Katalog

T ürkçe Günlükleri FEYZAHEPÇİÜNGİRLER 3 ARALIK PERŞEMBE TİB kısaltmasını çok duyuyoruz son günlerde. Açılımı neymiş? Telekomünikasyon lletişim Başkanlığı. "TB" kısaltması hoşa gitmediği için mi araya "iletişim" sözcüğü sıkıştınlmış? "Telekomünikasyon" varsa "iletişim"e, "ileti- şim" varsa "telekomünikasyon"a niye gerek olsun? lletişim sözcüğünün "telekomünikasyon"u tam karşılamadığı söy- lenecekse "uziletişim" diye bir sözcüğümüz de var, hem de çoktan beri. Böyle Fransızcasıyla Türkçesini birlikte kullanınca daha gösterişli mi oluyor? 4 ARALIK CUMA Son zamanlarda ve yine ingilizcenin etkisiyle yaygınla- şan, kalanlara değil, gidenlere de "hoşça kal" deme eğilimine günlüklerde daha önce yer vermiş; "'güle gü- le'nin nesi var?" diye de sormuştum. Av. Mehmet önder, bir toplantıda bu kullanımı eleştirince, "Doğmdur." denmiş kendisine; o da ısrar edememiş. "'Güle güle'yi söylemeye yeminliysek bari 'hoşça git' desek daha doğru olmaz mı?" diye soruyor. Ingilizce konuşanlar, karşılıklı olarak "bye- bye" diye vedalaşıyor olabilirler. Bizim dilimiz veda söz- cükleri bakımından çok daha zenginken "bay bay"lara özenip "güle güle, selametle, yolun açık olsun" gibi çeşitli veda sözcüklerimize neden veda edelim? 5 ARALIK CUMARTESİ T ürkçe Günlükleri'ne arada bir Divan edebiyatından be- yitler mi serpiştirsem acaba? "Takdir - taktir" sözcükle- rini karşılaştınrken Nedim'in bir beyitini örnek vermiştim. Eray Kannca, bir seminerde aynı gazelin ilk beyitindeki ("Haddeden geçmiş nezâket yâl-ü-bâl olmuş sana / Mey süzülmüş şişeden ruhsâr-ı âl olmuş sana") "hadde" söz- cüğünün ne anlama geldiğini sormuş genç hukukçulara; pek bilen çıkmamış. Neden sonra biri, "Hani demirieri in- celten bir alet vardı, o mu acaba?" gibi bir şeyler mırıldan- mış. O, evet. Nezaket, zaten incelik demekken Nedim onu bir kez daha haddeden geçirip sevgiliye boy bos, endam; şarabı da şişeden süzüp sevgiliye kırmızı bir yanak yapı- yor. Benim alıntıladığım beyitte de "Buy-i gül taktir olun- muş nazın işlenmiş ucu / Biri olmuş hoy birisi destmal ol- muş sana" derken gül kokusunu damıtıp sevgiliye ter, ucu işlenmiş nazı da mendil yapıyordu. "Hoy" sözcüğünü ben "huy" diye çevirivermişim. Olur mu? "Ter" demek. Sevgili- nin terinin gül koktuğunu söylüyor Nedim. Nafize öztok Ankara'dan arayıp, "Sen böyle bir hata yapmazsın! Cum- huriyet, 'huy' diye yazmış; yanlış yazmış." diye uyardı. Ha- tayı yapan, Cumhuriyet değil benim. 6 ARALIK PAZAR Nurhan Aydın, "gündem, köken, gizem, biçem" sözcük- lerinin yapısını; bu özcüklerin ekine, köküne nasıl ayrı- lacağını sormuş. gündem: (gün-dem) gün: ad kökü, -dem (-dam, -tem..): addan ad yapan ek. (Eski Türkçede yordam; erdem, say- dam, yöntem...) köken: (kök-en) kök: ad kökü, -en (-an): addan ad ya- pan ek. (oğul-an > oğlan, er-en, kız-an, kol-an, sap-an...) gizem: (giz-em) giz: ad kökü, -am, -em addan ad yapan ek. biçem: (biç-em) biç-: eylem kökü, -am, -em: eylemden ad yapan ek. (buram, tutam, dönem, kuram...) En çok "gizem" sözcüğünde zorlandım. Ne Muharrem Ergin'in "Türk Dil Bilgisi" kitabında ne de Prof. Dr. Zeynep Korkmaz'ın "Türkiye Türkçesi Grameri - Şekil Bilgisi" (TDK Yayını) kitabında addan ad yapan "-am, -em" diye bir ek vardı. Oya Adalı'nın "Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler" kitabında böyle bir ek vardı; ama bu ekle türetilmiş örnek sözcük yoktu. Üstelik Kubbealtı Lügatı'nda sözcüğün yanlış türetilmiş olduğu söyleniyor; "Türkçede isimden isim yapan -em eki yoktur; giz+e-m şeklinde de türetilmiş olabilir." deniyordu. Bu kez de "Türkçe Sözlük'ün Ters Di- zimF'nde bu ekle biten Türkçe sözcük aradım. "Yeşile ça- lan mor renk" anlamında "göğem" (gök-em) sözcüğünü buldum. Derken "görkem" geldi aklıma. öyle ya, "güzellik" anlamındaki "görk" ad köküydü; "-em" de tam aradığım yapım eki. Oh! 7 ARALIK PAZARTESİ ıı J I tatürk'e göre kültür sözcüğü Asyalıdır." diyen Süley- i\man Tuzcu, "Kültür sözcüğünün Lügat-ı Çağatay isimli sözlükte geçen 'kilturmak' sözcüğü ile bağlantısı var mıdır?" diye soruyor. Bu soru beni aşar. "Divanü Lügat-it Türk"te "kültürdi" sözcüğü var. "01 meni kültürdi." ömek tümcesinde "güldürdü" (0 beni güldürdü.) anlamında, "01 at adhakın kültürdi." tümcesinde ise "köstekletmek" (0, atın ayağını bağlattı.) anlamında kullanılmış. "Kilturmak"ın "kültür" sözcüğüyle bağlantısını saptayamadım. 8 ARALIK SALI Çocukluğumun büyükçe bölümünü geçirdiğim annean- nemin evinde ne kitap vardı ne kitaplık. Elektrik ve su Diıe yoktu ki kitap ve kitaplık olsun. Tam karşımızda Cemil Beyler otururlardı. Cemil Bey, Gazi ilkokulunun başöğret- meniydi. (Sahi, "başöğretmen" sözcüğüne ne oldu? Niye "müdür"ü geçirdik onun yerine? Ne güzel bir sözcüktü "başöğretmen"!) Cemil Bey, Zeki Müren'in gözlükleri gibi yuvarlak gözlükler takardı. Kansı Şayan Hanım, san, dal- galı saçlı, alımlı bir kadındı. Iki de oğullan vardı: Göker ve Göksan. Işte bu iki oğula alınan bir dergiye içim giderdi. Okumalan bitsin, bana da versinler diye dört gözle bekler- dim. Verirlerdi. Tek satınnı bile atlamadan okurdum. Şimdi yeniden görünce nasıl heyecanlandım. Yapı Kredi Yayınla- n, 3000. kitabını yayımlamış. Bu başarıyı kutlamak için, ya- yıncılık yolunun başındaki o güzel dergi anımsanmış ve 23 Nisan 1945'te çıkan ilk sayısının tıpkıbasımı yapılmış. Işte beni bu kadar heyecanlandıran dergi o: "Doğan Kardeş". Genel Müdür Tülay Güngen, Onat Kutlar'ın unutulmaz öykü kitabı "lshak"ın, hepsi numaralanmış özel baskısının yanında göndermiş "Doğan Kardeş"i de. "50 Kuşağının ilk kitapları 50 yaşında" projesi içinde basılmış, pırıl pınl bir ki- tap "Ishak". O kadar güzel ki kitaba uzanırken elinin yete- rince temiz olup olmadığını düşünmek zorunda bırakıyor insanı. Lozan Mübadilleri Vakfı, Mübadelenin 85. yılı nedeniyle düzenlediği öykü yarışmasına katılan öykülerden yapılmış seçkiyi "Mübadele Öyküleri" adıyla yayımladı. "önsöz"ünü ben yazmıştım. Kitabı yayıma hazırlayan Müfide Pekin, ki- tabın çok beğenildiğini, Ozellikle "önsöz"ün Yunanis- tan'da yaşayan Rum dostlardan çok övgü aldığını yazmış. Umarım gönlümü almak için böyle söylemiyordur.» www.feyzahepcilingirier.com / [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili Bölümü Çukursaray Binası Kat: 2, Barbaros Bulvan-34349 Yıldız/lst. 7 65 41 3 B. Van'ın bir ilçesi. 26 83 73 31 56 57 39 43 C. "En Büyük Ortak Bölen" (kısaltma). B U L M A C A önce aşağıda tanımları verilen sözcük- leri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir ya- tay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı kare- lere aktarın. (Kara kareler iki sözcük ara- sını gösterir. Bir satırın sonunda kara ka- re yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın ba- şına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan ta- nımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukandan aşağıya doğru bir şai- rin adını oluşturacak; bulmaca karelerin- deyse, aynı şairin "Divaneliğe Dönen Per- gel" adlı şiir kitabırîdan bir alıntı ve 1999 yılında kazandığı şiir ödülünün adı ortaya çıkacaktır. Dikkat: "B/11", "Ç/48", "I/78", "M/71", "Ö/33" ve "Y/37" harfleri ipucu olarak yerlerine konmuştur. Tammlar ve sözcükleriniz: A. Madam Bovary'nin önadı 1 D 11 B21 I 31 B •51 H 62 F 72 G 2 12 _ 132 42 52 63 73 1 E 1D G 1 F B 3 122 143 53 64 74 A 1I 1B F H F 4 13 23 G E E 44 54 65 75 G H A G 5 14 24 34 45 55 176 ...... H G 1 D G D 11 115 25 35 46 166 77 1F G 1 H 1D E 6 126 36 47 56 67 78 1 H 1B 1 1 B 1 7 16 27 A C G Y 157 68 79 1B G C 8 17 138 48 58 69 80 H E 1F * H D G 9 18 28 39 49 59 70 81 F F G B C H I E . . . 19 G 29 I 40 E 20 I 30 G 41 A 50 G^^H 60 C 61 Gl 82 G 83 B 60 16 49 79 D. Italya'da, Po'nun kolu olan bir ırmak. 34 69 55 66 32 1 E. Iri yapılı. , • 40 81 12 13 17 77 23 F. Tokat'ın bir ilçesi. 15 38 18 74 53 9 63 62 G. "Imbatla Dol Kalbim" ve "Ona Sevdi- ğimi Söyle" adlı öykü kitaplarını da yara- Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU tan yazar. 75 27 68 19 45 4 72 44 42 80 82 30 14 50 25 61 28 H. "Anılar ve Düşünceler" adlı bir kitap da yayımlayan, SHP ve CHP'nin eski Genel Başkanı. 46 8 6 5 59 64 10 51 58 54 I. Kayısıya benzer bir meyvenin iki deği- şikadı. 20 29 24 35 21 47 70 36 2 22 76 52 67 1034. sayının çözümü: A. MUHTE- ŞEM GATSBY, B. UNUTULMUŞ, C. KAHİRE'NİN, D. ABİDİN DİNO, E. DARISI, F. DOOR, G. İLHAN İRE, H. MAHABHARATA, I. ERHAN. Metin: "Ateş gibi bir nehr akıyordu, Ru- humla o ruhum arasıdan, Bahsetti de- rinden ona halim Ahmet Haşim." C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAY/ 1 0 3 5 S A Y F A 3 1