Katalog

Bursa’da tarım üretimi geriliyor İlhan DEMİRÖZ Ziraat Mühendisleri Odası Bursa Şube Başkanı B ursa, verimli topraklarından elde edilen ürünlerle Cumhuriyetin ilk yıllarında bir tarım kenti görünümündeydi. Son 25 yıldır Türkiye'nin tekstil ve otomotiv sanayilerinin merkezi olmayı başardı. Özellikle 1970’li yıllardan sonra Bursa, sanayi şehri olma özelliğini giderek artırmıştır. Ancak 2000’li yıllara girerken hızlı sanayileşmenin getirdiği tüm olumsuzlukları da yaşamaya başladı. Oysa pek çok alanda ülkemizi besleyebilecek potansiyele sahip verimli Bursa ovası, şehrimizin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısında 70’li yıllardan itibaren yaşanan hızlı değişim nedeniyle tarımsal kimliğinden sıyrılıp sanayi kenti kimliğine büründü. Günümüzde Bursa’nın sahip olduğu ekolojik avantajlardan dolayı sanayide olduğu kadar bitkisel ve hayvansal üretimde de önemli bir potansiyeli bulunuyor. Tarımsanayi bütünleşmesinde önemli adımlar atılmış olup; domates salçası, dondurulmuş gıda, meyvesebze konservesi ve meyve suyu üretiminde; ayrıca yaş meyve ve sebze ihracatında önemli bir merkez haline gelmiştir. Son 40 yıl içerisinde yarısını çarpık yapılaşma ve sanayileşme ile kaybettiğimiz ülkemizin en verimli meyve, sebze ve diğer tarımsal ürünlerinin yetiştiği Bursa Ovası'nın kalan yarısını da hızla devam eden kaçak yapılaşma ve her geçen gün seviyesi düşen yeraltı su seviyesi nedeniyle kaybetmek üzereyiz. Bütün sanayileşmiş kentlerde olduğu gibi Bursa’da da 1970’li yıllardan itibaren başlayan sanayileşme ve sanayileşmeye bağlı hızlı nüfus artışı ve kentleşme verimli tarım arazilerinin hızla yok olmasına neden olmuş ve son 25 yılda binlerce hektar verimli tarım toprağının geri kazanılmayacak bir biçimde kullanım biçimini değiştirmiştir. Son yıllarda gizli erozyon olarak adlandırılabileceğimiz en az rüzgâr ve su erozyonu kadar tehlikeli olan ve gerektiği kadar önemsenmeyen bu olgu hızla sanayileşen ülkemizde bütün verimli toprakları tehdit eder duruma gelmiştir. Ülkemizin en verimli tarım alanlarından biri olan Bursa Ovası’nın tarım arazileri bağbahçe olarak kullanıldığı gibi ağırlıklı olarak sulu tarım da yapılmaktadır. Arazi kullanımı açısında bakıldığında Bursa’da arazinin yüzde 40’ı tarıma elverişlidir. Bursa ili arazi varlığı, arazilerin tarıma uygunluğu ve sulanan arazi miktarı bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. 1–4. sınıf arazilerin yüzölçümü 241 bin hektar olup, toplam tarım arazisinin yüzde 55’ini oluşturmaktadır. 431 bin hektar tarım arazisinin yüzde 71’i tarla, yüzde 13’ü sebze, yüzde 6’sı meyve, yüzde 2’si bağ ve yüzde 8’i zeytinlik olarak kullanılmaktadır. 431 bin hektar tarım alanının yüzde 56’sı (241 bin hektar) sulanabilir durumdadır. Bursa’nın tarımsal yapısını ilçeler ölçeğinde ayrıntılı olarak vermek gerekirse; ¦ Çalışan nüfusun üçte biri tarım sektöründe faaliyet göstermektedir. ¦ Yetiştirilen başlıca ürünler şunlardır: Tarla Ürünleri: Şekerpancarı, buğday, kuru soğan, patates, mısır Sebzeler: Domates, karpuz, sivri biber, patlıcan, lahana Meyveler: Şeftali, üzüm, zeytin, elma, armut ¦ Sofralık zeytin ve üzüm kıyı ve göller çevresinde, çeşitli sebze ve meyve iç kesimlerde verimli ova topraklarında, patates ve çilek daha yüksek dağ ve yaylalardaki arazilerde yetiştirilmektedir. ¦ İlçeler itibariyle tarımsal yapı ve üretim şekli ince suları üretimi ile soğuk hava depoculuğu en önemlilerindendir. Temelleri 1960’lı yıllarda atılmış olan tarımsal sanayi yatırımları her geçen gün artmaktadır. Kent adeta tarımsal sanayi yatırımlarının merkezi haline gelmiştir. Türkiye’de domates salçası üretiminin yüzde 55’i, meyvesebze konservesi üretiminin yüzde 60’ı, turşu üretiminin yüzde 50’si, meyve suyu üretiminin yüzde 24’ü, dondurulmuş sebze üretiminin yüzde 54’ü, sofralık zeytin üretiminin yüzde 60’ı Bursa’da gerçekleştirilmektedir. Bursa’da toplam 1.077 adet tarıma dayalı sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bunlardan 487 adedi ekmek ve diğer unlu mamuller imal tesisi, 227 adedi meyvesebze işleme tesisi, 114 adedi süt ve sütlü mamuller tesisi, 47 adedi şekerli mamuller imal tesisi, 17 adedi et işleme tesisi, 9 adedi bitkisel yağ tesisi, 6 adedi alkolsüz içecek tesisi, 170 adedi de diğer tarımsal sanayi tesisleridir. Sayısal verilerden anlaşılacağı üzere; Bursa, yaş meyve ve sebze işleme ve ihracatının, tohumculuk ve fidancılık faaliyetlerinin çok yoğun olduğu bir ildir. Bugün Türkiye’de tarıma dayalı sanayi genel olarak Bursa, İzmir, Konya ve Antalya illerinde yoğunlaşmıştır. Bu bölgelerde tarıma dayalı Bursa; domates salçası, meyvesebze konservesi ve sanayiinin gelişimi, tarımsal üretimin nitelik meyve suyu üretiminde önemli bir merkez haline geldi. ve nicelik yönünden gelişmesine katkı sağlamıştır. Bursa genelinde kapasiteleri 10 ile 12 bin ton arasında değişen toplam 79 soğuk hava deposu mevcuttur. Bu depoların 51 tanesi meyvesebze depolamakta, diğerleri süt mamulleri, et mamulleri ve balık depolamaktadır. İl genelinde 29 konserve ve salça, 6 ayçiçeği yağı, 2 gazoz, fabrikası, 17 turşu ve 17 şekerleme helva imalathanesi mevcuttur. Görüldüğü gibi, tarım ve sanayi entegrasyonu bir sinerji ortaya çıkarmakta, entegrasyonun başarılı bir biçimde gerçekleştiği yörelerde, ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi yükselmektedir. Öte yandan Bursa’da çayır ve mera alanları yetersiz olup, ekilebilir tarım alanlarının ancak yüzde 9’u yem bitkileri üretimine ayrılmıştır. Bu nedenle özellikle büyükbaş hayvancılıkta yoğun olmak üzere açık ve kapalı ahırlarda yoğun yetiştiricilik yaygın durumdadır. fiyat, girdi ve kredi sübvansiyonları kaldırılarak, bunların Hayvan ırkının tümüne yakını kültür ırk ve melezlerinden yerine yoksulluk yardımı niteliğindeki Doğrudan Gelir oluşmaktadır. Kayıtlı işletmelerde inek başına yıllık süt veÖdemeleri Sistemi getirilmiştir. Bursa bazı bitkisel ürünrimi 5.700 kg dolayındadır. lerde de 1990’lardaki seviyesinin altındadır. 2000–2006 Sanayi tipi domates üretiminde yüzde 100’e yakını, yıllarını kapsayan dönemde üretim; tarla ürünlerinden buğdonmuş gıda için gerekli olan sebze üretiminde ise yüzde dayda yüzde 8, şekerpancarında yüzde 4, kuru soğanda 60’a yakını sözleşmeli üreticilikte sağlanmaktadır. Ancak yüzde 47 oranında düşmüş; ancak ayçiçeğinde yüzde 20 sözleşmeler sanayici tarafından tek taraflı olarak hazırlandolayında bir artış olmuştur. Meyve türlerinde üretim makta ve üreticinin önüne konmaktadır. Ayrıca sözleşmeüzümde yüzde 20 oranında azalmış; şeftalide ise yüzde 32 lerde üretici açısından uyulması gereken teknik koşullar oranında artmıştır. Buna karşılık elma, armut ve çilek üreçok açık yazılmamaktadır. Bu nedenle sözleşmeli üreticilitimi yerinde saymıştır. 2000 yılında 1,2 milyon tonu aşan ğe konu olan üretim faaliyetlerinin özelliklerinin belirlenedomates üretimi 2006’da yüzde 27 dolayında azalarak 900 rek bu özelliklere uygun, kamu yararını gözeten bir yasal ton seviyesine düşmüştür. Hıyar üretimi yaklaşık yüzde 15, çerçevenin oluşturulması gereklidir. taze fasulye ise yüzde 50 seviyesinde artmıştır. Bursa yaş meyve ve sebze ihracatının merkezi olması1990’ların başında 120 bin ton, 1999’da ise 112 bin ton na karşın soğuk depo yetersizliği bulunmaktadır. Ancak dolaylarında olan kimyasal gübre kullanımı 105 bin tonlaböyle bir gereksinim için belediyelerden teşvik değil engelra düşmüştür. Yalnızca 2001–2006 döneminde koyun sayıleme vardır. Bu eksiklik mutlaka giderilmelidir. sı yüzde 20, sığır sayısı yüzde 11 oranında azalmıştır. Bursa’da tarım toprakları yoğun kimyasal kullanımın1980’lerde 25 bin ton dolayında olan kırmızı et üretimi 22 dan dolayı yıpranmıştır. Bu nedenle alternatif ürünlere ve bin tona; 360 bin ton dolayında olan süt üretimi ise 280 bin organik tarım üretimine yönel inmelidir. tona düşmüştür. Tım sektörüne verilen destek her geçen gün azalmakBursa’nın doğal koşulları itibariyle uygun bir fiziksel ta, doğrudan gelir desteği uygulaması tarım sektörünü konumda bulunması, tarım ürünlerinin miktar ve çeşitlilik olumsuz etkilemektedir. Bu sistemle üretene değil, tapuyönünden zenginlik göstermesine imkân sağlar. Bursa’da ya destek verilmektedir. Tarımsal ithalatın patladığı, buna gıda sanayine ilişkin olarak hemen her dalda faaliyet göskarşılık ihracatın ise gerilediği günümüz koşullarında, ihteren kuruluş mevcuttur. Bu sektörde et ve sütlü mamuller racata yönelik tarımsal üretim ve sanayinin desteklenmeüretimi, sebze ve meyve işleme sanayi, bitkisel ve hayvansi yönünde gerekli tedbirler alınmalıdır. sal yağlar, un ve unlu mamuller, şekerli mamuller, meyve lendiğinde; Karacabey meyve ve baklagiller üretimi dışında diğer tüm ürün cinslerinde ilin en büyük üreticisi konumundadır. Tarımsal artı değer olarak da son on yıl içinde artış gösteren bu ilçe, bu alanda da yüzde 36 gibi yüksek bir değere sahiptir. Ayrıca kıyı bölgelerde bulunan Mudanya, Gemlik, İznik ve Orhangazi gibi ilçeler meyve üretimindeki üstünlüklerini korumaktadırlar. ¦ İlçelerde genel üretimler yanında bazı ürünlerin yetiştiriciliği daha da öne çıkmaktadır. Örneğin İznik’te müşküle, Mudanya’da razakı üzümü, Yenişehir’de biber, Karacabey ve Mustafakemalpaşa’da salça üretimine yönelik olarak domates, Kestel’de ise ahududu yetiştirilmektedir. Bunun yanında İznik, Orhangazi, Gemlik ve Mudanya ilçelerinde sofralık zeytin, Uludağ eteklerinde kestane üretimi geniş yer tutmaktadır. İlin karakteristik ve ülke düzeyinde tanınmış ürünleri olan şeftali ve siyah incir Bursa Merkez, Mudanya ve Gemlik ilçelerinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. IMF/Dünya Bankası patentli tarım politikalarından Bursa tarımı da nasibini almıştır. Bu program çerçevesinde 2000’li yılların başından itibaren tarıma yönelik tüm Pazar 24