Katalog

2 0 0 Y I L I N D A F R A N S I Z E V R İ M İ nin iyi vıırgııbnmayan yanlarının ba^ında. onun laisizm ccphcsindeki escri gelmekicdir. Bana görc, bugürı bilıtın dünyada ger^ck aniamıyla laik olan tek (llke Fransa"dır ve bu bılyuk devrimin en büyük arnuığanıdn. Armağaııdır, v'ünku tünı diınya ulkcleri kendi laisi/mlerini ancak bu kısıasa atfen oluşturabilmekıedirleı. ToojııeviJk'iıı bu vurgusu, Fransız Dcvrimi ü/crindc laf cdenlcrcc, nedcnse es Hev'ilmekıcdir. Ya/anmı/. XVI. l.ouis döneminin Eski Rejiın'in en nıuıcffclı kesiınini olıışlurduğuııu vc bi/utihi bu rcfuhın devrimi cabuklasiırdıgıııı söylcmcklcdir. (,'ünkıı in<Hinlar ancak onlcrindcki ufıık açık olduğundu hu/utsuztanmakla ve mnddi ret'ah ilc yürurlükıcki hukuk arasmduki ııytımsuzlukiardan ralıatsızlık duymakıadtrlar. Tocqucvi1lc önemlidir, v'Unkti ozelliklc ülkcmiüde olmak ü/crc, Fransı/ Devrinıi'ne ili$kin irdelemcler pcnellikle çok basit, sıradaıı ve belki $a>ıılıcı gek\ek ama. koktcn yanlı$ öncrrnclcrin oıcsinc pek geçememekıedirler. Bir toplıımıın kadcriniıı bir Baslitle haskııııvlıı dr£i.şe bikvcgınc, icodalitc gibi, olusumu bile yft/lcrcc yıl sUrmüş vc çok uzun süre insanların her şeyini derinlcmesine etkilemtş sosyoekononıik bir foınıasyonuıı. tarih iv'in bir an sayılması gcreken, on yıl gibi kısacık bir sılre içindc yok edilmij nlduğuııa. devrimin öncesiııden bir kopus oldugutıa inanmak icin "saf" leriminin bile yctcrsiz kaldığı bir sıl'aila ifadc cdilmesi gcreken bir dllşllnsel knmımda olmak gerekmektedir. Fran,sı/ devriminin 200. yıldönümü Türkiyc'dc noyullu bir şckildc amlıyor vc kutlanıyor. Samyorum Cumhııriyct'imiıtn kükonindc ycr tılun devrim idcallcrinin, bunun böyie olmasındaki rolü büyük. Ancak Tocquevillc okıınmadan vc devrinıi çıkarıan Fransa ile de\rimi çıkarlamayaıı, aııcak ilhal cdvn Tiirkiye aıasındaki f'arkların bilincinc vurmudan, bu kutlamalar folklor olmanın uzağına gidemezler. n lucgucviltc'iıı asıl Oncmli kiiabı olan Eski Rejlm, yazıidığı tarih akılda tutulacak olursa, çözUmlcmelerinin berraklıfı vc aİ!şılmamı>lığiyla, insani gerçek anlamında çarpmakiadır. Toequevillc*c gore devrim her $eydcnftncebir kopusu degil. bir sUrekliliği temsil eımektedir. v'ünkü devrimin ycrlc^tirdigi dü/eni, İ'raasu toplumu zaman iı/indc zaıen olu$turmustur; aksi lakıirdc boylesine bir olusumu kabıü etmcsi vc öıumlcmesi olanaksız olurdu. lkleydtm, ın.sunlar alışık olduklannı severler, Vazarımıza gflrc, 18. yu/yıl Fransız toplumunu betirleycn <rn temel o/cllik. iıısanlann fiili du/lemde kazondıklıın haklaılu. bunlarm kurunısal ve hukuki du/lemdcki yafısımaları arasındaki uyumsuzluktur. Yani Fransa "Avrııpa'nın gcrvek aıılamda en dcmokratik ulkesi" halinc gclmij olmakla bir» likie, Eski Rejim'in hayaleti hukuk dUıcninde varlığını sürdurmektedir. Daha açık olmak ve Tocque\ ille'ı yorumlamak flzere. fcodal iireıim tlişkiterî çokıan ortadaıı siliıuligi, soylu toprak sahiplerinin v'iığu kapilalisl Urcıiııı iliskilcrinııı icine girdigi haldc. lcodal Inıkuk hala turmck(edir. Krattn ikıidarını sınırlayan hirçok yapı ve kurııın ulu^uıgu huldc. kratın iklidartnın muılaklığınu yönclik Iuıkumlcr i$JerJikleri olmacian korunmaktadırlar. Deıtit'k ki devrim, yeni bir Fransa yaraımami}. o zaınuııa kadaı zuıeiı ortaya çıkını> olanları düzcnlemi) ve bunlara uygun bir hukuk düzeni meydana gdfrmişlir. Tocquevillc'e gOrc, Fransızlar ayıstndan fcodal hakların bu kadar çekilmcz olmaları buııların ağır olmalan dt'ğiSlir, v'Unku bu konuda, yani feodaliıenin tasfıycsi konusunda Avrupa'ıun cn ileri gitmi$ olan ülkcst [ ransa'dır, diğcr ülkelerdeki durıım çok daha ağırdir. Asıl ncden, Fransız köyliısuıuln senyuriıııdcn v'oktan bağırnsı/ta>mı$, yani Mrhiktcn kurıulmu> olmasıdır. Boylccc fiili tabanından yoksun kalan fcodal hakl.ir, bir kıırum olnıakliiıı çıkarak, laııı aniamıyla bir haksı/itk halinc dönınu^lcrdir. Yani Frartüi/ Devrimi. çoğu zaman ve bilgistzcc iddia edilcligi gibi feodalitcye son vermcmi$. var olmayan bir şcyin haksızlıfa du>mu> uzanıtlanna son vcrmiştir. Zaıcn fcodalite kurıımsal ve toplumsal düzeyde var olsaydı, devrimin kadroian da ortaya çıkaına/dı. Ve bu nukiada şu soru hemen akla gclmcktcdir. Ncdcn diğcr Avrupa Ulkelcrinde antifeodal devrimler meydana gehnenıi^lir? 0/elIiV.k* ikinci serfteftirnicdcıı »onra agır bir icodul ^murunun kı> kaci altına girmi^ olan Doğu Avrupa Ulketerindc? Ve ncden bu Ulkclerin siyasal devrinıleri. onlann da feodaliıclerinin kadUk lıate gelmi> olduğıı 20. yıi/yıtı bek 1 Davrim sonra», «nmtanı Avushnya'ya kaçmtk tsteyan, ama yakatanıp tutuklanan Krallçe. 1793te Idam edilmişti leıni^ıu? Cevap: Dçvriıııin olabilmesi iv'in fcodatitcni» dayanuklarını kaybcımi$ olma<.ı, yani larihsel sahneden (ckilmi$ olrnavı gerekiı. Tocqueville Fransa'da olrnayan fcodaliieyc kar$ılık. soyluların sııııl alâmcıi ulaıak kuıunıaya valiiiıkları feodal haklar arasındaki (arpık ilişkiyi çok gu«l ifade eımektedir: "Fransı/lar bu hakların onlaıda uyandırdıgı kölclik duygusuna tahammul edemeyccck kadar ozgürduler." Tocqueville'in ikinci vurgusu, devrimin kcndinin kurtlugunu iddia cıııfti inerkc/i devleıin ve tüııı kuruınların da, Bski Rejim'de zaten olu$tuklarıdır. Ve ya/aıımt/ dikkatli bir şckildc okıınduğundu, devrimin csas ııcdcıık'rindci) birirıiıı bu olguya ba^landıgı göriıimckıcdir. Çunkü Fransız devletinin ortaya çıknıası yerel ü/.erkliklcri yıkabilınc ve yok cdebilme gtıclimln i$levinde gcrçcklcşmişıir. Bu İK [oplırmun siyasal yetkcyc sahip tabakası olan ioylıılugun tasfıye edilınesi ve iklidarın merkezilcşmesi dcnıektir. Yani Fransa ancak mcrkc/ iklidarının g u f lendirilmesi programı içindeoriaya çıkabilirdi ve böyleolmu$ıur. Bu merkexile$mc iiyasal elili yok cderken, 18. yü/.yıidu adıoa "lt> philostphcs" denilen Fransi7 enielektüellerim yc^ânc siyascı ohısturucu ıınsıır halinc getirmi$tir. İklidarın kııllanımına orıak olmayan bu kimselcrin halka ula>an yeguııc kanaal odaktan olarak kalmaları, Fransız Devrımi'nın ncden o kadar gcni$ v'aph bir fikirler manzıımesi haiine geldigtni acıklamakıadır. Tocquevillc devrimin mayalaıımasının yalnızca enteiektUcl dtl/eydc olmasından ötüru, onıın lum siyasal dcvrimlerden farklılajarak diııse! devrimlere yakla^lıgımn altını vizmektedir, yani bir ınanç dcvrimi. Boylece büyük devrim Fransa'yla sınırlı kalmamış. bütlln diinyaya bir idealler ve utopyalar butunu olarak yayılmı>ıır, çüııkıl entclcktücl karakUTI onun ıck bir Ulkeylc sınırlı kalmusınıolanaksı/lasıırmakıadır. Btı nnktada, ya/artn bi//a( kendiııe jöyle bir soru sorınak mumkUndUr. Pekala devrim hakkındaki bu yanlış imgcler nercdcn kaynaklanıvor. Tocqueville herhalde hıına, bi//aı devrimden diye cevap m i r d i , vünkü Fransı/ Dcvrimi ayakia kalabiimck iv'in kendi lurklılıgını kanıtlamak ve bir devri sabık yaraımak durumundaydı. Keııdinden dnccsinc ilifkin anlattlerı, kendi önccüinin öylc olduğuııu dcğil, ter«.ine öylc gosterilmek istcndiğlni gösıcrir. Bu dar mckanda. bu keskin vevağının (lıatıa <,ağımi7.m) önundcki dU$UnUrün devrim hakkındaki çarpıcı irdclcmelcriniıı tilıtııınil sergilemek, ne yazık ki olanaksı/dır; ama belki çevirmenleri, yayın cıları vc okuyuculaıı biraz daha lıcvcslcrıdirebilirim umuduyla, onun bazı yan gortlşlerini dc kısaca akıarmakran kendimi alakuyaınıyurum. Tocıtueville Fransız Ucvrimi'niııcn oncmli vcçhılcrinden birini, onun kiliscyc karsı olan radikal IUcumunda hulmakıadır, ama devrim ttncesindc de Fıansı/lurın biiylık bdlüntOnün diııc kur$ı hasmanc bir tavır içinegtrdiginı soykmekıcdır. Fransu Dcvrimi' XVI louis MttMl Paris sokaUanmta kanşık gunlsr. Ç E R Ç E V E 17