendine doğru gerer ve elindeki anahtarla içine ginncyi dener. Yapıtın kendi gerçeğine değil, eleştirme- nin gerçeğine dayalı ve kısmen edebiyat dışı ölçüdere göre yapıtı yargılar ve kesin hüküm verir. Okuru da aynı sabit okuma içinden yönlendirir. Oysa kültürel bir dolayımı öngören çağdaş eleştiri, daha baştan yapıtın gerçe- ğinin kaygan bir olgu olduğunu, okuma biçiminin de bu kayganlığı kadadığını bi- lir ve zaten dilin kendisiyle de belalı bir ilişki içindedir. Psikolojik süreçleri dilsele bağlayan Lacan'dan haberlidir; Ben'in Öteki'yle ilişkisi içinden belirdiğini bilir; yani hakikati yalıtmaz, metinsel gönderge- lere açıktır. însanî, toplumsal bütün bağ- lamlan gözetir. Yapıtın yazınsallığında be- liren iktidar çeperini deler, onun örttüğü anlam düzeylerine sarkar. Yapıtın da, kendi metinselliğinin de aşkınlaşmasma izin vermez; diyalojiktir, demokratiktir. Yüzey yapıdaki biçimlenişten (sentaks) derin yapıya (semantik) yönelerek nesne- sindeki bütünlüğü sınar. Sonuçta, gelenek- sel öznel ya da izlenimci eleştiriyi aşan bir eleştiri kurumundan, bütün tarihsel, psi- kodinamik, sosyal ve siyasal dolayımı yok- layan postyapısal eleştiriden söz ediyoruz. EVERİN ÇABASI Bizde böyle bir eleştiri için kuramsal ve kılgısal çabalar çok eskilere dayanmasa da, Hüseyin Cöntürk'ten Senıih Gümüş'e dolanan bir hatta, kendi üzerine de düşü- nerek zenginleşen bir çağdaş eleştiri ku- rumunun varlığı yadsınamaz. Yaygınlığı ve belirleyici etkisi henüz sınırlı da olsa, bu eleştiri anlayışı metinseldir, yaratıcı ve- ya yazınsal bir çabadır ve edebiyatın için- dedir. Son yıllarda, özellikle Mehmet Eroğ- lu'nun romanları üzerine özgün eleştirile- riylc adını duyuran Mustafa Ever, yukar- da kısaca altını çizmeye çalıştığım çağdaş bir zihinsel içinden kurduğu metinlerini bir kitapta topladı: " ... " lle Okumak. "Romanlar İçin Eleştirel Denemeler" alt başlığıyla yayımlanan bu ilk yapıtına Ever, üçü Mehmet Eroğlu'nun romanları üzeri- ne olan beş çalışmasını almış. Oluşum, Varhk, Mesele ve kendi çıkardığı Doğu- Batı dergilerindeki çözümlemelerinden de tanıdığımız Mustafa Ever'in kitaptaki bütün çabşmalan, önsözdeki önermesini doğrular nitelikte: "Her roman, okuma biçimine ilişkin talebini kendi yapısında taşır. Elcştirmcnc düşen görev, bunu kar- şûamak üzcre bir kcşifve yorum çahşma- sına girmektir." Yazarın birden fazla odağı, örneğin psi- kodinamik, yapısökümcü, yapısalcı ya da tarihsel okuma biçimlerini gerektiğinde iç içe kullanarak kurduğu metinler, temelde bir anlamlandırma kaygısını taşıyor. Bu çabanın, derin yapıyı çözümlemeye dö- nük olduğıı kuşkusuz. Mustafa Ever'in asıl yakınlık duyduğu okuma biçimi psi- kodinamik; düşünsel referanslan ise Fre- ud'dan Lacan'a, Zizek'ten Saffet Murat Tura'ya geniş bir halka oluşturuyor. Ön- celikle de dikkatli bir yapı-söküm için ro- manın bütün ikneklerine el atıyor. Bu ko- nuda diyalogların gerisine sarkarak yeni anlam alanlan kuruyor. Yazarın "eleştirmen, içinde dolaştığı ya- pıtın ontolojisini öncelikle belirlemek du- rumundadır. Bu da ancak yapıyı sökerek, dcmek ki fenomenolojik bir yöntemle ya- pılabilir. Yorum, bu temel üzerinde yük- selecektir" saptaması, çağdaş eleştirinin de önünü açan bir ön kabul. Dil, arzu, te- reddüt, kedenme, düş, kendilik, varlık, aşk ve ölüm gibi kavşaklarda yoğun bir edebiyat tadıyla dolaşırken, örneğin La- can'cıl Dil ya da Hakikat sorunu içinden yazarm vc yapıtın niyetini çatıştınyor, bu- radan da okura hınzır seçenekler sunuyor. " Yorumlama, özü itibariyle mutlak bir ta- mamlanmışhğa ulaşamaz ve başka yorum- lara yol açacak unsurlar taşır" diyerek de, eleştirel metnin kendi üzerine kapanma- ması gerektiğine işaret ediyor. DİL, HAKİKAT VE ELEŞTİRİ Öyle ya; her hakikat sonuçta özneldir ve öznenin hikâyesine, dil kapasitesine, arzulanna, bilinç/ yaşantı içeriğine, " Ger- çek"le ilişkisine / mesafesine dair sayısız bileşenden oluşmuyor mu? Mustafa Ever tam da bunun altını çizmek üzere: " Öz- nenin bakış açısındaki epistemolojik kay- ma, her zaman nesnenin kendisindeki on- tolojik kaymayı yansıtır" diyor. Çağdaş eleştiriyi yaratıcı yazının içine taşıyan da bu farkındalıktır. Yapıtı kendi niyetiyle örtmeyen, onu kendine doğru çekiştire- rek değil ama ona doğru yürüyerek mesa- fe kuran, eleştiri nesnesinin dilden kaçır- dığı anlam düzeylerinin peşinde bir eleşti- ri, çeşitli katmanlarda soluyan sesleri aça- rak, yapıtın tamamlamamışlığını bir ola- nağa çevirir; kendisi de tamamlanmak üzere bu eksiğe yerleşir. Bilir ki dil indir- ger, örter, ketler ve simgeselden kaça- rak geri döneni adlandırmak üzcre bekler. Eleştirel metnin hazzı da buradan beslenir; kendi- siyle yapıt arasındaki oynak gerilim bütü- nüyle dilseldir. Edebiyatın bir göstergeler toplamından ibaret olmadığı bilinci, eleş- tiriyi de içerir. Yapıtın gereksindiği ku- ramsal tabana ve yönteme yerleşen eleşti- ri, öteki metinlerle, olanaklarla ve olasılık- larla edcüeşime girer; yapıtın kabuğundan içeriye yönelmek isteyen has edebiyat okuruna işaretler bırakır. Eleştiri neye yarar? Edvvard Said şöyle yanıtlıyor: "Sanat hakkında yargılarda bu- lunmayı sağlayacak değerleri yaratmaya başlamakttr. Eleştirmenler sanatın yargı- lanmasmda ve kavranmasmda kullanıla- cak değerler yaratmakla kalmaz, aynı za- manda sanat ve yazının anlamlı olmasını sağlayan süreçleri vc Bili koşullan kendi yazüarı içinde cisimleştirirler." "... " llc Okumak, böyle bir eleştirinin olanaklan içinden, okumanın nasıl bir edebî serüve- ne dönüşeceğini gösteren metinler topla- mı. Son dönemde özellikle Semih Gü- müş'ün çabalarıyla öne çıkan "eleştirinin kendi üzerine düşünebilmesi" bağlamın- da Mustafa Ever'in bu kitabı, hemen her düzeyde çağdaş bir eleştirel bilinçle oku- ru donatırken, genç akademisyenler için de önemli bir atölye çalışması niteliğinde. Amerikalı eleştirmen Stanley Fish, "okumayla, metnin anlamı değil, onun bana 'neyapü£ını'deneyimlerim" der- ken, böyle bir donanımı kasteder. Ever ise, çağdaş eleştirinin tam da bu nedenle bir edebiyat çalışması olduğunu kanıtlar. Hem Mehmet Eroğlu romanlarını bir de bu perspektiften okumak isteyen okur, hem de çağdaş bir eleştiri çalışmasına doğrudan tanıklık etmek isteyen edebi- yatseverler açısından örneğine sık rastla- madığımız bir yapıt karşısındayız. • "..."lle Okumak/ Mustafa Ever/ Martı Kitabevi/152 s. TÛRKİYE'DE NELER OLIIYOR, 6ERÇEKTEN BİÜYOR MUSUNUZ? TÖRKIYEÛZERNEOYNAİIANOYUNUUaÖĞREMEYE HAZIR OLUN... PmLDr.ÇrtnYETKİN $**ÇETİNKAYA TüricSilahlıKuvvtttori DOĞRUDAN TEMİN İÇİN ANTALYA MERKEZ BÛROSU İLE BAĞLANT1KURABİLİRSİNİZ Prof.Dr.ŞıhinFİÜZ DinöOıÎ0mi¥tAtaiarfc Prof.DrAnılÇEÇEN Av.CvnilCAN AKPHukukDevleUnlTahrtp Edlyor DiilzKAVUKÇUOĞLU OrtmnÖZKAYA Honduras'taABDDariMti Ç U M H U R . İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 1 6 SAYFA 15