Katalog

2 0 0 . Y I L I N D A F R A N S I Z D E V R İ M İ da korsan baskısı yapıldı ki Laclos'nun cebinc fa/la bir para girmcdi. Zamanın askcr yazarı yalnı/ca maddi zarara uframakla da kalmadı. lchlikeif lliı$kiler'i okuyanlar, yanlı; bir kanı da n\na y.ı/,1rın Valmonı Vikontu'nıı yiinıiırkcn kcrı dinini. kendi ya^iiııunı mudcl aldığı kanısıııa kapıldılaı. Tubii bu da ••asyctcnin bütürı kapılarınırt Lacloü'ıuııı yti/ıine kapanmasına yol açtı. A'.lıııa bakılırsa l aclos'mııı ya^aınıyla ilgili pck a/ şcyiıı bilinnıcüi, bira/ da, bırakalını cfsanev i bir scfahat dü$kllnü olmayı, ailesine dtı$kün bir crkck ve bcylik bir subay oldıığtınu gOstcriyor. Ancak yinc de devrime gelince biraz dıırmak gcrckiyoı. Çünkü Laclos'nun devrinı sırasında oynadıfı rol biraz karanlık. Dcvrim sırasmda bir yılı a.>kın bir zanian hapi» yalmış, da]ıa.sı kdksirıi a/, dalıa giyotiııc kaplınyormu^ L.aclos. Ncdcni dc Orlcans Düku'nı) mcşıuti kral olarak tahta çıkarnıayı amaçlayan lıir lertibin içinde yer alnıası. Aıım dcvrinı kurga^ası icindc ülur bâylc scylcr diycnlcr dc çıkabilir. Çıınkil l.aclos. aynı zamanda köktcnci cumlıuriyct yaıılısı Jacobin KulüblTnün öndc gçlcn Uycterındcn biri. Danion ve Mlrabeaıı gibi devrimcilerle dostluk etmis ve Jacobinler'in gazetcsini çıkarmı;. Tck ronıanh cdebiyatçı subayımızın marifcılcri bu kadarla da bitmiyor. 1792 yılında Cumhuriyer'in ilanından sonra Laclos, Hindislan'daki Fransız bolgesinin gencl valiliğinc .ıtanmıj. Ancak 15 bin kişilik bir ordu vc 15 gemilik bir filoyla ingilizleri oradan kovmaya kalkışmış. Ve çok gcvrııcdcn lulukluııtııış. Robespicrre'in devrilmesi ve Terttr Dönenıi'nin sonaermesiyte hirlikte l.aclos' nun saygııılıgı da gcrt vcnlmiv önccleri önemsiz bir dcvlct gorcvinc gctirilcn Laclos, 1800 yılında Napolyon tarafından generalliğe yükselıilmi». Fransı/ romancı Christlane BarocVıc, L'Hivvr de Beaute (Guzclligin Kısı) adlı kitabında, Laclos'nun romamna hir devam bdlümu ya/jnış ve Ivferieuil Marki/i'ne nc oldugunu sormuşlu. ÇUnkü gcrçekten de Laclos Tehlikeli llişkiler'in sonunda onca serüvenden sonra Meı tctıil Markui'ni açıkia vc kuruınasız. a>uftılannu^ vc yakalandığı çicck lıaMultgıyla güzeHigini yitirrniş bir durumda bırakmıstr. Markİ7İn .(onu belli dcgiî. ama Laclos'nun sonu belli. Oeııcral ulduktan üy yıl soııra, alinıış iki yayında ilalya'da dizanterıden olmii^. dıısellik konusunda hiç de beyazperdeye gciinlcrı yorumları kadar ucjk tlegii. Kilap ikiıdurla, gururla ve un stki/iiKİ yü/yıla Ö7gü o $an seref hırsıyla daha çok ilgili. Valmont Vikoniu'ııun asıl isicdigi scks değildi, her yerde kcndisindcn söz cdilmc&ini istiyordıı. Madame dc Tourvcl'in pe$inden olaganusıu gıi/el nlduğu iciıı degil, onun erdcmini yok etıııek htedıgi ıvın koşmuşm. Stephen Frcars'irı Tchlikcli lllşkiler'i gflrsel olarak gflrkemli bir l'ilm. Dekor1ar, seçilen mekânlar ve koMUııiler olağanustu. Valmonı'da Jolın Malkovich. markizdc Glenn Close eok başarılılar. Anıa filrnde bir ııirlıl acıklığa kavuşmayan bir >ey var: Vikcmıia marki/in o tuhaf dawaııı>larının altıııda yaıan neden. Roger Vadiın'in bcyazperdc yorumunda isc, Valmom'nun bıı/dan yiiregindeki duygıı ite akıl arasındaki çelişki ve Valıııoııt ilc Mcrteuil arasıııdaki gunah ortaklıgı dü>uncesi daha eıkili bir hiçimdt işleniyor. Modern bir kayak ıııerke/.inde geceıı ntm. 1950'lcıdeki seki devrimine cuk uturuyor: 'üerard Fhilip'k Jeannc Morcau'nun oynadıklan evli eift, bajkalarıyla gönuleğlendirme kotıusunda birbirine karsı M)iı dcrecc hojgürülü, Pierre Choderlos de Laelos'nun bir asker otdujlıınıırtftrenmckirısanı hiç sa>ınmıyoı, v"nkl> kiuıp haştan wna, /amanın boğukkaıılıtıkta ha/ırkınaıı a^kırri harckâtları gibı liUunlcnıni^. Nîıekim. vikonı, Madame dc tourvel'j baştan V'ikardıkıan sonra markize şftyle yazıyor: "Öylr Nunıyorum ki si/i memnıın edrcek kadar nmir bir yonlem kullunmı^ oldugumu anlayacaksıni7. derçek bir sava^a ne kadar brn/rdi^inden sık sık d«m vurdu|tuınu« bu Mivu^ın leınet ilkelfHıtılrn asla saprnııdıfiırnı norcctksiıı!/, Öyleysc heni. Kritdrich'l nanıl degerli'ndlriyorsanıı oyle detterlendirin." Vikuniuıı mcktuburıda sOzil edilen Friedrich, t'rusya Kralı Büyıik Fricdrich. Ama Büyıik Friedrich yerine Rus Çarivesı Katrrinsı'dan. Avıısiurya Imparatorıvcsı MnHtlherfss'dcn yada iklidar vc /afer >ehvctiyle her yola ba$vurabilecck bir ba^ka yAneticıdcn dc sOz edilcbilırdı. Onların kocaman bir hariıa ıı/erinde yaptıklannın, Valmont ilc nıarkuin cinscl &ava^ meydanında başvurdukları dalaverelerden fazia bir farki var mı? BUyük Fricdrich. Prusya'yı bir sııpcr gUç haline gctircbılmtk ici» yalan soylememiş miydi. ınsanları utdaımumi} nuydı, zorbalık cımcmi^ miydi? Vc bütUn bunları raison d'elal (dcvleıin yararı gercği, hikmcıi lıukiımet) adına yapnıamı^ rnıydı? l.aclos, sıkı bir RuusscauVu olarak hiç ku>kusu7dııygunun akıldan iisıün olduğuna inanıyordu. Beiki de bu yıızdcn, Tehlikeli İli^klkr'dc zamanın rı.hunu yulak odasına aktanrkcn, O KryıiMZİara (>/an kııtsal akia, Aydınlanma Çaği'nda î'aıis toplıımunun atameti farikasi olan akia, bıra/ da alaycı vc ignelcyici bir biv'imde bakıyordu. SOzgcIimi, kitapta Valmont ilc markizı garip birer yaratık ya da canavar olarak dcÇİI, luplunııia var.olabilecck bir tipin abariılmı> örncklcrt olarak sunuyordu. Şftylc bir kurgu uydunııu>tu Laclos: Bir paket dolusu mckiup bulmuvtu vc lck yaptığı da bu mckıuplan yayına ha/ıriamak olmuştu. Bu bakımdan Laclos'nun ıislubu son dcrcce gcrcekçiydi, ı;ünkü döncmin sosycıc insanlan birbirkrinc durınuUun mckuıp yazıyorlar, bu mckıuplan saklıyotliit \v eldcn clc dola^tırıyorlardı. Bir ıı^k maccrasının bir kadının şöhrciıııı mahvudcbildigt, bir crkcgin isc UııUnr ıın katabildifii dü>ünu)ecck oiursa, T8mmiüA(justos I Valmont Vtkontu b*$lan çtkarıyor Lacloü'nun romanının cinsellikıeki çiftc btaııdart Usiünc bir yorum olduğu da soylencbilir. Marktz, Valmonı'a yazdıgı mckıuplardan birindc şöylc demiyor mu: "Bu e>il utmavan ımıınıtekdi', bi/im lalihlili^iıni/ knybvinumck. si/in lulihül/llginl/ ist ka/amnaınak..." Trhlikdi tli^kileı I782yılmda Fransa'du yaytııılunu yuyımlanınaz buyuk bir ba$arı kazandt. Kitap, ahlaksal tuiumlarıni gftzlcr OnUne scrmeyj amafladıjı soylular larafmdaıı kapışıldı. Nitekim sonradaıı, kilabın kupugıtıda adı yazılı olmayan bir nüsha&ı, Frunsı/ Dcvrimi'nin kellesinl uçurduğu kralıvc Marie Anlolnellc'in eşyaları arasında bulunacakıı. Ailında, Laclos'nun (Intt tck bir kiiaba vc bu kilabın çevrcsindcpatlak veren lartışmaya. anlaşmazltğa dayanıyordu. Ba/ı clc^rirınclcr. Tehlikeli lll>kiler'in ahlaksal acıdan tck bir olıımhı yanıru göremetni>ıcrdi. Ba/ıtarıysa, romanı neredeyse gizliden gizliye bir töre öykUsü olarak gt'üyorlardı. Hutia on dokuzuncu yüzyıl ba$lannda bir piskopos, dürüM iıı&anlann bu romanı kızlanna rahatlıkla okuıabileceklerini söylemişii. On seki/inci yü/yil sonlannın Fransası'nda birvok duşkunlükten sOz edilebilir, biry'ok yozlugun kol guzdigi soylenebitirdi, ama iffeı vc fazilcı düşkıJniup.ıııulcıi sö7 ctmek zordu. Niıekim, Tehliktli llişkiler de nc 16. Louisiarafından yasaklandı ne dc onu izleyen çcjidi devrimci hukumctler tarafından. Ta ki I825'e kadar. Kitap o yıl 10. Charles'm geriui hilküıııeti tarafından yasaklannmktan kurtulamadı. Bu ya.saktan kuriulamayanlar arasında Laclos'nun romanının yanı sıra Vollaİrt, Rousseau, Monlesquieu, BeaumurrhaJs vc daha bircoklarının yapttları da vardt. Lactus'nun romanı zamanında bir "bestseller" oldıı, ama Laclos'nun kendi.si bundan maddi manevi pek bir yarar sağlayaınadı. Kiıabın o kadar çok sayı ı Yorıatmfin SlBphan Frears'in (safrta) "Tshllkelî ItlsMteflflursellHtactsından gArtomli bir litm. Valmont'u oynayan John Malhovtch de. MarkUı oynayan Glenn CIOSB da çok başarılı kompozlsyonlar çbiyorlar. Pietre Choderles dc Laclos • lek ramanı bulunan ya/arımı; .nlcsıno diışkun bir subay Fransi; Dcv rımi sııasmda da bir yılı aşkm bir Taman nnpıs yatmıs. Ç E R Ç E V E 11