Katalog

CMYB C M Y B Yazı ve fotoğraflar Eser SAKA Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin (Doğu Türkistan’õn) batõsõnda, Tanrõ Dağlarõ’nõn eteklerinde, Kaşgar Suyu kõyõsõnda kurulmuş olan Kaşgar, bölgenin tam anlamõyla tarih kokan şehri. Şehrin kuruluşu tarihi Han Hanedanlõğõ dönemine kadar uzanõyor. Kaşgar adõnõ, kentin civarõndan elde edilen “Kaş Taşı” veya “Yeşim Taşı” adõndan alan kent, “Kaşgarlı Mahmut Türbesi”, Yusuf Has Hacip Türbesi, Iydgâh Camisi, Abak Hoca Türbesi ve eski Kaşgar Konaklarõ ile tarihinin ne kadar eskilere dayandõğõnõ gözler önüne seriyor. 2008 yõlõnda Unesco tarafõndan “Kaşgarlı Mahmut Yılı” ilan edilerek dünyada çeşitli etkinliklerle kutlanan ünlü Türk dil bilgini Kaşgarlõ Mahmut’un Türbesi, kent merkezine 45 kilometre uzaklõkta olan Opal kasabasõnda bulunuyor. Eğer Türbeye giderken Uygurlarõn yoğun olarak yaşadõğõ Uygur mahallelerini görmek isterseniz, eski yolu takip etmelisiniz. İki yanõ kavak ağaçlarõyla bezeli yollarõn kenarõna kurulmuş eski Uygur evlerini, halkõn üç tekerlekli mobiletlerin üstünde yaptõklarõ toplu taşõmacõlõğõ, sokakta başlarõnda yöresel başlõklarõ “Tumakları” ile yürüyen Uygurlarõ, sokakta koşuşturan tombul yanaklõ, sevimli Uygur çocuklarõnõ görmeniz açõsõndan, ben muhakkak eski yoldan gidin derim. 1073-1077 yõllarõ arasõnda yazdõğõ “Divan-ü Lügati’t Türk” adlõ Türklerin ilk ansiklopedik sözlüğü niteliğindeki büyük eserin sahibi Kaşgarlõ Mahmut’un türbesine ilk girişte, sizi bilginin heykeli karşõlõyor. Yukarõya doğru tõrmanõp türbeyi ziyaret edip dõşarõ çõkõnca, türbenin hemen yakõnõndan başlayarak yamaçlara doğru uzanan eski mezarlõklarõ görüyorsunuz. Benim yaptõğõm gibi mezarlõklara inerseniz, bölgede devamlõ esen rüzgar, çevredeki topraklarõ havalandõrõp üzerinize serpiştirirken önünüzde gördüğünüz tablo ister istemez insana içsel bir konuşturma yaptõrõyor. Size ne söyletir bilemem ama, bana, içimdeki yoğun duygularla “Benim hüzün kokulu kentim Kaşgar” dedirtti. Üç büyük dil, din ve kültür Kaşgarlõ Mahmut ile aynõ yõllarda yaşayan Yusuf Has Hacib’in Türbesi’de mavi çinilerle yapõlmõş görkemli yapõsõ ve küçük minareleriyle, İslam mimarisinin bütün özelliklerini yansõtmasõ açõsõndan muhakkak görülmesi gereken tarihi yerlerden bir tanesi. “Kutadgu Bilik” yani “mutluluğun yolu” adlõ ünlü destanõn yazarõ, Türk edebiyatõnda ilk siyasetnameyi yazan ve ilk nazõm şeklini kullanan kişidir. Türbesinin olduğu salonun duvarlarõ, Kutadgu Bilik adlõ eserinde yazdõğõ, insanõ mutluluğa götürecek sözlerinin kabartma yazõlarõyla donatõlmõş. Eski zamanlardan başlayarak üç büyük eski kültür; Çin, Hint ve Grek/Yunan kültürü, üç büyük din; Budizm, Hristiyanlõk, İslam; üç büyük dil ailesi; Ural-Altay, Çin-Tibet, Hint-Avrupa, üç büyük iktisadi sektörün; hayvancõlõk, ziraatçõlõk ve İpek yolu ticaretinin birbiriyle temas halinde bulunduğu bölgelerde yer almasõ nedeniyle Türk dünyasõ medeniyetine önemli katkõlarda bulunmuş olan Doğu Türkistan Uygur Türkleri’nin, bu köklü kültürel geçmişleri doğal olarak mutfak kültürlerine de yansõmõş. Bu açõdan bu bölgeye gittiğinizde Uygur mutfağõnõ muhakkak tatmalõsõnõz. Her bir yemeği birbirinden leziz olan Uygur mutfağõndan; “Kaskan” denilen buharlõ tencerede pişirilen “mantõ”yõ, elde açõlan makarna üzerine dökülen sebzeli, etli solu “Lagmen” i, havuçlu “polo pilavı” ve şiş kebaplarõnõ kesinlikle tatmalõsõnõz. Nerede yiyebiliriz diye soracak olursanõz; “Orda Restoran” ve Arslan yolu üzerindeki “Miran Restoran” favorilerim. Kaşgar’õn Kuzeyinde Qiakmakh nehri kõyõsõndaki; ilk Budist sanatçõlar tarafõndan freskleri çizilen “Üç Ölümsüzler” adõ verilen üç Budist tapõnağõ ve Kaşgar’õn güney bölgesinde bulunan “Muztagta” ve “Kongur” dağõ buzullarõ ise Kaşgar’õn görülmesi gereken yerleri. Kentin meydanõndaki, Iydgâh Camisi’ni gezmelisiniz. Camiyi gezdikten sonra, çevresindeki mağazalardan alõşveriş yapabilirsiniz. Ama ben mağazalarõn arka kõsmõnda bulunan açõk pazar şeklinde kurulmuş küçük dükkânlarda yöresel eşyalarõn ilginizi daha çok çekeceğini umuyorum. Kaşgar, bölgede el sanatlarõyla tanõnmõş bir kent. Özellikle ağaç oymacõlõğõ ile yapõlmõş ev ve süs eşyalarõnõ, yine ağaç oymasõ Uygur çalgõ aletlerini (İki telli dutar, tambur, qushtar, rawab, ghirjek, dap), erkeklerin ve bayanlarõn başlarõna giydikleri nakõşlõ “dobba” adõ verilen şapkalarõ, yöresel kumaşlarõ, Uygur’un ünlü Yengisa bõçaklarõnõ, otantik kõrbaçlarõ ve daha nice özel el emeği, göz nuru işleri bu pazarlarda bir arada görebilirsiniz. Eminim Uygurca konuşan esnafla anlaşmak sizler için çok zor olmayacaktõr. Temelde bazõ kelimelerin Türkçe ile yakõn olan Uygurca’yõ az da olsa anlamak mümkün oluyor. Gerçi ana vatanda insan gönül gözüyle bile anlaşabiliyor. Halkõ son derece sevecen ve misafirperver. “Mihman”(misafir) gelmiş diye sizi yere göğe sõğdõramõyorlar. İmkanlarõ ölçüsünde sizi en iyi şekilde ağõrlõyorlar. İmkanlarõ ölçüsünde diyorum; çünkü halk ne yazõk ki oldukça yoksul. Zor koşullarõna rağmen yardõmda ve ikramda bulunmak için yarõşõyorlar. Zaman zaman ülkemizde kaybettiğimizi düşündüğüm bu değerlerin, anavatanda hâlâ yaşatõlõyor olmasõ beni derinden etkiledi. Baba memleketim, ata memleketim Kaşgar’dan dönüş zamanõ gelip çattõğõnda; sabahõn erken saatleri demeyip, bir minibüs dolusu genç, yaşlõ, çoluk çocuk beni havaalanõna götürüp yolcu ederken, o güzel insanlarõn yüreklerini yüreğime kattõm. [email protected] Yazı ve fotoğraflar Cem POLATOĞLU Şükür Allah’õma! Bir rüyam daha gerçekleşti. Müziklerine, kliplerine hayran olduğum, “Bollywood”un, mistisizmin, Hinduizmin ana vatanõ Hindistan’õ gördüm. “Altın üçgen” dedikleri Delhi, Jaipur, Agra ve Kamasutra diyarõ Khajuraho ve kutsal Ganj Nehri’nin bulunduğu Varanasi... On yedi milyon nüfusu, finans merkezi konumu, içinden çõkõlamaz trafiği, güpegündüz caddelerde uyuyan binlerce sokak çocuğu ile gerçekten “kaos” şehir. Ne görülür? Hükümet binasõ, Qutub Minar ve Humanyus gömütleri. Jaipur; Rajastan eyaletinin başkenti. Diğer adõ ile “pembe şehir” Rajput mimarisinin en ihtişamlõ örneklerinden biri olan Amber Kalesi’ne illa ki fillerin sõrtõnda çõkõlõr. Şehir Sarayõ Müzesi, Jantar Mantar Gözlemevi ve Rüzgarlõ Saray panaromik görülüyor. Agra; Agra Kalesi’ni, Itmad-Ud- Daula Anõtõ‘nõ görüp, Hindistan’õn sembolü, dünyanõn yeni yedi harikasõndan biri, Babür İmparatoru “Şah Cihan” tarafõndan, Kraliçe Mümtaz Mahal için yaptõrõlan Taj Mahal’i ziyaret ettik. Kendisine 14. çocuğunu doğururken ölen karõsõnõn anõsõna, (aşk adõna) yapõlmõş. Dünyanõn en büyük anõtõnõ dolaşõrken aşkõn ve “ahd-vefa”nõn ne anlama geldiğini bir kere daha anladõm. Ama bu türbenin bir tekrarõ daha yapõlmamasõ için tüm işçilerin kollarõnõn kesilmesini anlamadõm. Mimar Sinan’õn öğrencilerinden Mimar Mehmet İsa Efendi ve Mehmet İsmail Efendi ile yapõdaki yazõlarõ yazan Hattat Serdar Efendi, eserin yapõmõ için Şah Cihan tarafõndan İstanbul’dan davet edilmişler. 1630’da başlanmõş, 1652’de bitmiş. 82 metrekarelik kubbeyi İsmail Efendi yapmõş. Kubbe, her sese yedi kez yankõ verecek bir akustiğe sahip. Khajuraho ve Kama Sutra Dünyadaki en büyük aşk anõtõ Agra’da, en büyük seks anõtõ ise Khajuraho’da. Sõrf bilgimiz görgümüz artsõn diye yolumuzu değiştirip geldik buralara. Yediğimiz içtiğimiz bize gördüğümüzü size anlatacağõz. Anõtlar metrelerce yükseklikte. Üzerleri 64 çeşit Kamasutra cinsel ilişki pozisyonlarõnõ gösteren heykelciklerle dolu. Hindistan’a gittiniz, ölü yakma töreni görmediniz... Olmaz!. Bu nedenle Varanasi’ye de gidelim dedik. Ganj Nehri burada. Sabah otelden alõnõp nehre en yakõn bölgede bõrakõldõk. Buradan öte, nehre kadar yürüyeceğiz. Nehre uzanan caddeyi ve sokaklarõ tarif edeyim; her üç adõmda bir dilenci, kimi kör kimi topal ama çoğunluğu sağlam. Belli ki fakirler, belli ki işsizler... Krematorium törenleri Cadde bugüne kadar hiç temizlenmemiş sanki, çöpler diz boyu... İnsanlar, nehre doğru ayinler, çanlar, ezgiler eşliğinde yürüyorlar. Bazõ yaşlõlar arkasõna sepet takõlmõş “bisiklet-taksi”ler tarafõndan taşõnõyorlar. Ufak dükkânlarda nehre salmak için yüzer mumlar, çeşitli tütsüler, kolyeler satõlõyor. Ve bize çok uzun gelen yürüyüşün ardõndan Ganj’a varõyoruz. İlk görüntü puslu dumanlõ... Ölüleri nehrin kenarõnda yakõyorlar. Krematorium denilen yakma işleminin yapõldõğõ yerlerde cesedi koyuyorlar yere, üzerine de odunlarõ yerleştiriyorlar, rahmetlinin ağzõna da hani mangal yaparken kullanõlan beyaz yanõcõ madde vardõr ya şeker gibi, işte onu tõkõyorlar. Cesedin oğlu, ki birinci dereceden “yakıcı” olur, çakõyor çakmağõ. Başta yüzü olmak üzere odunlarla birlikte tüm vücut yanõyor. Koku korkunç... Yok öyle yanõk et, mangal kokusu falan değil. Ekşi, çiğ bir koku. Bir saate yakõn süren yakma işleminin ardõndan kalan küller, bir kavanoz içerisinde aileye teslim ediliyor. Onlar da hemen oracõkta tekneyle açõlõp nehre külleri savuruyorlar. Bu yakma işleminin en kutsalõ oğul tarafõndan yakõlmak. Bu nedenle Hintliler erkek çocuk olana kadar doğurmaya devam ediyorlar. Nüfus olmuş 1,5 milyar. Modern çağla birlikte bu yakma işlemi elektrikli hale gelmiş. Elektrikli Krematorium. Bas düğmeye, on beş dakika sonra küller elinizde. Hindular hamile iken ölen bayanlarõ ve çocuklarõn cesetlerini de Ganj nehrine atõyorlar. Ganj’da çok sayõda cesedin kõyõya vurup kuşlar tarafõndan parçalanarak yendiğini görebiliyorsunuz. Bunun dõşõnda insanlar Ganj Nehri’ni; yeni doğmuş çocuklarõnõ vaftiz etmek, kendi günahlarõndan arõnmak ve tövbelerin kabul görmesi için yõkanmak, yemek yapmak, çamaşõr yõkamak gibi günlük işler ve temizlik için de kullanõyorlar. Hatta ve hatta nehrin suyunu sadece kutsal değil, şifalõ da kabul ediyorlar. Bir hastaya son nefesinde nehrin suyundan içirmek cennete gitmenin garantisi olduğuna inanõyorlar. (O suyu içen, eminim o an oracõkta ölüyordur zaten) Nehir kenarõndaki otellerin ve evlerin kanalizasyonlarõnõn da nehre aktõğõnõ söylememe gerek var mõ bilmiyorum. (Her gün tahminen bir milyar litre lağõm nehre akõtõlõyor) Bu cümlenin hemen arkasõndan Hindistan turumuz için tõklayõnõz diyeceğim de... Hiç de sõrasõ değil galiba... Hinduizm inancõnda ne olursa olsun Ganj Nehri’nin kirlenemeyeceği inancõnõn olduğunu da eklemlek gerek. [email protected] KAŞGAR 17 ARALIK 2009 PERŞEMBE 2 DOĞU TÜRKİSTAN Mutluluğa gidenyol Odeon iç pazarda büyüdü ODEON Tours İç Pazar, 2009 yõlõnda bir önceki yõla oranla yüzde 85 büyüyerek 55 bin kişiye tatil hizmeti sundu. 22 ilden 45 acentenin sahipleri ile genel müdürlerinin katõlõmõyla gerçekleştirilen toplantõda ODEON Tours’un hizmet verdiği misafirler tarafõndan doldurulan anketlerin değerlendirilmesi sonuncunda; misafir memnuniyeti en yüksek olan üç satõş acentesi ile bir önceki yõla göre en yüksek satõş artõşõ gerçekleştiren üç satõş acentesine ödül verildi. OTI Holding Yönetim Kurulu Başkan Yardõmcõsõ ve Coral Travel Rusya Genel Müdürü Coşkun Yurt, yaptõğõ konuşmada; ODEON Tours İç Pazar’õn OTI Holding toplamõ içinde yüzde beş paya sahip olduğunun altõnõ çizerek önümüzdeki 2-3 yõl içinde pazarda lider firmalardan biri olacağõna inandõğõnõ ve bu yönde OTI Holding tarafõndan her türlü desteğin sağlanmakta olduğunu belirtti. LykiaWorld’e TUSİD’den iki ödül Türk gastronomisine yeni bir boyut getirme ve önemli katkõlarda bulunma vizyonuyla düzenlenen TUSİD I. Ulusal Aşçõlõk Yarõşmasõ Türkiye Mutfakta Yarõşõyor’da LykiaWorld Antalya iki ayrõ ödüle layõk görüldü. CNR Fuar merkezinde TUSİD (Endüstriyel Mutfak Çamaşõrhane Servis ve İkram Ekipmanlarõ Sanayicileri ve İşadamlarõ Derneği) tarafõndan düzenlenen aşçõlõk yarõşmasõnda birbirinden yetenekli ustalar yarõştõ. Dört ayrõ kategoride gerçekleşen yarõşmaya LykiaGroup adõna katõlan LykiaWorld Antalya Şefi İsmail Akdeniz TUSİD mansiyon ödülüne ve bir özel ödüle layõk görüldü. İnsanlar Ganj Nehri’ni; yeni doğmuş çocuklarını vaftiz etmek, kendi günahlarından arınmak ve tövbelerin kabul görmesi için yıkanmak, yemek yapmak, çamaşır yıkamak gibi günlük işler ve temizlik için de kullanıyorlar. 3HİNDİSTAN 17 ARALIK 2009 PERŞEMBE Ganj Nehri kıyısanda krematorium törenleri. Fotoğraf: Mesut Süzer Ganj kıyısında banyo ve çamaşır zamanı... Ganj’a adanan yaşamlarGanj’a adanan yaşamlarGanj’a adanan yaşamlarGanj’a adanan yaşamlarGanj’a adanan yaşamlar Fotoğraf: Mesut Süzer Ganj’a adanan yaşamlar