Katalog

14 Utku YAPICI Ankara Üniversitesi SBF Uluslararası İlişklier Bl. [email protected] Putin, merkezi yapıyı güçlendirmeye çalışıyor… C S TRATEJİ bir adım attı; hem de etnik kökenli istemlerin ve/veya ayrılıkçı hareketlerin güçlenebilme olasılığının bulunduğu bölgelerde merkezi yönetimin kontrolünü güçlendirdi. Diğer taraftan, Rus etnik kökenlilerin yoğunlukta yaşadığı birimlerdeki tepkileri de azaltmanın bir yolunu bulmuş oldu. S ovyetler Birliği’nin dağılması sürecinde, Rusya toprakları içinde ortaya çıkabilecek Rusdışı milliyetçilik hareketlerinin ayrılıkçılığa yönelmesinden duyulan endişe Rusya’yı idari sistem açısından federalizme yöneltti. Bu çerçevede oluşturulan 31 Mart 1992 tarihli federal anlaşma, federalizmi bir çözüm olarak sundu. 1993 tarihli Rusya Federasyonu anayasası, "demokratik, federal bir hukuk devleti" öngördü. (1993 Anayasası 1. madde). Anayasanın ikinci maddesi, Rusya Federasyonu’nun cumhuriyetler, kraylar (yöre), oblastlar (bölge), federal anlamdaki kentler (Moskova ve St Petersburg), otonom oblastlar ve otonom okruglardan (birimler) oluştuğunu ifade etti. Federasyon içindeki tüm bu unsurların eşit haklara sahip oldukları aynı maddede yer aldı. Bir başka ifadeyle altı farklı fakat eşit haklara sahip olan 89 federe birimden oluşan idari sistem, anayasal olarak tanımlanmış oldu. Ancak federal sistem içinde yer alan unsurların çeşitliliği yeni sorunların habercisi oldu. Federal hükümet, stratejik ve ekonomik önemi yüksek cumhuriyetleri federal yapı içinde tutabilmek için özel bazı gayretlere girip, anayasada yer alan haklardan daha fazlasını anlaşmalar yoluyla onlara vermeyi kabullendikçe, Rus etnik kökenlilerin çoğunluğu oluşturduğu idari unsurlarda rahatsızlık arttı. Bu durum da, Rus yoğun bölgelerde ırkçılıktan beslenen aşırı sağın büyümesine katkı sağladı. Rus etnik kökenlilerin nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu oblast ve kraylarda fiili eşitsizlikten duyulan rahatsızlık sıklıkla dile getirildi. Rusya Federasyonu anayasasının ikinci maddesinde yer alan federasyon içindeki unsurların eşitliği maddesinin pratikte işlevsiz kaldığı vurgulanarak, bu sorunun aşılmasında farklı yollar önerildi. Örneğin Rusya Liberal Demokratik Partisi lideri Jirinovski çözümü üniter bir devlet yapısı olarak sundu. Üniter yapıya giden yolun da gubernaya sistemine (valilik) dönülmesinden geçtiğini belirtti.(1) Cumhuriyetlerin sahip oldukları Şamiyev ve Putin... haklardan rahatsızlık duyan bazıları ise farklı bir yol önererek, birimlerin de cumhuriyetleştirilmesini savundular. Federal sistemin Rusya uygulamasının yarattığı ayrıcalıkları böylelikle genelleştirmenin ve bu yolla eşitliğe ulaşmanın gayreti içine girdiler. Rusya Federasyonu’nun özellikle Rus etnik kökenlilerin nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu bölgelerinde yükselen bu tepkilere Putin yönetimi cevap verdi. Putin, güç yapıları (bürokrat kesim, ordu, polis teşkilatı, ordunun sanayi tesislerinin yöneticileri vb.), bölgesel elitler (baronlar) ve büyük iş çevreleri (oligarklar) üzerinde merkezi Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinde Rusya Federasyonu cumhuriyetlerinden Tataristan, merkezi yönetimle yaptığı anlaşma ile önemli kazanımlar elde etmişti. Putin iktidarında etnik Rusların tepkileri, Mintimer Şamiyev’in başında bulunduğu Tataristan’ın özerkliği olabildiğince sınırlandırılmaya çalışılıyor. denetimi kuvvetlendirme yönünde adımlar atarken, "cumhuriyetlerin sadakatinden" emin olunmasını sağlayacak girişimlerde de bulundu. İktidara geldiği ilk günlerde Rusya Federasyonu'nda merkezi otoriteyi sağlamlaştırmak için, 89 bölgeden oluşan federasyonun tüm valilerini görevden alıp Federasyon’u yedi temel bölgeye ayırdı. 1 Eylül 2004’te Beslan’da gerçekleşen terörist eylemin ardından, eskiden seçimle işbaşına gelen yerel yöneticileri, doğrudan merkezden atama yetkisini Duma’dan almayı başardı. Böylelikle, hem merkezden uzaklaştıkça etkileri artan "baronların" destekçisi olmayanlarını sistemden temizleme yönünde önemli Tataristan özerkliğine sınırlama TATARİSTAN VE FEDERASYON Tataristan Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinde ilk bağımsızlık ilanına giden cumhuriyettir. Tataristan, Rusya Federasyonu’nun kuruluşu aşamasında da Çeçenya ile birlikte ilk anda federasyon anlaşmasını imzalamama yolunu seçmiştir. 1992 yılı mart ayında Tataristan’da bağımsızlığa kamuoyu desteğini sunan bir referandum gerçekleştirilmiş, Kasım 1992’de de, Tataristan’ı uluslararası hukukun sujesi olan egemen bir devlet olarak ilan eden cumhuriyet anayasası kabul edildi. Bağımsızlık yolunda atılan bunca adımın ertesinde, 1994 yılında Rusya Federasyonu ve Tataristan arasında yetki ve sorumluluklar paylaşım anlaşması imzalanmıştı. Bu anlaşmayla Tataristan Cumhuriyeti, merkezi hükümet ile bu nitelikte bir anlaşma yapan ilk birim olma özelliğine kavuştu. (1999 yılına kadar, Rusya Federasyonu ile federe birimler arasında yaklaşık 50 adet benzer nitelikli anlaşma yapıldı.) 1994 anlaşmasıyla, merkezi hükümet, önemli gördüğü bir birimi sınırları içinde tutma adına belirli konularda Tataristan yönetimine büyük yetkiler vermişti. Bu yetkiler, uluslararası alanda diğer devletlerle ilişki kurma, Rusya Federasyonu’nun anayasası ve uluslararası yükümlülükleriyle çelişmeyen anlaşmaları yapma, dış ekonomik ilişkilerini yönetme gibi uluslararası alana taşan yetkileri de kapsıyor. (2) Aralık 1993’te Rusya Anayasası’nın kabul edilmesiyle ilgili referanduma Çeçenya’yla birlikte katılmamasına rağmen, Tataristan, Rusya Federasyonu Anayasası 65/1’e göre federasyona bağlı cumhuriyet statüsünde yer aldı. Egemenlik hakları Rusya Federasyonu anayasasına göre tanınmıştı. Bu nedenle Rusya Federasyonu anayasası ile Tataristan anayasası arasında bir karşıtlık ortaya çıkmıştı. Bu karşıtlık sürecinde yapılan 1994 anlaşması, Tataristan’ın özerkliğin kapsamı konusunda elini kısa süreli de olsa güçlendirmişti. Tataristan, Ruslar dışında, federasyon toprakları içinde yaşayan en büyük etnik grubun ülkesi olup, Rusya içindeki pek çok cumhuriyetten yahut bölgeden farklı olarak güçlü bir ekonomiye sahip. Örneğin, Tataristan, federasyon bütçesinden aldığından fazlası federasyona aktaran bir cumhuriyet. Petrol alanında, otomobil ve savunma sanayisinde önemli konumdadır. Tüm bunların ötesinde Tataristan, coğrafi açıdan merkeze yakın. Volga nehri havzasının orta kesiminde ve Moskova’nın yaklaşık