Katalog

Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'ndan dört yeni kitap Denizcilik tarihinde yeni ufuklar • Prof. Dr. Türkkaya ATAÖV T ürkSilahlı Kuvvetleri'nin belgelere dayalı olarak bası- lan araşürmaları, ne yazık ki, yurttaşlanmızca gereği gibi bilinmiyor. Bilim çevrelerimizde bile yeterince görülüyor mu? Oysa, hcm belgeliklcri dünyanın en zengin tarih hazinelerinden biridir, hem de araştırmacıları iyi eğitimli kişilerdir. Bu ilk elden belgcler, her şcyden önce, kendi geçmişimiz için vazgeçilmez kaynak- lardır. Arna koca imparatorluktan ayrümış neredeyse iki düzine devlet için de öyle. Toplam sayısı yaklaşık yüz milyon olan Osmanlı belgelerinin askeri tarihimizle ilgi- li olanlann büyük çoğunluğu Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağlı olan merkezlerdedir, Ümcgin, ilk kez "Tarih-i Harb Şubesi" adıyla 1916'da kurulup 1926dan bu yana Ankara'da olan (kısa adıyla) ATASE'dc. Denizcilikle ilgili belgelerin büyük bölümü de 1897'dcn bu yana tstanbul'daki Deniz Müzesi'ndedir. Bu bağlamda sözü deniz ta- rihinıize ilişkin dikkatc değer son yayınlara getirmek istiyorum. Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Metin Ataç'ın öndcrliğinde, son dönemde araştırma, toplanan bilgi ve basını yönle- rinden kalıcı değerde başvuru kitapları ola- rak dört büyük yapıt ortaya konmuştur. Dördü de Şııbat-Mavıs 2009 tarihleri ara- sında yayımlandı. Oramiral Ataç'ın birinin önsözünde belirttiği gibi, Anadolu Türkleri en güçlü dönemlerinde denizlerdc mudze- ler yaratmışlar, Karadeniz'i, cskiden Adalar Denizi denen Ege'yi ve (en azından) Doğu Akdcniz'i birer iç denize dönüştürmüşler ve Hint Okyanusu'yla Atlantik'e de çıkmış- lardı. BİN YILIN GÜNCESİNDEN Kitaplardan biri Bin Yüın Günccsinden Seçmeler dt odaklanıyor. Bu kitap Anado- lu Türklerinin 1081'de, yani Malazgirt'ten on yd sonra, Çaka Bey'in îzmir'de ilk 40 teknelik donanmayı oluşturmasından bu- güne değin, belgelere dayalı belli başlı olaylan (kürek, yelken ve stim dönemlerin- de), örgütlenme gelişmelerini, öne çıkan kişileri, zaferleri ve kınlmaları, az buJunur minyatür, fotoğraf ve yağlıboya tablolarla okuyucuya sunuyor. En başarılı portreci- miz Feyhaman Duran'ın Kılıç Ali Paşa'sını, 1645-69 yıJlannın Girit seferlerinde Kandi- ya'yı, 1820'lerde dünyanın en büyük gemisi olan Mahmudiye kalyonunu, Mirliva Os- man Nuri'nin 1538 Preveze tablosunu, 1890'da Japonya'da kayalıklara çarparak batan Ertuğrul fırkateyni için Oşima'da di- kilen anıtı, 1915'te 13.500 tonluk Ingiliz Goliath zırhlısını dibe gönderen 620 ton- luk Muavenet-i Milliye muhribinin torpi- doculannı, Kasımpaşa Tersanesi'nde 1885'te yaptınlan ilk zırhlı Hamidiye'nin görünüşünü ve çok sayıda benzerlerini me- rak edenler büyük boy 359 sayfalık bu ki- tabın sayfalanna buyursun. Türk denizciliğinin seçkin öncülerinden biri, neredeyse suya doğmuş ve sonra Os- manb devlet basamaklannda Anadolu vali- liğinden seraskerliğe, kaptan-ı deryalıktan sadrazamlığa yükselen, 1773'te (bugünkü adıyla Deniz Harp Okulu olan) Mühendis- hane-i Bahr-i Hümayun'u kuran ve böylece denizciliğimizin çağı yakalamasını sağlayan Cezayirli Gazi Hasan Paşa'dır. Kurmay Al- bay Ali Rıza lşipek'in değme bilimcilere Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Metin Ataç'ın ön- derliğinde, son dönemde araştırma, toplanan bilgi ve basım yönlerinden kalıcı değerde başvuru kitapları ola- rak dört büyük yapıt ortaya kondu: Bin Yüın Güncesin- den Seçmeler, Türk Denizcilerinin Mezar Taşları, Cezayirli Gazi Hasan Paşa ve Uluslararası Türk Deniz Cücü Tarihi Sempozyumu. Türk tarihine yeni ışıklar tutan bu kitap- ların, titiz bilim gereklerine uygun olarak hazırlandıkla- rı, kısa sürede basıldıkları ve bu eylemlerin inceleme, okuma ve yazma kültürünü de genişlettiği anlaşılıyor. Bin Yılın Giincesinden Seçmeler/ Nurcan Bal, Figeıı Atabcy/ W) s. Türk Denizcilerinin Mezar Taşları/ M. Burak Çe/inlaş/ 431 s. Cezayirli Gazi Hasan Paşa/ AliRıza Iştpek/ 530 s. Uluslararası Türk Deniz Gücü Tarihi Sempozyumu -2008/ Dentz Kuvvetleri Komulanhğı/30(h\ parmak ısıttıracak 529 sayfalık titiz incele- mesi Cezayirli Gazi Hasan Paşa, "Cezayir- li" önadlı bu büyük deniz adamının Os- manlıların sular üstündeki egemenliğinin bilinıe dayanması ve bunun için de, yaz ay- lan geldiğinde levent yapılan mevsimlik Anadolu çiftçilcri yerine uçsuz bucaksız umman konusunda özel olarak yetiştirilmiş kişilere yer açılması gerektiğine inancını çok sayıda ilk clden belgeyle kanıtlıyor. Ya- zarın Osmanlı kaynaklarına ek olarak, baş- ka yayınlarda görülmeyen yabancı belgele- re ulaştığına dikkatleri çekmek isterim. Or- neğin, 1770 Çeşme Savaşı'nın Rus Komu- tanı Kont A.G. Orlov'un mektuplanyla buyrukları, kuzey komşumuzun donanma- sını güçlendiren lngiliz Amirali J. Elphins- tone ile Komodor S. Greig'in ve aynca AmerikalıJ. P. Jones'un anılan. Türk denizcilik tarihi şanlı olaylarla ve M.BurakÇetintaşın TürkDenucilerininMezar lasları adlı kitabının arastırmalan seklz yıl sür- mü$. hüzünlü gerilemelerlc dolu. Tiirklere karşı Haçlı Seferleri'nin denizcilik açısuıdan so nuçları, Anadolu beyliklerinin Türk deniz- ciliğine katkıları, Gelibolu deniz üssünün kuruknası, Kemal Reis'ten Piyale Paşa'ya büyük denizciler, Preveze mucizesi, Çeşme (1770)-Navarin (1827)-Sinop (1853) bas- kınları, deniz okuluyla Bahriye Nezare- ti'nin kurulmaları, Ertuğrul ağlatısı, parası ödenip de lngiltere'nin el koyduğu Sultan Osman ve Reşadiye gemileri... Ya lstiklal Savaşı'ndaki denizcilerimiz: Nusret mayın gemisinin 18 Mart zaferi, Muavenet-i Bah- riye 'nin Ankara'ya silah ve savaşçı kaçırma- sı, Şahin vapurunun Novorossisk'ten uçak ve top getiımesi, "Enosis" gambotunun "Trabzon" adını alması, Alemdar ve Gazal kurtarma gemileri... Günümüzde Türk Deniz Kuvvetleri Ka- radeniz, Ege ve Doğu Akdeniz'de en güçlü donanmaya sahiptir. Bunun başlangıcını on dokuz yıl Kaptan-ı Deryalık yapan Cezayir- li Gazi Hasan Paşa'ya ve sonrasını da kuş- kusuz yurdumuzu üç yönden çeviren deni- ze gereken önemin ve önceliğin Cumhuri- yet döneminde verilmesine borçluyuz. Eş- siz Mustafa Kemâl daha 1920'lerde "gö- züm cephede Sakarya'da, kulağun înebo- lu'da!" demişti. Ankara'da Bahriye Dairesi boşuna kurulmamıştı. ULUSLARARASI SEMPOZYUM Deniz Kuvvetleri Komutankğı 2008 so nuna doğru gerçekleştirdiği Uluslararası Türk Deniz Gücü Tarihi Sempozyu- mu 'nun bildirilerini, değerli eklerle birlik- te, yaklaşık 300 sayfalık bir kitapta topladı. Oramiral Ataç'ın kitabın önsözünde belirt- tigı üzere, 11 yabancı tarihçinin de katıldığı üç günlük bilimsel toplanü temelde deniz- cilik kültürümüzü korumak ve bu alanda bilgi birikimirnizi arürmak amacım güdü- yordu. 2003,2004 ve 2006 yıllannda üç de- niz harp tarihi semineri ile 2004'te "Piri Reis" konulu bir toplantı da yapılmışü. 2008'deki sempozyum 16'ncı ve 17'nci yüzyıllarda Hint Okyanusu'ndaki Osmanlı varhğı üstüne odaklandı. Bu konu, böyle- ce, Türk ve yabana en yetkili ağızlardan ve C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 0 1 6 kalemlerden topluma derli toplu olarak su- nuldu. M. Burak Çetintaş'ın Türk Denizcileri- nin Mezar Taşlan adlı 431 sayfalık güçlü araştırması 1453'ten "harf inkilabı" tarihi olan 1 Kasım 1928'e değin 475 ydlık uzun süre içinde daha çok Istanbul'da "açık ha- va müzesi" niteb'ğindeki tarihscl mezar taş- lannı, başlık türleri ve söz konusu kişilerin ımvanları gibi bilgilerle bir anlamda ölüm- süzleştiriyor. Eşsiz lstanbul'un bu görkcmü hazincsi için eksiksiz bir katalog yoktur. Bu tarih anıdannın yarısından fazlası devingen bu kentte sonsuza dek yok olmuşrur. Kimi gömütlükler bütünüyle ortadan kaldınl- mış, bir bölümü sözde yol açma benzeri nedenlerlc kamulaştırüıp ardından özcl çı karcılann kazanç furyasına bıralalmış, bir- çoğu kirılıp parasız mermer avcısı kimi çağdaş mezarcıların eline düşmüştür. Önıe- ğin, Girit fatihi Kaptan-ı Derya Deli Hüse- yin Paşa'nın mezarı 1990'larda parçalan- mışrı; bugün tozunun yerinde yeller esiyor. Ya da Türk denizcilerinin önemü başlıkla- rından "makdem"in clle tutulur kaç ömeği var? Oysa, kimi taşların işçiükte uzmanlığı ve güzclliği göreni hayran bırakır. Örneğin: Kapian-ı Dcrya Sinan Paşa, Ateş Mclımed Paşa ve Hüseyin Avni Paşa'nınkiler, Şeyh- ül-vezirül-viizerâ Ağa Hasan Paşa, bahriye kumandanlanndan Fcrik Mehmed Paşa, Cihangirli Komodor Melmıed Paşa, Bahri- ye Mektebi hocasi Hacı Hüseyin Rıfkı Pa şa, Giritli Miralay Hasan Bcy, Kaptan Ta- tarzade İbrahim Paşa, Donanma Cemiyeti Kadın Kolu Reisesi Fatma Hikrnct Hanım- efendi... vb. Bu mezarlar yalnız ümerâ-yı derya, mekteb-i bahriye nazırlan ve kap- tanlara değil, liman reisleri, havuzlar görev- lileri, tersane-i âmire eminleri, kayık ya- pımcılan, yelkenciler, çarkçılar, kalafat us- taları, dökümcüler, mavnacılar, fişekçibaşı- lar ve denizle bağlantılı başka benzerlerine de aittir. Yazar Çetintaş sekiz yıl süren araştırma- sıyla cami, mescid, kulliye, medrese, süb- yan okulu, türbe, çeşme ve benzeri yerlerin yanlanndaki gömütlükleri taramış, denizci- lerin başlık türlerine ilişkin bilgiler vermiş ve çok sayıda örnek resim eklemiştir. Top- rak alanda kalmış ve kınlıp birkaç parçaya bölünerek kimin olduklan artık belirsizleş- miş taşlar çalışmada yer almamışnr. Çetin- taş'ın bu kitabı mezar taşlannın ne önemli belgeler olduklannı yeterince kanıtlıyor. Bu dört lritap Deniz Kuvvetleri Komu- tanlığı'nın son kültür yayınlan arasındadır. Yayınlann temeli olan kimi toplannlar bu komutanlığın kültür birildmimizi somudaş- ürma girişimlerini uluslararası düzeye de taşımıştır. Bu çerçevede Türk tarihine yeni ışıklar tutan bu kitaplann titiz bilim gerek- lerine uygun olarak hazırlandıkları, kısa sü- rede basıldıkları ve bu eylemlerin inceleme ve okuma yanında yazma kültürünü de ge- nişlettiği anlaşılıyor. Aynca, Deniz Müze- si'nde bir "Piri Reis Araştırma Enstitüsü" ve Donanma Komutanlığı yapısı içinde "Deniz Tarih Arşiv Müdürlüğu" oluşturul- duğunu ekleyelim. Belgelerimizi derleyerek Türk deniz harp tarihini yeniden yazacak bir bilim kurulu da oluşmuştur. Deniz Kuvvederi Komutanlığı üniversitelerirnizle de işbirliği yaparak tarih alanında yüksek lisans ve doktora yapanlara araştırma ko- nulan da öneriyor. Oramiral Metin Ataç'ın dediği gibi, "Tarihini bilmeyen denizcilerin sığınacak hiçbir limanı yoktur." • SAYFA 13