Katalog

2 0 0 Y I L I N D A F R A N S I Z D E V R İ M İ bugün ralıat yaşıyoruü. Bizim ilk lıürriyctv nail olduğıımu/ gtııı 10 Iemnıu/ scnc (324, diğeri 14 Nisan scne 1325'dir ki bu iki giın bİ7 Osmanlılann cn mübarek günlerinıizdendir. (,'ünkü bu dilnyada, giin ytı/ı)nll bu gunlcrde gördük. Şiındi ne kadar Osmanlı varsa lıepsi lıuıdür." Musnvat u/crinc isc ;u salırlar yer alır: "Devletimi/in kanunu yunıııda Osmanlılann hepsi bir olnıası deıııektir... Dünyaya gclirken birbiriıni«lcn farkımız yoktur. Eskideıı bu/ı iıısaıılar yanlış olarak ba$ka tiırlü düsiınurlerdi. Şimdı katıuıı bu clcndi. bu bcy, bu paşa lanunaz. Kıııı yobu/tıık ederse ona cc/a verir. Çünku kanuna gı)re herkes birdir. Çocuklar. in sanlaı yalnı/ bilgi ile, iyiliklc birbirindeıı I'aık ulunurlar. Onun için biz daima bil gili ve iyi adamlar olmaga valı$alım ki başkalanndan l'arkımı/, olsuıı, hakes bi/i sevsin." Meşrutiyet'in ilk yıllarında "hürriyet" sorununıın lariı^ıldıftı büyük kenllcrden bir digeri Sclanik'tir. Selaııik Hukıık Mektehi. tttihat veTcrakki'niıı yorede ki eikinliklcri sonııcu OzgürlUklere geni^ yer verir. lisad Blcndi'nin Hükiımeli Meşrulu ba$lıklı risalcsı bir kenara hırakılırsu Osmanlı Dcvkıi'nde ilk anayasa dcrs kiıafoı Selaııik'ic 1908'de yayımlanır. MUdcrris Sermed Ffendi'nin "Selanik Mckubi Hukıık birinci ve ikinci sencleritıde takriı eılikleri nntların mccmuası" olaıı bu cscr tasliaskısıdır vc toplaın 14] .suyl'adıı. Kiıabın ilk sayfa^ından itibaren Onınıli bir kısmı hurriyetlerc ayrılıııışiıı. Hiirıiveii umumiyye, hakkı musavat, luırtiycti •)ahsiy>c, hürriycii efkâr, arzuhal ilası hakkı, hurriyeti mezâhib. hllrriyeıi tedris, hüniyeii malbuaı, hürriyeti ictiına, hıirriyeti iştirak, hUrriyeti mcsai. ticaret ve say, hılrriyeti lasarrui bu kitapta ayrtnıılmıdırılan ana lemalardır. Mehmed Muıad'ın •'Huktıki Reyer llanı" ba^lı&ı alnnda bazı maddclcrinı l'ürkv'c'ye v<"virdigi tnsan ve Vaiandaş Ihtkluıı Bcyannarnesi'nin dihaçc ve unycdi ınaddesinin lam çevirisi Oiran Kclekyan'ııı f>56 sayfalık Onduku/uncıı Asırda Ivtimui ve Siyasi Avrupa (Ucrsaadei. Sahab Maıbaası. llJti/1914) adlı eserinde yer alır. Iransı/ Dcvrimi'nden Viyana Kongrcsi'nc kadar Avrupa'mn siyasal ve loplıımsal (arihiııi i^ereıı bu eset Batı'ııın birv'uk dü^unuıunU ve l'ikir hareketini Osmanlı'ya lanıtır. Killse VB soyluh* ayakta. ama halk yenndan dogrulup silahına uzanıyor. laşmaları, banka.cılık, sigoıtucıhk, dif borç, büt v e dü/cnlcmcleri. para reformlart, kağıl para dcnvyimi. para ve lahvil borsası, ticari mevzuat ve yasal dıı/enlemelcr Osmanb'ıııu maddi uygarlıgım çağdaşlaştırııut giri^iminin sonuıt Ornekleridir. Dı» ve iç ticaıcı hacminin sürckli katlandığı. dolaşımdaki para miktarının para talebinin gerisine dıi$tüğü bu yıltar Osmanlı rtcaliııi Baiı ile yakın diyaloğa sevkeder. Osmanlı Devlen Aırupa guv dvngelerinde billlil yer alır, Osmanlı bundaıı bflyle bir Avrupa devletidir. Pazar gttstergelcrirıin gidcrek hâkiın oldıığu bu yeni loplum dokusu lüketim Arümülerini dc cikilemekte gecikmez. Tükeıimeaçılını geleneksel "kanaatkâr", "bir lokma, bir hırka" ile yetinen dtlnya gürü^ünü geri plana iıer. Maddi uygarlık Ortacağ'a (Vgıı Tannnın vcrdifi ile yeıincn kaııaatkâr zihııiyeıi saf dt$ı eder. TİL'areı. ım.xaı. kâr. ka/anç, piyasa, para, bursa yeni tnplum dtUeninin güzdc MMcukleridir. Baıı ile lıı/lı ekonomik büiünle»rne süreci çarpık >aptla^mayi da berabcrinde getirir. Entct'raM'on "bafiımlılık" soruıısalım doğuruı. luplum kaımarılart arasında gelcnekscl bölüşUm ili^kileri çüıüKlr. üevlctc allcrrıaıif bir piyasa sıuriik tllrü doğar. bkoııomik kaygılar mali kaygıları gidercrck bu.Mirn. Çagda*Osrnanlı Dcvleıi tüpluıula buııınleşir. 1 rarısı/ Dçvrimi ya da Osmanlılann deyi>ıyle "llnilâli Kebir" işie bu tnplıımsallavma sürecinin yonlcndirici unsurtıdur. Osmanlı da Napolyon kodlannın ısığında <;ağda> bürokrasiyi kurar. Yasal düzcnlemelere gidilir. Idari, adli. tnali rcformlarla O'.manlı'ya ycpycni bir vcchc ka/andmlır. Osmanlı'da toptumun ve bircyin olu<,um üttrcri dc bu modcrn devlet anlayı51nın ürttnü olarak oriaya çıkar. Tanzimat vc lsiahaı fcrmunlan çagdaş hukıık normları ı^ığıııda bircyin hak ve ö/giiılüklcrini giiııdemc peıirir. Hıikümdarın îradc^i iiııırlanır. Can, mal, namus güvcnliği saglanır. Yttnetimi yasal ıcmcllcrc tuutiur. Din farkı gO7Ctmeksİ7in tüm ıcbaaya oiıltk sağianır. Osmanlı icbaadatı vaıanda>a yönelir. Reaya,ftncccdilgen ahaliye, ardından eıken halka 91 Kanııni Esasisi ilc anayasal dtizene ve parlamentcr ya^arna gcçilir. Kısa bir silrc iv'in Osmanlı ilk kıv Mcclivi Mebusan'da icmsil editir. 1908 ile birlikte tizgıtrlüklcr yclpazcsi gcııişler. Bavm hıirdur; cemiyct ktırmak scrbcsuir. Siyasi paniler bundan büylc lıulkııı leınsiltiİcridir. 190H ik birlikte du>unce ft/gürlıiğü geni> bir okur kiılcsi olu>turur. Maddi uygarlıgın gackıirdi^i siyasi ve toplumsal özlemler gundeınc gelir. Tüm engebclerc kar^ııı M«clisi Umumi Türkiyc'dc paılanıcntcr ya>amı sağlam tcmellere ve Vatandas Hakiarı Bildirisi (Dcclaration des drctit.s dc rhoınmc et du citoycn) ilk kez "Muktıkı Iteşcr llanı" adı altıııda bu eserde yer alır: "Insanlar lıllr ve hukııkva musavi olarak duııvaya gelirlcr". Bundan bOylc lıurriyel ve mıısavaı Osmanlı ya/ınıııda da yeı eımeyc haşiar. Hürriyeı OsıııanlıTürk çagdaşlasma sürLVİnuı lıİMinh so/nıAndılr, I I . Me^rıı(iyct'iıı .simgoidiı. Mcjruıiyet'in ilk yıllarıııda hiirıiyeı ycdisindcn yetmifinc tüm Osmanlı valiinclii.şlarıııın aııa soı uımdıır. İbtidailerden hııkuk mcktcplerinc, "hürriyet" okuııılur. l/nıir'de Mıısıct/ibi/ado İsmci Bcy'iıı "mekâıibi ihtidaiyye (ocukları i^in" derlediği "kıraaı ris;ıksı" Kthheri Itlihud (l/mir; KöylU MaıbaaM. 1J25) "•leılıiyci medeniye vc ahlâkiyc ve malumâtı muhravaıayı îâmildir" vc "hürriyet" konusunda ilkukul 0Jrencilerine su bilgileri aklurn: ••Çocuklar, hürriyet demek baskalarıııa zaıaıı ulnıayan her şeyi yapabilmek derackıir. Fnkat yapılan şeyin baskalarına /aıaıı dokunıırsa o /aman hürriyc! olmaz. Ona /ıılm, tecavü? dcnir. llcpımiz aııamı/diiıı lıuı olarak dogarı?, öyle yaı>arı/. Bu bi/o Allah'ın vcrdiği cn nıukaddes. en biıyiık bir haktır. Kiuısı clmıi/ den alanıa/. Bu hakkmıız suyesiııdc duşUndnklcrımi/.i av'ik^a so\lcı. oylcce yaşarız. Istcdigimı/ gibi ^alı^ırı/. Hurriyetin nc otdugunu bilcıılcı lıeıkesin tr/ ve namusunu, mal vv canım kcndi ır/ ve namu.su. kendi mal ve cam gibi mukaddes bilirlcr. üylt kuıuılaı. Sen Inır oldıığun gibi bçıı de hlınım. öhilriı de hürdtlr. Onun iyin bir ieyi yaparken burasını iyi du$umııı*li. Çunku srn, ben hıirünı diycaklına gdcni yapmağa kalkacak olursan baskalannu /iirarı dokıınıır. O /aınan kanun sana ccza verir... Dünyada, hürriyetle ya$ayan însanlar için zenginlik, rahaı, iyilik kapılan dui ma açıkıır. Hür olmayuıı insaınn gördUünü/ hayvaıilardan hiv faıkı yoktur. iylc hayvanca yuşamaktan Olum çok hayırlıdır. Onun iv'in hürriyeıinıizi canımi7dan a/i/ bilclim ve muhafa/asına valıjalım. (,'ocuklar, hürriyet bi/e bedava vcnlmcdi. Bu ulınıncaya kadat scnelerce ne sıkıiHilaı t,cktik. Ne belaîar gürdiık, nc kanlar dökıuk. Vaianımmn cn degerli, en büyiık adamlan hcp bu yolda canlarını feda edip gittilcr. Allah cüınlesine rahmet eisin. Onlar sayesindcdır ki biz ? oıuihjr. Metımet Faziı'nın çizgisiyte. Tiirk Dcvrimt iki icmel norm ü/erine kurulur. Buıılar mc^ruliyet ve (daha ionra cutııhuriyci) yünciimi ilelıâkimiyeıi milliycdir. H I T iki üge de Transı/ Devrimi'nin otkisiyle Avrupa'nırı 19. ytlzyılda gt\irdiği dumiiuiıilerin bir ıı/anıısıdır. Avrupu'nm ulusal ve liberal dftnu^tlmleri (junı; Osmanlılar ve Cienç Tıtrkler kanalıyla Osmanlı lopraklanna ula^ır. Ancak bu fikirlerin ye^creccği maddi urtam yukarıda belirtilen maddi uygarlıktır. Osrnanlı'nın yaşamı, bcklcntilerı, ü^lcmlcri bu maddi uygarltğın ı;i/diği yürünge doğruliusunda belirgınlcsir. Osmanlı, l'ransı/ Ucvrimi üzerineayrıntılı bilgtyi Mchrncd Murad'ııı (Mizancı Murad)']'arlhi Lmumi'siııin bcsincicildinden öğrcnir. Hitri I299(IR82) tarihli bu cscrin 29. Taslı "Inkılâb 1 Kebir ve Napolyon Bonaparı" baslığını tasır. Insan " V Insan ve YurttaşJık Hakları Bildirgesi TemmuzAuustos. 14 Ç E R Ç E V E