Katalog

Prof. Dr. Oğuz SARIMEHMETOĞLU Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi P araziter hastalıklar, hayvanlarda gıda alımını ve sindirimini etkilemekte ve böylece vücuttaki çeşitli fizyolojik olaylar olumsuz yönde değişebilmektedir. Bu olayların sonucu olarak erken ölümler, uzun süreli verim kayıpları, canlı ağırlık artışında azalma, yapağı ve deri kalitesinde düşme, sütün miktar ve kalite bakımından bozulması, iş gücünde yararlanılan hayvanlarda iş gücü kapasitesinin düşmesi, döl verimi kaybı ve gıda dönüşüm etkinliğinin değişmesi gibi olumsuzluklar şekillenmektedir. Bütün bunlar hayvansal verimliliği ve sonuçta insan beslenmesini olumsuz yönde etkilediği gibi yapağı, deri gibi insanların sosyal ihtiyaçlarında kullanılan hayvansal ürün kayıplarına da neden olmaktadır. Paraziterler, insanların yaşam kalitesini ekonomik ve sosyal olarak dolaylı yollardan etkileyebildiği gibi doğrudan insan sağlığını etkileyerek insanlarda ciddi sağlık problemleri de oluşturabilmektedir. Örneğin, insan ve hayvan sağlığını yakından ilgilendiren ve Türkiye’ de de yaygın olarak bulunan bir köpek şeridi olan Echinococcus granulosus dünya üzerindeki önemli zoonoz karakterli parazitlerden birisidir. Kistik ekinokok, bu şeridin ara konak olarak adlandırılan ve koyun, keçi, manda, sığır, et, eşek ve insanların da içinde bulunduğu canlıların özellikle karaciğer ve akciğerlerinde halk dilinde "su kesesi" olarak bilinen kistlerin oluşması ile kendisini gösteren hastalığın adıdır. Bu hastalık insanlarda önemli sağlık ve işgücü kaybına, çiftlik hayvanlarında ise aynı şekilde sağlık problemleri ve iş gücü kayıplarının yanında ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde bu hastalığın, kaynağının sınırlandırılması için sağlık ve tarım bütçelerinden önemli kaynaklar aktarılmaktadır. Hasta koyunlarda yaklaşık %710 oranında süt verimi kaybı, %510 oranında karkas ağırlığı kaybı, %410 oranında yapağı verimi kaybı oluştuğu ve hasta koyunlardan doğan kuzuların doğum ağırlığının sağlıklı annelerin doğurduklarına oranla %2030 daha az olduğu bilinmektedir. Yukarıda anlatılan hastalığın yanında dolaylı olarak da olsa yine deri ve yapağı kalite ve miktarına etkisi olan ve yurdumuzda da yaygın olarak bulunan bir diğer paraziter bulaşma da Fasciolosis’dir. Fasciolosis insan ve koyun, keçi, sığır gibi kasaplık çiftlik hayvanlarının karaciğer safra kesesi ve safra yollarında yaşayan halk arasında karaciğer kelebeği olarak bilinen Fasciola hepatica ve Fasciola gigantica türlerinin neden olduğu bir hastalıktır. Fasciolosis, evcil hayvanlarda küresel olarak yaklaşık 2 milyar dolar ekonomik kayba neden olmakta, Dünya Sağlık Örgütü’ nün (DSÖ) verilerine göre de dünyada bu hastalığın son yıllarda insanlarda daha sık görülür hale geldiği ve Paraziter hastalıklar deri kalitesini düşürüyor neden olabilmektedir. Hastalıkta asıl belirtiler larvaların deri altına yerleştikleri dönemde dikkat çekmektedir. Sırt derisi altında 1300 arası sayıda, yumuşak kıvamda, yaklaşık 3 cm kadar olabilen ortasında küçük bir delik bulunan nodüller oluşur. Deride sarımsı bir sıvı akışı fark edilebilir. Deride oluşan bozukluklar larvalar konağı terk ettikten kısa bir süre sonra tamamen iyileşir, ancak bıraktıkları sikatriks dokusu derinin tabaklanması işlemi sırasında açılır. Bu noktada oluşan deri hasarı önemli ekonomik kayıplarla sonuçlanmaktadır. Çoğunlukla sıcak yaz aylarında dikkati çeken yine miyasis hastalığı etkenlerinden bazıları (Lucilia sericata, L. Caesar, Calliphora vicina, C. Vomitoria, Wohlfartia magnifica gibi) yapağı durumundan dolayı özellikle koyunlar açısından önem taşımaktadır. İdrar, dışkı kaynaklı deri belirtileri, bakteriyel deri yangısı, acılı deri yaraları görülebilir. Bu arthropod parazitlerin yanında kene ısırmaları veya bazı parazitlerin gelişim dönemlerinin deride bulunması veya deriyi delerek konağa girmesi gibi mekanik etkilerle deri kalitesini düşüren, bütünlüğünün bozulmasına sebep olan ve dolayısı ile deri sanayinde zararlara yol Parazitler, deri ve yapağı kalitesini doğrudan etkiliyor. açan parazitler de bulunmaktadır. Bunların yanında deriyi etkileyen bazı bit, pire ve sinek gibi Yukarıda anlatılan ve Türkiye’de de oldukça parazitlerde şiddetli kaşıntı, kaşıntıya bağlı yaygın bu hastalıkların yanında sığır, manda gibi hayvanların kendilerini ısırmaları, derilerini deri sanayinde derileri kullanılan diğer hayvanlarda sürtmeleri sonucu deride oluşan yaralanmalar ve mevsimsel olarak görülebilen başka parazitler de sonrasındaki kabuklanma, deri altında yoğunlaşan vardır. Örneğin sığır ve mandalarda yine deriye deri altı ödemleri, yapağılarda fazla miktarda zarar veren, deride nohut hatta ceviz büyüklüğünde biriken parazit dışkılarına bağlı olarak kirlenme nodüllerin oluşması ile kendisini gösteren ve kan kalite ve miktar kayıpları da diğer etkilerindendir. emici sineklerle nakledilen Parafilaria türleri, at, Sonuç olarak paraziter hastalıklar insan ve eşek, katır ve sığırlarda bulunabilen irinli deri hayvan sağlığını doğrudan ilgilendirdiği gibi yaralarına sebep olan Seteriidae ailesine bağlı dolaylı yolardan iş gücü kaybı ve ekonomik türler de bulunmaktadır. Bu parazitler de deri kayıplarla da insan ve hayvan refahını bütünlüğünün bozulmasına sebep olmaları ilgilendirmektedir. Son yıllarda yoğun veya toplu nedeniyle önemli maddi kayıplara neden yetiştiricilik ile hayvansal üretimin ve uluslar arası olabilmektedirler. ticaretin artması ve evde bakılan hayvan sayısının Deri ve yapağı kalitesini doğrudan etkileyen bu çoğalması gibi nedenlerden ötürü ne yazık ki başta parazitlerin yanında yine oluşturdukları metabolik hayvansal kaynaklı hastalıklar olmak üzere çoğu zararları nedeniyle dolaylı olarak deri ve yapağı hastalık etkeni ve sağlığa zararlı diğer etkenlerin kalite ve miktarını etkileyen midebağırsak kıl özellikle zoonozların yani insandan hayvana ve kurtları olarak bilinen trichostrongylose ve akciğer hayvandan insana geçebilen hastalıkların kıl kurdu olarak bilinen metastrongylose dünyadaki yaygınlığı giderek artmaktadır. hastalıkları etkenleri parazitler de ilk akla gelen deri sanayinde ekonomik kayıplara neden olan helmint parazitlerdendir. DÜZELTME Ekimizin geçen ayki sayısında yer alan "EGE VET yerli aşı Bunların yanında eklembacaklı parazitlerden üretimi peşinde" başlıklı yazıda, EGE VET'in "Vetal" adıyolan sığırlarda Hypoderma bovis ve Hypoderma la bir aşı üretme çabası olduğu bilgisi aktarılmıştır. EGE lineatum’un neden olduğu nokra, okra veya imiç VET Genel Müdürü Tahir Yavuz, Vetal'in yıllardır sektörolarak bilinen miyasis adlı paraziter hastalık de yer alan başka bir firmanın markası olduğunu, aşılarının doğrudan deriyi etkileyerek ciddi deri kayıplarına bu adı taşımasının söz konusu olamayacağını bildirdi. 2.4 milyon insanın hastalığı taşıdığı bildirilmektedir. Hastalığın deri ve yapağı miktar ve kalitesini etkileyen kısmı ilerlememiş safhalarında ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde koyunlarda ileri derecede zayıflama, ilerleyen ve süregen anemi, mukozalarda solgunluk ve siroza bağlı gelişebilen sarımsı renk, halsizlik, hareket etmede isteksizlik, çene ve boyun altında ödemler, ishal bazen de kabızlık, derinin kuru ve hamur kıvamında olması, yapağının kuruması ve kolay dökülmesi, et verimi ve kalitesinde görülen düşme ile beraber süt ve döl veriminde azalmalar meydana gelir. 21