Katalog

14 Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] ünümüze kadar kendisine karşı yirmi yedi suikast girişiminde bulunulan Türkmenbaşı’nın ani ölümü, yeni iddiaları da gündeme getirdi. Yaşamı boyunca olduğu gibi ölümü ile de ses getiren Türkmen liderin kendisi ve ülkesi, uygulanan sıkı sansür yüzünden ölümü hakkında dünya basınında çelişkili yaklaşımlar yer aldı. Türkmenbaşı ve ülkesi… C S TRATEJİ koyacağı olasıdır. Nitekim 26 Aralık tarihinde Türkmenistan’ın yasama organı olan Halk Maslahatı toplantısında Anayasada değişiklikler yapıldı. Buna göre muhelfetin yanı sıra Niyazov’un oğlu Murat Niyazov’un seçilme şansı buluunmuyor. D Yeni lider arayışı Türkmenbaşı’nın ölümünün ardından yeni lider tüm dünya tarafından merakla bekleniyor. Niyazov’un oğlu yasal koşulları yerine getirmediği için bu göreve getirilemiyor. AİLENİN BİLİNMEYENLERİ TÜRKMENBAŞI KİMDİR? Saparmurat Niyazov (Türkmenbaşı) 19 Şubat 1940 yılında Aşkabat yakınlarında Kıpçak köyünde doğdu. Babası Atamurat İkinci Dünya Savaşı’nda öldü. Türkmenbaşı, ailesinin diğer fertlerini, annesini ve iki kardeşini Aşkabat’ı yerle bir eden 1948 depreminde kaybetti. Çocuk yurdunda büyüyen, ortaokulu ve liseyi iyi dereceyle bitiren Niyazov, 19 yaşında Jeologlar Sendika Komitesinde eğitimci olarak çalışmaya başladı. Aynı yıl Komünist Partisine (KP) üye oldu. Niyazov buradan Leningrad şehrine Teknik Enstitü’ye gönderildi, burada okul yaşamıyla beraber fabrikada çalışmaya devam etti. 1967 yılında enerji mühendisi unvanı alarak mezun olan Niyazov, ülkesine döndü ve çalışma yaşamında hızla ilerledi. Niyazov daha sonra KP Merkez Komitesi’nin (MK) başkan yardımcılığına atandı, 1980 yılında Aşkabat KP şehir komitesinin başına, 4 yıl sonra parti çalışmalarının düzenleme bölümüne getirildi. 1985 Aralık ayında partide Birinci Sekreterlik görevine getirilen Niyazov, 1990 yılında Türkmenistan Sovyet Cumhuriyeti’nin Yüksek Kurul Başkanlığı’na atandı. Aynı yıl yüzde 98.3 oy alarak Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı seçildi, 1992 seçimlerinde yüzde 99,5 oy aldı, 1994 referandumunda görev süresi 1997’ye kadar uzatıldı. Bu sırada Türkmenistan Parlamentosu Niyazov’a "Türkmenbaşı" unvanı verdi. Aralık 1999’da Halk Maslahatı Türkmenbaşı’nı ömür boyu Cumhurbaşkanı seçti, ancak 2002 yılında Niyazov seçimlerin 2008’den sonra yapılacağını açıkladı. ‘S SIR PERDESİ BM tarafından 12 Aralık 1995’te 180 devletin oyu ile kabul edilen "tarafsızlık" statüsü bulunan Türkmenistan’ın lideri, Batı tarafından sürekli olarak insan hakları ihlali ve demokrasi düşmanlığı ile suçlandı. Türkmenbaşı’na göre ise demokrasi, "barış, kalkınma ve halkın refahıdır". İç ve dış politikasını bu yaklaşım çerçevesinde yürüten Türkmenbaşı’na göre, aniden bir sıçrama (Batı tarzındaki renkli devrim) Doğu şartlarına uymuyordu. Demokratik yapı ve kuruluşlar dışarıdan empoze edildiğinde başarısız olur. Rus kaynaklar Niyazov’un Stalin’in doğum gününde vefat etmesini talihi bir olay olarak nitelendirerek bazı benzetmelerde bulundular. Niyazov’un ani ölümü komplo teorilerinin üretilmesine de neden odu. Ölümünde başta ABD olmak üzere dış kaynaklı güçlerin parmağı olabileceğinin yanı sıra "saray devrimi" yani Niyazov’un iç mücadeleye kurban gittiği de ileri "Türkmenistan’ın altın asrı"nın liderinin ailesi hep gölgede kaldı. Türkmenbaşı Rus eşi, Muza Alekseevna Sokolova ile üniversite yıllarında Leningrad’ta tanıştı. 1985 yılında Türkmenistan KP Birinci Sekreteri görevine kimin getirileceği konusunda 34 kişi arasında Niyazov’un seçilmesinde eşinin uyruğu belirleyici oldu. Nitekim Sovyet mantığına göre, eşi Rus olan bir yöneticinin ülkesinde milliyetçilik olmaz. Zaten Sovyet döneminde SSCB’nin kenar bölgelerinde bir yönetici eşinin Rus asıllı olması hızla yükselmesine neden olabiliyordu. Bu yüzden ki günümüzde Orta Asya bölgesinde Rus yöneticilerinin eşlerinin yerli halktan olması (Türkmen, Kazak vs.) hiç şaşırtıcı değildir. Niyazov Batı ve Rus kaynaklarında çok eleştirilen "Ruhname" kitabı üzerinde tam 3 yıl çalıştı. Sovyet döneminde kaybolan milli duyguları, örf ve adetleri ile din, dil, tarih ve kökenleri yeniden sürülüyor. canlandırma amacı taşıdığını belirten Türkmenistan Türkmenbaşı’nın ölümünün dış güçlerce organize Büyükelçiliği "Ruhname" Bilim Merkezi Başkan edilmiş olma olasılığının temelinde Türkmenistan’daki yardımcısı Dr. Serdar Saparov, Türkmenbaşı’nın bu rejimin ülkeye dışarıdan müdahale edilmesine izin çalışma için tam bin kitap incelediğini söyledi. Kitapta vermemesi gösteriliyor. Türkmen tarihi, Sovyet döneminde unutturulmuş örf ve adetleri, ulusal kahramanlar ve yöneticiler ele alınıyor. ARAY DARBESİ’ Bu kitapta belki biraz basit, ama halkın anlayacağı biçimde Türkmen halkının dünya tarihi ve toplumuna "Saray darbesi"ne gelince, Türkmenbaşı’na yakın kazandırdıkları dile getiriliyor. kişilerin, Niyazov’un kimseye acımadan bulundukları Batı tarzı demokrasi anlayışına uymayan mevkilerden indirdiğini, hapse attığını veya başka bir Türkmenbaşı, Batının eleştiri hedefi haline gelmişti. şekilde (örneğin daha alt bir pozisyona getirdiğini) Bilgi alamayan dünya ve Batı basını, "sıra dışı" cezalandırdığını bildiklerinden bir gün sıranın uygulamaları alay konusu etmişti. Ancak bunların kendilerine gelebileceğinden korktukları için Niyazov’u çoğunun ülkede uygulanmadığı biliniyor. Batı tarzı öldürmüş olabileceği savunuluyor. Ancak bu demokrasinin olmamasının ülkeye neler kazandırdığı varsayımlarının doğruluğu ise sürekli tartışmalı veya kaybettirdiği göz önündedir. Nitekim günümüzde kalabilir. Asıl önemli olan soru ise bundan sonra ülke bölgenin "demokrasi adası" Kırgızistan’ın durumu hiç yönetimine kimin geleceğidir. de iç açıcı değil. Bu yüzden gerçek bağımsızlığın Ölüm haberini alan ve çoğunluğu İsviçre’de bulunan ekonomik bağımsızlıktan geçtiğini söyleyebiliriz. muhalefetin ülkeye dönmesini engellemek için sınırları Dünya Bankası verilerine göre, Türkmenistan’ın kapatan ve vize verilmesini durduran Türkmenistan GSMH’sı 10 yıl içinde (1995–2005) 2,5 milyar hükümetinin Rus basınında yer alan "uçakları vururuz" dolardan 8,1 milyara ulaştı. 1998–2005 GSMH’sının tehdidi abartılı görünüyor. büyüme oranı yüzde 6,7’den yüzde 9,6’ya yükseldi. Türkmenbaşı’nın ülkede yaratmak için çabaladığı 1990 yılında bütçe geliri 25 milyon dolar iken 2006 ulusal bilincin Rus yanlısı Nurmuhammed Hanamov yılında 15,6 milyar civarında oldu. İhracat 1995’te 1,9 veya dışarıdan başka birinin getirilmesine karşı milyar, ithalat 1,4 milyar dolar iken 2005 yılında 4,9 milyar ve 3,6 milyar Türkmenbaşı’nın posterlerini oldu. 2004 yılından itibaren halka ülkenin her yanında görmek yıllık yüzde 3’ü aşmayan imtiyazlı olanaklı... ipotek kredi sistemi sunuldu. Ancak ekonomik iyileşmenin halka yansıtılmadığı savunuldu. Bu eleştirilere cevap olarak Türkmenbaşı, ülkede 2030’a kadar su, gaz, şehiriçi telefon, ulaşım, elektrik, kutsal olarak kabul edilen tuzun ücretsiz olarak sunulacağını, benzin ve konut kirasının da sabitleştirileceğini açıkladı. 2008 yılında ise emekli maaşlarının ve öğrenci burslarının iki kat arttırılması planlanmaktaydı. Hakkında basında "Son diktatör" gibi çarpıcı başlıklar atılan Türkmenbaşı’nın cenaze törenine 40’a yakın ülkeden devlet adamı ve temsilcisi katıldı, Ukrayna, Kazakistan, Tacikistan ve Afganistan devlet başkanı, Türkiye ve Rusya Başbakan düzeyinde temsil edildi. Türkmenistan hükümetinin ülke istikrarını korumak adına sert uygulamaları kısa süreliğine de olsa sürdüreceği düşünülüyor.